Abdullah Ezik
Ece Karaağaç’ın ikinci romanı ‘Kökler ve Kanatlar’, Holden Yayınevi tarafından yayımlandı. Beş yıl sonra yeni romanı ile okurla buluşan Ece Karaağaç, bu defa bakışını mülteci, sömürü ve göç krizine çeviriyor. Karaağaç ‘Kökler ve Kanatlar’da, trajik bir biçimde karşılaşan ve birbirlerinin hayatlarını alabildiğine değiştiren iki karakterin kıssasını okurla buluşturuyor: Ayfer ve Afra…
Ece Karaağaç ile ‘Kökler ve Kanatlar’ı konuştuk.
2017’de yayımlanan birinci romanınız ‘Yarım Kalan Birtakım Aşklar’dan beş yıl sonra yeni bir roman ile okurun karşısındasınız. Öncelikle bu beş yıllık süreçte sizin için neler oldu, kitabın yazılma süreci nasıl gelişti?
Bu romanın fikri aslında 2015 yılında düşmüştü aklıma, Ankara’daki gar patlamasının dehşetengiz manzaralarını izlerken. Yazmaya başlamam 2018’i buldu. Kurgusunda çok büyük değişimler olmasa da öykünün duygusu ve anlatım biçimleri vakit içinde çok değişti. Aradığım biçimi bulmamda en büyük katkıyı sevgili İsmail Güzelsoy’dan gördüm, taslağımı okudu ve ufkumu genişleten tavsiyelerde bulundu. Bu vesileyle kendisine bir defa daha teşekkür etmek isterim. Kitabın yazım kademesi iki buçuk yıl kadar sürdü. Yazmayı yeni bitirdiğim sıralarda da kendimizi bir pandeminin ortasında bulduk. Bu yüzden ‘Kökler ve Kanatlar’ın okurla buluşması kestirim ettiğimden uzun sürdü. O okurla buluştuğunda ben de romanda yazdıklarımı birinci elden deneyimliyordum, şimdilerde Almanya’da yaşıyorum.
Kitabın epey çarpıcı bir ismi var. Bir yandan yere alabildiğine tutunan kökler, öbür yandan uçma isteğini, gökle birleşmeyi, bütünleşmeyi arzulayan kanatlar. Bu ikisi ortasında da elbet lisana gelen/gelmeyen birçok kıymetli mesele/konu var, bunlardan kelam edilebilir. Kitabın ismi nasıl ortaya çıktı?
Kitabın isminin anlattıklarını hakkıyla temsil etmesini çok istiyordum. Öykümün ana kahramanlarından kimileri köklerinden kopmuş, kopmak zorunda bırakılmış şahıslar. Lakin içinde yaşadığımız tertip onları birer serçe üzere avucunda tutmak için elinden geleni gerisine koymuyor. Biz beşerler ağaçlar üzere kökümüze, toprağımıza bağlı olarak doğuyoruz, her ağacın her toprakta bitmeyişi üzere, biz de günün sonunda doğduğumuz toprakların izlerini en derinlerimizde taşıyoruz. Ama o kökten koptuğumuzda yahut koparıldığımızda solup gitmemek için kanatlara muhtaçlığımız var.
İlk romanınızda da, ‘Kökler ve Kanatlar’da da “aile” üzerine epey düşünülen en temel kavram ve problemlerden birisi. Karakterlerin aile ile kurdukları münasebet onların ömürlerini da direkt etkileyen epeyce değerli bir sıkıntı. Bir kurum olarak aileyi sizin romanlarınızda bu kadar kıymetli yapan nedir? Bu aile yapılanmasının kendisinden mi yoksa sizin aile üzerine fikirlerinizden mi ileri geliyor?
Aile, bence hepimizin üzerine uzun uzadıya düşünmemiz gereken bir şey. Zira günün sonunda yetişkin hayatlarımızda kimler olduğumuz nasıl bir aileye doğduğumuz ve o aile içinde yaşadıklarımıza ne üzere reaksiyonlar verdiğime nazaran belirleniyor. İtiraf etmem gerekirse kan bağına inanmıyorum. Toplumsal bağlamda kan bağını insanları birbirine mahkûm eden bir şey olarak görüyorum. Kanla değil, gönülle birbirine bağlı insanları aile olarak görüyorum ben, seçilmiş aileye inanıyorum. Bu yüzden annelik, babalık, kardeşlik, akrabalık üzere rollere ve bu rollerin kutsallığına da inanmıyorum. İçine doğduğunuz aile, birebir vakitte seçtiğiniz aileyse şanslısınız. Lakin birtakım beşerlerle tıpkı genetik kökeni paylaşmak kimseyi aile yapmıyor bence. Aile olmak için karşılıklı sevgi, emek ve itina gerekiyor. Bu ne yazık ki çoğumuzun sahip olamadığı bir şey.
