Ressam İmren Erşen’in bugüne dek Anadolu’yu köy köy gezerek biriktirdiği “oya koleksiyonu”, Eskişehir Büyükşehir Belediye Lideri Yılmaz Büyükerşen’in dayanaklarıyla Odunpazarı bölgesinde kurduğu İmren Erşen Oya Müzesi’nde bir ortaya getirildi. Müzenin Türkiye’de bir birinci olduğunu belirten Erşen, “Oya, Anadolu bayanın acısı, mevti, sevincidir… Anonim bir halk sanatı olan oya, bayanın sessiz çığlığıdır. ‘Yer Gök Oya’ sloganıyla Anadolu’nun zenginliğini halka sunduk” dedi.
Tarihi Sivrioğulları Konağı’nda yer alan müzede Erşen’in 82 yıllık ömrü boyunca Ege kıyılarından, Anadolu taşrasından ve hatta Balkanlar’ın bir kısmından köy köy gezerek topladığı birbirinden farklı binlerce oya örneği yer alıyor. Erşen, anneannesinden kendisine kalan “oya toplama” geleneğinin yıllar içinde bilimsel bir merakla müzeye dönüşme hikayesini Cumhuriyet’e anlattı. Anneanesinin ona küçük yaştayken “sıçan dişi oya” yapmayı öğrettiğini söyleyen Erşen, “Yıllar geçtikçe Anadolu’yu gezmeye çıktım. Ben merak ettikçe köylüler birbirinden farklı oyalarını her gittiğim yerde getirmeye başladı. Daha sonra Avrupa’da gördüm ki oya, bu topraklara ilişkin bir sanat. ‘Önce Anadolu’yu öğren’ dedim kendime. 90’larda konutumda yüzlerce farklı oya birikmişti. Eksik olan şey, anonim olan bu sanatı tam manasıyla bilmiyor olmamdı. Oyalar üzerine yazılmış tezler, makaleler okudum. Öğrendikçe, elimdekileri kayda geçirmeye başladım” dedi.
“ÇİÇEK KOKULARI SİNMİŞ”
Oyanın tarihçesinin olmamasını eleştiren Erşen, “Müzelerde oyalara birkaç küçük örnekle yer veriliyor, her yöre kendisininkinden birkaç kesim koyuyor. Oya Müzesi’nde farklı yörelerin, farklı modelleri mevcut. Güneyde portakal çiçeğinin kokusu oyalara sinmiş; sıklamen rengi bir yörede hastalık, bir yörede ayrılık manasına geliyor. Aydın’da çayır çimen oyası beyaz çiçekler işlenerek yapılmış, birebir oya Konya’da çiçeksiz işlenmiş zira Konya Ovası’nda o çiçek açmıyor hatta ismi orada ‘mezar taşı’… Karadeniz’de yazmalara telkâriler işlenerek oya elde edilmiş, Bursa’da ipekle işlenmiş… Oya, her yörede farklı bir lisanda karşımıza çıkıyor” diye konuştu.
“SESSİZ ÇIĞLIK”
Anadolu bayanı için oyanın farklı bir yeri olduğunu dikkat çeken Erşen, şunları kaydetti: “Oya, Anadolu bayanının kırsal kısımdaki klasik ömür biçimine, hislerine, beğeni ve isteklerine onların acı, mevt ve sevinçlerine işaret ediyor. Bayan oyayı tabiata bakarak içinden geldiği üzere hislerle işler. Bu nedenle oya, bayanın aksilikleri yorumlama yolu, konuşma lisanı, hatta sessiz çığlığıdır. Bu kültürel mirasa sahip çıkma şuuruyla, dünyada da bir birinci olan Oya Müzesi’ni kurduk. ‘Yer Gök Oya’ sözümüzle de bu zenginliğimizi halka sunuyoruz. Yakında oya işlemeyi öğretmek için atölye de kuracağız.”
“DOĞUM, SÜNNET, EVLİLİK…”
Müzede oyaların ve etnografik yapıtların sergilendiği “Gelin”, “Sünnet”, “Üç Güzeller” odalarıyla “Büyük Salon” alanı bulunuyor. Bu ayrım, oyaların Anadolu beşerinin toplumsallaşma alanlarındaki yer alışını temsil ediyor.
6 BİNDEN FAZLA OYA
Anemon çiçekli oyalar, pul dizileri, çayır çimen oyaları, folyolardan dönüştürülen oyalar… Envanterine kayıtlı 6 bine yakın oya çeşidiyle İmren Erşen Oya Müzesi, Eskişehir Odunpazarı Tiryaki Hasan Paşa Sokağı’ndaki 12 numarada konuklarını bekliyor.