Türkiye iktisadı bir müddettir içinde bulunduğu darboğazdan çıkmak için yeni yollar arayışında. Son olarak Aralık ayında yaşanan kur krizi sonrasında devreye alınan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasının üzerinden şimdi 6 ay geçmesine karşın dolar, Türk Lirası karşısında tekrar 17 düzeyinin üzerine çıktı.
Uzun müddettir yükseliş gösteren enflasyon da göz önünde bulundurulduğunda iktisat idaresinden son vakitlerde birtakım tedbirler gelmesi bekleniyordu. Beklenen açıklama 9 Haziran Perşembe gecesi geldi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı enflasyon ve döviz alanlarında çeşitli başlıkları içeren yeni adımların gece boyunca geleceğini duyurdu. Açıklamanın akabinde piyasalarda heyecan yükselirken dolar, Türk Lirası karşısında yüzde 2’den fazla bedel kaybetti. Lakin birkaç saat sonra Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan Gelire Endeksli Senet (GES) uygulaması beklentiyi karşılamadı ve dolar tekrar 17 lira düzeyini üzerine çıktı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıklamasının akabinde Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Sermaye Piyasası Şurası (SPK) ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından da farklı yeni adımların duyurusu yapıldı.
‘Gelire endeksli devlet iç borçlanma senedi’ nedir?
Peki bu adımların ayrıntılarında neler var?
İlk olarak Türk Lirası’na olan talebin arttırılması emeli ile açıklanan yeni uygulamaya yani Gelire Endeksli Senet (GES) ihracına bakalım. Hazine ve Maliye Bakanlığı, 15-22 Haziran tarihleri ortasında GES ihracına ait talep toplanacağını bildirdi. Gelire Endeksli Senetlerin Hazine tarafından belirlenen dönemsel getiri oranı yüzde 5,32, yıllık bileşik getiri oranı ise yüzde 23,04 olarak açıklandı. Bu çerçevede, kelam konusu senetlerin getirilerine ait ödemelerin hesaplanmasında Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) ve Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü (KEGM) tarafından bütçeye aktarılan üç aylık hasılat hisseleri toplamı temel alınacak.
Yapılan açıklamada “GES’lerin kupon ödemelerinde temel alınacak beklenen hasılat hissesi fiyatı olarak, 2022 Yılı Bütçe Kanunu’nda açıklanan 2022 yılı için toplam 874.144.000 TL (DHMİ’den sağlanan gelir kestirimi 565.993.000 TL ve KEGM’den sağlanan gelir kestirimi 308.151.000 TL) olan gelir varsayımı fiyatı baz alınacaktır” denildi.
Türkiye, emsal uygulamaları geçmişte de yapmıştı. Gelire Endeksli Senet uygulaması bu manada bir birinci olma özelliği taşımıyor.
BDDK’dan tüketici kredileri ve kredi kartlarında yeni düzenleme
“Getiri oranı talebin zayıf kalmasına neden olacak”
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu’na nazaran açıklanan tedbirlerin tamamına bakıldığında kısıtlı bir tesir kelam konusu olabilir.
Aslanoğlu, sunulan getiri oranının negatif faiz ortamı ve 12 aylık enflasyon beklentileri düşünüldüğünde hayli düşük kaldığını söylüyor. Aslanoğlu’na nazaran bu oran uygulamaya olan talebin zayıf kalmasına neden olacak. Buna nazaran önemli bir tesir için 12 aylık enflasyon beklentileri de göz önünde bulundurularak buna yaklaşan bir oranın belirlenmesi gerekiyordu.
“Gelire Endeksli Senet bir orta formül”
Şimdiye kadar piyasada enflasyona endeksli tahviller ve bonoların konuşulduğunu tabir eden Aslanoğlu, “Bunların sistemde yaratabileceği negatif tesirler tekrar değerlendirildiğinde sanırım vazgeçildi. Sonuçta Türkiye’de çok önemli bir negatif faiz var ve tasarruf sahipleri de bunu aşmanın yollarını arıyor. Kimi konuta kimi borsaya kimi de dövize ya da riskli varlıklara yöneliyor. Bilhassa son periyotta dövize olan talepte önemli artış var. Bir yandan da cari açık kura baskı yapıyor. Özetle Gelire Endeksli Senet (GES) dövize yönelimi yavaşlatmayı amaçlayan bir orta formül olarak düşünülmüş görünüyor” diyor.
SPK’dan yurt dışı fonları için indirim kararı
GES dolarizasyonu düşürür mü?
KKM mevduat uygulaması dövize endeksli olduğu için ekonomistler toplam mevduatların içerisinde KKM de dahil olmak üzere yabancı para cinsinden varlıkların hissesinin yüzde 70’in üzerine çıktığını belirtiyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı açıklamasında GES’in vatandaşların Türk Lirası varlıklarına yönlenmesi için alternatif bir araç olarak planlandığı vurgulanıyor. Bu noktada Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu Türkiye’de tasarruf sahiplerinin davranışlarına bakıldığında uzun vadeli düşünmediklerini belirterek “KKM’deki tasarrufların bir kısmının buraya kayması ve mevduattaki tasarrufların bir kısmının buraya kayması kelam konusu olabilir. Ancak Türkiye’nin hem yeni tasarrufa muhtaçlığı var hem de döviz talebini azaltmaya. Burada asıl döviz talebi ithalattan kaynaklanıyor. Uygulama döviz talebinin önüne geçecek bir öge üzere pek görünmüyor. Yalnızca bir mühlet daha mevcut tasarrufların yer değiştirmesi dövize olan talebi bir ölçü bastırarak kurdaki baskıyı alabilecek nitelikte görünüyor” değerlendirmesinde bulundu.