Sevgi, salt bireyler ortasındaki organik/kan bağı ile inşa edilebilen bir bahis değildir. Sözgelimi sevginin ağır hâli olarak tanımlayabileceğimiz aşk da birbirine yabancı insanların yakınlaşmaları ile oluşur. Değerli olan şahısların birbirlerine verdikleri bedeldir. Ayfer ile Afra ortasında da buna misal bir bağlantının, sevgi ile yoğrulan bir durumun kelam konusu olduğunu söylemek mümkün. Ayfer ile Afra ortasındaki bağ ve bu alakanın temelinde yatan problem üzerine ne söylersiniz?
Ayfer, Afra’ya katiyetle sevgi duyuyor lakin bu daha çok çocuk fikrine duyduğu bir sevgi. Zira Ayfer kendini annelik üzerinden anlamlandırmış biri. O yaşına kadar çoğumuzdan daha konforlu bir hayatı olmuş, hoşluğunun keyfini sürmüş, tahminen dışarıdan baktığımızda özeneceğimiz bir hayata sahip biri. Ancak tıpkı vakitte manası ıskalamış, kendini kendi özünden var etmeyi başaramamış biri. Bu yüzden anne olduğunda bir manaya da kavuştuğunu hissediyor. Çocuğuyla bir arada o rolü kaydettikten sonrası ise sonsuz bir mana kaybı… Bu yüzden de Ayfer, Afra’yı ona kaybettiği manası geri kazandıran biri, kaşınıp duran yarasının üzerine yapıştırılan bir yara bandı olarak görüyor temelinde. Ancak yaraların düzgün bir biçimde iyileşebilmesi için üzerlerinin örtülmesi değil, bilakis hava almaları gerekir. Ayfer’in de yarasının üzerine kapattığı bu yara bandının çekilip alınması da uzun sürmüyor zati. Benim için Afra bu romanda umudun tezahürü ve biz de Ayfer’in yerinde olsak o umuda sıkı sıkı sarılmak, sahip çıkmak isteriz.
Kökler ve Kanatlar, Ece Karaağaç, 200 syf., Holden Kitap, 2022. ‘Kökler ve Kanatlar’, ana sınırlarıyla aslında mülteci krizi ile, göç ile, göçmenlerle ilgilenen bir roman. Bu manada epey yeni ve özel bir kıymet taşıdığını söylemek mümkün. Pekala romanın yazılış sürecinde bu hususa dair nasıl bir çalışma yürüttünüz? Göç ve mülteci krizi hangi açılardan sizin dikkatinizi çekti?
‘Kökler ve Kanatlar’daki bütün karakterler hayal eseri olsa da olayların temelinde yatan bir gerçeklik var. Müellifin gerçekliğe sadık kalma üzere bir yükümlülüğü yoktur elbette fakat benim anlatmak istediğim öykü gerçekliği müdafaayı gerektiriyordu. Bu yüzden elimden geldiğince ayrıntılı ve derin araştırmalar yaptım. Araştırmalarım iki kanaldan ilerledi; Suriye İç Savaşı ve bunun bir sonucu olarak içinde bulunduğumuz mülteci krizi ve yas süreçleri. Suriye İç Savaşı her ne kadar burnumuzun tabanında gerçekleşse de kendi adıma ne kadar bilgisiz olduğumu araştırma sürecine girince anladım. Birçok dijital kaynağın ve haberin yanı sıra, Fehim Taştekin’in ‘Suriye: Yıkıl Git, Diren Kal’ kitabından epey faydalandım. Ülkemizin tarihinde -yaşanan isyan hareketlerini saymazsak- iç savaşa dair bir tecrübe pek yok, bizim savaşa yönelik algımız düşman işgali ve vatan savunması üzerine inşa edilmiş. Bu yüzden Suriye’yi savaşa götüren politikayı bilmeyen birinin “Kalıp savaşsaydınız!” demesini anlayabiliyorum zira savaş dendiğinde onun zihninde canlanan bu. Meğer Suriye’yi savaşa, vatandaşlarını ise bitmek bilmeyen bir göçe sürükleyen iktidar çabaları olmuş, Suriye’deki iç savaş haklısı da, günahsızı da olmayan savaşlardan. Bu yüzden mevzuyu araştırdıkça hiçbir tarafta saf tutmak istemeyenleri daha uygun anladım diyebilirim.
