24 Şubat tarihinde başlayan Ukrayna – Rusya Savaşı doğurduğu global krizlerden en kıymetlisi olan besin krizi ile dünyanın gündeminde yer alan en kıymetli hususlardan biri haline geldi.
Kriz derinleştikçe, fiyatlar arttıkça tahlil konusunda hem Ukrayna hem Rusya hem de Rusya’yı başka bir kutup olarak dünya sisteminden uzaklaştırarak yalnızlaştıran devletler ortak bir tahlil için arayış ve temaslarda bulunmaya başladı. İşte İstanbul’da imzalanan ve tarihe değerli bir diplomasi başarısı olarak geçen tahıl koridoru mutabakatı bilhassa gelişmekte olan ve deniz yolu ile tahıl ihracatının yapıldığı Afrika üzere birçok bölgede önemli bir besin krizinin ve besin enflasyonunun oluşmasını önlemek için atılan çok değerli bir adım.
Anlaşma sonrasında hem BM Genel Sekreteri Guterres hem de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yaptığı açıklamalarda anlaşılıyor ki bu mutabakatın imzalanması kolay bir süreç olmadı.
Savaşı devam eden iki ülkenin birbirine karşı itimat duymasını sağlamak tıpkı anda şu üç gereksinimi karşılanmayı zarurî hale getirdi;
– uzun ve yapan bir görüşme trafiği,
– telaşların karşılıklı olarak giderileceği itimat ortamı,
– her iki taraf için de sağlam ve şeffaf bir partner bulunması.
Türkiye hem Karadeniz’e kıyısı olması hem Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni tek taraflı uygulama yetkisini elinde tutması, NATO üyesi olarak Rusya ile Ukrayna ortasında çıkan savaşın barış ile sonuçlanması için her iki ülkenin de inancını kazanarak arabuluculuk rolünü üstlenmesi ve dünyada varlık gösteren global besin krizinin çözülmesi için İstanbul’da kurulacak müşterek uyum merkezi ile birlikte askeri manada tüm güvenlik tedbirlerini temin ederek dünyaya nefes aldıracak yolu açması bakımından çok değerli bir rol üstlendi.
Üstlenilen bu rol ve sorumluluğun öbür ülkeler için kazanım ve Türkiye için mümkün risklerine bakarsak neler söyleyebiliriz?
Rusya 24 Şubat tarihinden itibaren başlattığı savaş ile 2014 yılında Kırım’ın ilhakında olduğu üzere dünya devletlerinin daha sessiz kalacağını, Ukrayna’nın parçalanmasına çok sert bir reaksiyon vermeyeceğini düşünürken bir anda kendini dünya ekonomik sisteminin dışında, en değerli partnerleri ile uyuşmazlık içinde buldu. Oligarkların ve iş adamlarının mal varlıklarına el konuldu, atletleri birçok kıymetli turnuvadan men edildi. Artık makul bölgelerde Rusça konuşmak siyasi bir ileti haline geldi. Almanya savunma endüstrisini arttırırken, silahlanırken NATO topraklarını korumak konusunda en ateşli açıklamayı yaptı.
Tarafsızlığını bozan İsveç ve Finlandiya NATO’ya üyelik sürecini başlattı. Başka taraftan Rusya’nın işgali milyonlarca Ukrayna vatandaşını Batı’ya göçe zorlarken, Batı Bloğu içerisinde Rus kültürünü, lisanını bu topraklara taşıyan milyonlarca insan farklılıkların azalmasında nüfus siyasetleri açısından bilmeden değerli bir tesir yarattı. Rusya, savaşı yalnızca Ukrayna toprakları ile sonlu tutsa da savaşın bedelini dünya geneline ödetecek bir strateji izledi. Kendisini izole eden tüm devletleri göç, güç ve besin alanında, alternatifleri ile kısa müddette çözülemeyecek ya da atlatılmayacak bir krizin içine sürükledi.
Avrupa ülkelerinden istekli olarak güç arzını düşürmesi istenirken, evvelden yetiştirilen fakat günümüzde var olmayan birtakım eserlerin tekrar canlandırılması talep edildi. Rusya’nın Ukrayna’da petrol rafinelerini vurması ve dolanımda artan maliyetler ihracatı farklı problemlerle karşı karşıya bıraktı. Havaların çok ısınması sonucunda daha gözetici siyasetler uygulayan ülkeler de tahıl muhtaçlığını karşılamaktan uzak durunca bu sefer Rusya’nın mayınların temizlenmesine ve üç limandan Türkiye ve BM’nin garantörlüğünde tahıl ihracatına onay vermesine bir kaide daha eklendi: Rusya’nın kendi eserlerinin de ihracatının yapılması.
Böylece Putin, yabancı basının söz ettiği tahıl korsanlığını bankaların besin alanında Rusya’ya uygulanan ambargoların kalkması ve Rusya’nın dünyaya kendi tahılının ihracatını yapmasına yarayacak yolu açması için kullandı.
Tahıl koridoru mutabakatı makul bir müddet için, 120 gün, geçerli olacak, Odessa Limanı da dahil olmak üzere üç limandan transfer sağlanacak, mayınlar temizlenecek ve Rusya bu inançlı tahıl koridorundan Ukrayna’ya saldırmazken; Ukrayna da tahıl taşınan kargo gemileri ile ülkesine silah sokmayacak. Kargo gemileri, kılavuz gemilerin eşliğinde limanlardan çıkarak Karadeniz’e gelecek, İstanbul’da müşterek bir uyum merkezi ile ülkelerin karşılıklı güvenlik tasalarının giderilmesi için kontroller gerçekleştirilecek.
Peki riskler neler? En büyük risk Montrö’nün delinmesine ya da yine şekillenmesine neden olabilecek birtakım aksiyonların olma ihtimali. Öteki bir risk ise uydurma bayrak operasyonu ile Odessa’da Rusya’nın saldırısı ile NATO üzerinden gerçekleşecek bir müdahalenin yolunun açılması. Olağan ki tüm bu riskler ince ince düşünülmüş ve karşı stratejiler geliştirilmiştir. Alınan sorumluluğun ciddiyetinin memleketler arası devletler tarafından farkına varılmaması mümkün değil. Bu manada Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konuşmasında öbür devletlerin bu sürecin işlemesindeki dayanağının ehemmiyetini vurgulaması kıymetliydi.
Şu an dünyanın içinde bulunduğu sorunu çözmek için değerli bir adım atıldı. Türkiye çok kıymetli bir diplomasi başarısı elde etti. Dünyaya nefes aldıracak bir alan açtı.
Bu muahede savaşın gidişatını değiştirir mi? Dokümanlar imzalanırken Rusya ve Ukrayna tarafındaki yetkililerin yüz tabirinden ve Lavrov’un en son açıklamalarından bunun pek mümkün olmadığını söyleyebiliriz. Başka taraftan tekrar de barış umudunu korumak hâlâ insan kalabildiğimizin bir işareti.