Lozan Barış Antlaşması on yıllardır pek çok akına uğramakta. Geçen hafta evrakları temel alan kalemler bu hücumlara gereken karşılıkları verdi. Ne var ki “Ege Adalarını Lozan’da kaybettik” safsatası hâlâ dillendirilince mevzuyu yine ele almak kaçınılmaz oldu.
214 bin kilometre kareyi bulan Ege Denizi’nde farklı büyüklüklerde yaklaşık 1800 ada, adacık var. Girit hariç Ege’deki adalar beş kümede toplanır. Trakya/Boğazönü adaları olarak tanımlananlar ortasında en bilindikleri, Taşoz, Semadirek, Limni, Gökçeada, Bozcada, ve Tavşan Adaları’dır. İkincisi Midilli, Sakız, Sisam, Ahikerya’yı da içeren Saruhan Adaları’dır. Menteşe Adaları ise çoğunlukla On İki Ada olarak anılır fakat toplam 24 ada ile pek çok adacık ve kayalıktan oluşur. Dördüncüsü Şeytan/Kuzey Sporad Adaları, beşincisi Kiklad Adaları’dır.
Osmanlı Devleti’nin 1456’da Taşoz, Semadirek, Limni, Gökçeada ve Bozcaada’yı almasıyla başlayan Ege’deki egemenlik süreci 1669’da Girit’in, 1718’de İstendil Adası’nın ele geçirilmesiyle tamamlanmıştır. Yunanistan’ın bağımsız bir devlet olarak ortaya çıkması Osmanlı’nın Ege Denizi’ndeki egemenliğinin sonunu olur. Nasıl mı?
Rus işgaline uğrayan Osmanlı Devleti 14 Eylül 1829 Edirne Antlaşması’yla Yunanistan’ın bağımsızlığını onaylar. 1832 İstanbul Antlaşması ile Eğriboz dahil Kiklad adalar kümesini Yunanistan’ı bırakır.
29 Eylül 1911’de İtalyanlar Trablusgarb için Osmanlı’ya savaş ilan edince Ege’de egemenlik yarışına onlar da katılır. Mart-Mayıs 1912 ortası On İki Ada ile Rodos ve on beş küçük adayı işgal eder. 18 Ekim 1912’de Türklerin Uşi, Batılıların Lozan olarak andıkları barış antlaşması imzalanır. Mutabakata nazaran Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Bingazi’yi İtalyanlara terk etiğinde İtalyanlar da işgalleri altındaki adalardan çekilecektir. Osmanlı Trablusgarp ve Bingazi’den çekilir. Lakin İtalyanlar Yunanların adaları işgal edebileceğini söyleyerek çekilmez. Zira Balkan Savaşı başlamıştır. Osmanlı evvel Balkan sıkıntısını halledip sonra adaları alma siyasetini benimser. Lakin işler umduğu üzere gitmez: Bulgarlar Çatalca’ya kadar gelir. İstanbul birinci kere top sesleri ile sarsılır. II. Abdülhamid donanmayı Haliç’te çürümeye terkederken güçlü bir donanma kuran Yunanistan Ege’de egemenlik alanını genişletmeyi sürdürür.
21 Ekim 1912’de Limni savaşsız teslim olur. 31 Ekim’de Gökçeada, Taşoz ve Bozbaba, 1 Kasım’da Semadirek, 4 Kasım’da İpsara, 7 Kasım’da Bozcada , 17 Kasım’da Ahikerya, 3 Aralık’ta Sakız, 20 Aralık’ta Midilli Yunan egemenliğine girer.
1912 yılı sonunda Menteşe Adaları, Trakya/ Boğazönü Adalarıyla Saruhan Adaları’nın değerli kısmında Osmanlı’nın fiili egemenliği son bulur.
3 Aralık 1912’de Osmanlı ile Balkan Devletleri ortasında imzalanan Çatalca Mütarekesi Balkanlardaki birinci kapışmayı durdurur. Akabinde İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya-Macaristan, Rusya ve İtalya savaşan güçler ortasında güya hakemlik yapmak üzere Londra ya da Büyükelçiler Konferansı olarak anılan toplantıları gerçekleştirir. Osmanlı Devleti altı büyük devletin arabulucuğunu kabul eder. Lakin Yunan donanması konferans sürecinde de faal olur. Yunanlar 13/14 Mart 1913 gecesi Meis’e, 15 Mart’ta ise Sisam’a yerleşir.
Osmanlı Devleti, Balkan devletleriyle ortasındaki savaşa son veren 30 Mayıs 1913 tarihli Londra Antlaşması’yla Midye-Enez sınırını hudut olarak kabul eder. Girit’teki haklarından Yunanistan lehine vazgeçer. Altı devletin Ege Adaları’nın geleceğini belirlemesine onay verir.
Altı devlet, Ege Adaları hakkındaki kararlarını 14 Şubat 1914 günü Osmanlı Devleti’ne bildirmiş; Gökçeada, Bozcaada ve Meis dışında 13 Şubat 1914’e kadar Yunan işgali altında olan adaları Yunanistan’a vermiş, adaların askeri gayelerle kullanılamayacağını belirtmiştir.
Osmanlı hüzünlerini bildirmekle ve geri almak için gayret göstereceğini söylemekle yetinir. Ancak fiili ya da türel teşebbüste bulunmaz. Bu nedenle I. Dünya Savaşı boyunca adalar Yunanistan’ın egemenliğindedir.
İtalya 6 Nisan 1915 günü İtilaf bloku ile yaptığı mutabakatla I. Dünya Savaşı’na onların yanında katılır. Aldığı ödün de yalnız Antalya ve yöresi değildir. On İki Ada üzerindeki egemenliği de tanınır. 22 Ağustos 1915 günü de bu adaları ilhak ettiğini açıklar. Yani 1912’de boşaltma kelamı verdiği adalardaki egemenliğini perçinler. Osmanlı Devleti 1914 prestijiyle Ege Adalarını fiilen kaybetmiştir.
Eğer tarihle yüzleşilecekse II. Abdülhamid’in neden donanmayı çürüttüğü, Osmanlı Devleti’nin neden adalarda yaşayan Müslüman nüfusu korumadığı sorgulanmalıdır. Deniz üstünlüğünü kaybeden, kapitülasyon kemendine boynunu uzatıp devletin maliyesini emperyalistlere teslim edenlerin atabileceği tek adım tıpkı Osmanlı Devleti’nin yaptığı üzere protestoyla yetinmektir. Osmanlı son teslimiyetini de Sevr Antlaşması’nı imzalayarak yapar. Sevr’i yok sayan, imzalayanları hain ilan edense Mustafa Kemal Paşa öncülüğündeki TBMM’dir. İsmet Paşa ise Lozan’a gittiğinde fiilen aslında kaybedilmiş olan adalar için can hıraş uğraşını sürdürecektir… Bir sonraki yazıda bu uğraşın hikayesinde buluşmak dileğiyle…