Öte yandan öykümün gerçekliğini müdafaası için göç yoluna dair içten bir tecrübe aktarabilmem gerekiyordu. Bu noktada da Alman gazeteci Wolfgang Bauer’in ‘Denize Gömülenler’ isimli kısa lakin tesirli kitabı bana rehber oldu, o kitabı elime aldığım gün hazine bulmuş üzere oldum. Wolfgang Bauer bu kitabı yazmak için Alman pasaportunu geride bırakıp mülteci kimliğine bürünerek, öbür mültecilerle birlikte göç yoluna düşüyor. Bana sorarsanız harikulade bir gazetecilik örneği. Herkese okumalarını gönülden tavsiye ederim. Natürel bu kıssanın bir de Ayfer tarafı var. Orada da derin bir yas ve güzelleşme öyküsü karşılıyor bizi. Bu yüzden çocuğunu kaybeden anneler, yas ve düzgünleşme süreçlerini epey araştırdım. Elizabeth Kübler-Ross’un yas üzerine çalışmaları çok yardımcı oldu, hatta romanın çatısını da onun literatüre kazandırdığı “yasın beş evresi” üzerine kurdum.
Güncel sıkıntıları romanına taşıyan bir müellif olarak, çağ ve çağ ile ilgili soru(n)lar, hangi açıdan ve nasıl sizin metinlerinize taşınıyor?
Güncel sıkıntılar yazdıklarıma sızıyor zira ben de bu hayatın içinde yaşıyorum ve yazdıklarımı yaşadığım dünyadan bağımsız düşünmüyorum. Mevzu sanat olunca misyonlara ve sorumluluklara inanan biri değilim, bu yüzden müellifin çağını yansıtmak üzere bir sorumluluğu olduğunu tez etmeyeceğim. Ancak muharririn içinde yaşadığı çağın getirdiklerinden bağımsız yazabileceğine de inanmıyorum. Tolkien’in büyülü dünyalarında 1. Dünya Savaşı deneyimlerinin, George Orwell’ın yazdıklarında 2. Dünya Savaşı’nın tüm dünyaya yaydığı dehşetin ve gitgide yükselen totaliter rejimlerin tesirlerini görmezden gelebilir miyiz? Benzeri biçimde, bu çağın müelliflerinin ortaya koydukları metinlerin de çağın izlerini taşımaması bence imkânsız. Kendi adıma yazarken her seferinde farklı bir motivasyona sahip oluyorum. Bazen birinci romanımdaki Arda üzere gölgede duranları gün yüzüne çıkarmak, bazen Afra üzere sesi olmayanlara kulak vermek istiyorum. Lakin sanırım en çok da insanları ortak bir histe buluşturmak için yazıyorum, ötekinin hissinde. Zira hiçbir şey âlâ anlatılmış bir kıssa kadar imkan sağlamaz ötekine kulak vermemize, onu anlamamıza. Biz ve onlar olarak iki kampa bölünen dünyamızda en çok muhtaçlık duyduğumuz şey de bu bence, ötekilere kulak vermek.
Afra ile Ayfer’in Taksim’deki bir patlama sonucu bir ortaya gelmeleri de tekrar epeyce değerli. Yakın devir Türkiye tarihinde mülteci krizi kadar bu patlamaların da kıymetli bir karşılığının olduğunu söylemek mümkün. Bunun iki karakterin buluşmasına yol açması, bu tıp bir dramdan bir dostluk ilgisinin doğması da yeniden epeyce özel. Pekala Afra ile Ayfer’i neden bilhassa bu kadar çarpıcı ve unutulmaz bir olayın akabinde yan yana getirmek istediniz?
Az önce de bahsettiğim üzere, bu öykünün benim zihnime düşmesi 2015’teki Ankara gar patlaması ile oldu. O gün orada değildim ancak televizyonda, internette canlı yayında akan dehşet imajlarına bakarken zihnimde bir şeyler birbirine bağlandı ve bu kıssa doğdu. Hayatın akışı içinde zihnimizde birtakım imgeler birikiyor ve sonra bir şey ortaya çıkıp hepsini birbirine bağlıyor. Cansız vücudu bir plaja vuran Aylan Kurdi, Yunan bir balıkçı tarafından denizden çıkarılan meyyit göçmen bebeğin ponponlu beresi, sokakta yanından geçip gittiğimiz fakat aslında hayatın akışı içinde her an şiddetin ve istismarın objesi olan göçmen bayanlar ve Ankara Garı önünde, etrafa saçılmış cansız vücutlar ortasında dolaşırken “Herkesi öldürdüler, herkesi öldürdüler,” diye tekrar eden o kadın… O “herkes” o denli geniş ki içine bütün muhalifleri, göçmenleri, siyahları, LGBTİ+’ları, bayanları, çocukları, herkesi sığdırabiliriz. Zira biz herkesiz aslında, biz çoğunluğuz.