KKM üzere vakit kazandırır
Aslanoğlu, döviz talebinin güçlü kaynağı olarak ihracatçıları işaret ediyor. İhracat yapmak için temin edilen hammaddelerin dövizle alındığını ve birebir vakitte ihracat gelirlerinin yaklaşık yüzde 40’nın TCMB tarafından talep edildiğini hatırlatan Aslanoğlu, bu yüzden döviz talebinin daima canlı kaldığını anlatıyor. Aslanoğlu, GES uygulamasının KKM üzere yalnızca vakit kazandırıcı tesiri olabileceğini söylüyor.
Ekonomistlerden Hazine ve Maliye Bakanlığı reaksiyonu: Bu yaptığınız ayıp; piyasayla ilgili bilgiler piyasalar açıkken açıklanır
BDDK ve TCMB’den kredi sınırlandırmaları
Önceki gecenin bir başka kıymetli mevzu başlığı ise BDDK tarafından tüketici kredilerine getirilen yeni kısıtlamalar oldu. BDDK, artık 100 bin liranın üzerindeki kişisel krediler için taksit üst sonunun 12 ay olduğunu, 50 bin liradan 100 bin liraya kadar olan krediler için ödeme müddetinin ise 24 ayla sonlandırdığını açıkladı.
Aynı formda bu kısıtlamalar kredi kartı harcamalarına da sıçradı. Buna nazaran, limiti 25 bin lira ve altı olan kredi kartlarında aylık minimum ödeme fiyatı yüzde 20, daha yüksek limitli kartlar için ise yüzde 40 olarak belirlendi.
TCMB de ticari kredilere ait duyurusunu paylaştı. TCMB, ticari kredilerde yüzde 10 olarak uygulanan zarurî karşılık oranının yüzde 20’ye çıkarıldığını duyurdu.
Yük tekrar Hazine’ye
Kredilere getirilen sonlandırmaların ise örtülü bir faiz artışını gösterdiğine değinen Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, kelamlarına şöyle devam ediyor: “Para siyaseti olarak direkt faizi kullanmama eğilimi var uzun müddettir. Tam bilakis düşüş amaçlanıyor. Bir taraftan da gerçek döviz talebini kesmek için ismine faiz demesek de faize çok misal bir araç sunulmaya çalışılıyor. Tabi bu yük de Hazine’ye kalmış oluyor. Kamu kendi elde ettiği geliri bir formda tasarruf sahibine aktaracak KKM’de olduğu üzere.”
Talep bastırılmak isteniyor
Son devirde enflasyon ve cari açık probleminin iktisat üzerindeki baskısını önemli derecede arttırdığını söz eden Aslanoğlu, “Bu talebi bastırarak enflasyonu bir ölçü bastırmak hedefleniyor. Bir de tekrar ithalatı bu manada azaltarak hem enflasyonu hem de cari açığı azaltmaya yönelik adımlar diyebiliriz. Evet kısmen tesirli adımlar olabilir. Lakin kredi talebi yüksek de olsa alım gücünün düştüğü bir ortamda beşerler gereksinimlerini karşılamaya yönelik davranış gösteriyor. Başka talepleri yaratanlar da aslında daha yüksek gelir kümeleri. O talebi bastıracak bir adım olmayabilir. Mevcut ortamda bu talebi azaltacak bir durum gözükmüyor” diye konuştu.
Aslanoğlu, Türkiye’nin asıl muhtaçlığının enflasyonun düşmesi olduğunu vurgularken atılan adımların enflasyonun sonuçlarına yönelik olduğunu anlatıyor. Aslanoğlu’na nazaran atılan adımlar bu yüzden kısa müddetli ve zayıf tesiri olan adımlar olarak görülebilir.
Yurt dışından kaynak getirmeye teşvik
GES ve kredi sonlandırmalarının dışında evvelki gece açıklanan başka adımlar ise şöyle oldu:
-Borsa İstanbul bünyesinde Emtia Borsası kuruldu. Emtia yatırımı için yurt dışına gitmek zorunda kalan yatırımcılara süreçlerini yurt içinde yapabilme imkânı getirildi. Altın sertifikası ihracı için de çalışmalara başlandığı duyuruldu.
-Yurt dışı borsalarda halka arz için başvuran şirketlerin SPK’ya ihraç fiyatı ödemeyeceği açıklandı. Ayrıyeten yurt içinde halka arz olacak şirketler ise yabancı yatırımcıdan kaynak getirirse, Sermaye Piyasasın Konseyi’ne ödenen kayıt fiyatında yüzde 90’a kadar indirim alacak.
-Bankalar, döviz hesabına karşılık ek olarak Türk lirası cinsinden uzun vadeli sabit faizli menkul değer tesis edecekler.