Ayfer ve Afra, bu kadar unutulmaz bir olayın ortasında bir ortaya geliyor zira öncelikle bütün bu saydıklarım unutulmaz benim için, ben hiçbirini unutmadım. İkinci olarak da hayatın akışını değiştiren, bizi ilişkin olduğumuz gerçeklikten koparan büyük bir olay gerekiyordu elbette bu iki karakterin bir ortaya gelmesi için. Zira açık yüreklilikle söyleyebilirim ki, en azından romanın başında, Ayfer yalın ayak, perişan vaziyette ortalıkta koşuşturan bir mülteci çocuğuna dikkat edecek biri değil, o da her an Afra’nın yanından geçip giden, Leyla’yı paramparça olana dek görmeyi reddeden kalabalığın bir kesimi.
‘Kökler ve Kanatlar’da çocuk kaybının hayli çarpıcı bir halde işlendiğini söylemek mümkün. Annelik, anne olmayı isteme yahut reddetme, anneliğe hazırlık üzere birçok sıkıntıyı buradan okumak mümkün. Bu noktada Ayfer’in yaşadığı trajedi ile anneliğin ona yaşattıkları, anneliğe yüklenen manalar ortasında ne tıp bir alaka var?
Ayfer’in trajedisinin sebebi anne oluşu değil, anneliğe yüklediği manadan ileri geliyor. Ayfer bu romanın başladığı ana dek hayatına mana katmayı başarabilmiş bir karakter değil. Kararlarının hiçbiri de kendi kararı değil, yaptığı her şeyi oburlarının sevgisini ve onayını kazanmak için yapıyor, kendisinden beklenen bu olduğu için. Onun asıl trajedisi çocuğunu kaybetmesi değil, çocuğunu kaybedene dek durup gerçekte kim olduğuna, istediğinin ne olduğuna hiç baş yormaması, buna yürek edememesi. Annelik de bunun bir modülü, üzerine yüklenen roller içinde hakikaten sevdiği tek rol tahminen de. Annelik hissinin altında da salt çocuk sahibi olma dileği yok elbette; Ayfer hayatı boyunca oburlarının sevgisini kazanmaya çabalamış, hayatını da buna nazaran şekillendirmiş biri. Meğer kızı Selin’i “kendisi ne yaparsa yapsın onu tekrar de sevecek, zira öbür türlüsü elinden gelmeyecek” biri olarak görüyor. Yani anne çocuk bağlantısı üzerindeki sevgi örtüsünü kaldırdığınızda bir iktidar bağlantısı de aslında. Münasebetiyle Ayfer, kızı Selin’i özlediği kadar anneliği, anneliğin ona getirilerini de özlüyor. Annelik de bize sunulmaya çalışıldığı üzere karşılıksız, fedakâr, ülkü biri olmak manasına gelmiyor yani.
Roman, yeniden farklı görüşlere açık, içerisinde umut barındıran çarpıcı bir son ile nihayete eriyor. Afra ile Ayfer’in yolları ayrılırken okur nezdinde onlara dair umudun daima yeşermeye müsait olduğunu söylemek mümkün. Son olarak, Afra ile Ayfer’in yol ayrımı ve romanın finaline dair ne söylersiniz?
Bu kıssanın diğer türlü bitmesi bana nazaran mümkün değildi çünkü bu birebir vakitte bir düzgünleşme romanı. Güzelleşmenin en kıymetli adımı da saplandığımız yerden kurtulmak, geriye değil önümüze bakabilmek ve ileri gerçek bir adım atabilmek. Bu öyküde de Afra’yı Ayfer’in güzelleşmesinin sebebi değil, vesilesi olarak görüyorum. Bir de ben öykünün bittiği yerden sonra karakterlerime neler olduğunu bilmem, yalnızca hayal edebilirim. Zira yazdıkça benim onlar üzerindeki hakimiyetim son bulur ve aktarmayı bıraktığım yerden sonra da onlar kendi hayatlarını yaşamaya devam ederler. Kendi adıma Afra’yı gelecekte, dünyanın bir yerlerinde kendi hayatını inşa etmeyi başarmış bir bayan olarak hayal etmek beni memnun ediyor. Ayfer’inse başına gelen onca şeyden sonra, sonunda salt olmayı dilek ettiği biri olabildiğini umuyorum.