Uğur Can Biçer
Parçacık fiziği uzmanı Prof. Dr. Engin Arık ve 6 kişilik takımını taşıyan uçak 30 Kasım 2007’de Isparta’da düştü.
Prof. Dr. Engin Arık’ın yanı sıra Boğaziçi Üniversitesi’nden araştırma vazifelisi Özgen Berkol Doğan, yüksek lisans öğrencisi Engin Abat; Doğuş Üniversitesi’nden Prof. Dr. Şenel Fatma Boydağ, Doç. Dr. İskender Hikmet, araştırma vazifelisi Mustafa Fidan da düşen uçakta hayatını kaybetti.
(Prof. Dr. Engin Arık ve ekibi)
Toryum madeninin güce dönüştürülmesiyle Türkiye’nin iç ve dış borçlarının toplamının 350 defa ödenebileceğini söyleyen ve bu bahiste çalışmalar yapan Prof. Dr. Engin Arık’tan geriye bu kelamlar kaldı:
“Türkiye’nin toryum yatakları, dünyanın en güçlü yatakları. Türkiye tüm güç gereksinimini senede 50 ton toryumla karşılayabilir. Bir ton toryumu güce dönüştürdüğünüzde bir milyon petrolün gücü eş paha. Kuracağımız Türk Hızlandırıcı Merkezi’nde de proton hızlandırıcısı düşünüyoruz. İleride tahminen prototip toryum nükleer santrali yapmamıza imkan sağlar.”
Prof. Dr. Engin Arık’ın öğrencisi Türk Fizik Derneği Lideri Baki Akkuş, hocasının mevt yıl dönümünde Odatv’ye açıklamalarda bulundu.
“SEN CUMARTESİ GEL DEDİ BANA”
Türk Hızlandırıcı Merkezi projesi kapsamında değişik üniversitelerde toplantı yaptıklarını tabir eden Baki Akkuş, “Sıradaki durağımız Isparta idi. Ben de gidecektim. Benim burada müsaade sıkıntılarım vardı. Sen Cumartesi gel dedi bana. Cumartesi Antalya’ya bilet aldım. Oradan Isparta’ya geçerim diye. Sonra da o malum olay oldu. Kaza demeyeceğim ona uçak düştü.” diye konuştu.
Baki Akkuş, sorularımıza şöyle cevap verdi:
Engin Arık ve takımının çalışmalarının kıymeti neydi?
“Prof. Dr. Engin Arık İstanbul Üniversitesi’nde lisansını okudu. Sonra ABD’ye gitti eşi Metin Arık ile birlikte. Dünyanın en uygun üniversitesinde doktora yaptı.
Ondan sonra çok değerli yerlerden kendisine ve eşine teklifler yapılmasına karşın ülkesine döndü.
Türkiye kaidelerinde o vakit önemli ezalar yaşadı.
Bu düşüncelerle gayret etti, uğraştı. Tek kaygısı bilimsel manada ülkeye katkı yapmaktı. Bürokrasiyle çok uğraştı.
Vizyonu çok genişti. Türkiye’nin kalkınması için gerekli olan tek şeyin bilime ve araştırmalara değer vermek olduğunu söylüyordu.
“ENGELLERLE KARŞILAŞTI”
Biz de onun müsaadeden gidiyoruz. Bunun için çok uğraştı fakat o zamanki yıllarda pürüzlerle karşılaştı. Hastalandı, kanser oldu, onu yendi lakin bilimsel manadaki çalışmalarına ve ülkemizin bilimsel ve teknolojik manada ileri gitmesi için de çalışmalarını aksatmadı. Gençlerle birlikteydi. Onunla çalıştım ve çok sevdiğim hocam idi.
Çalıştığı bahislerden bir tanesi. CERN’deki çalışmalarda vazifeliydi.
İsviçre’ye Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’ne daima gidiyordu.
Toryum ile ilgili çalışmalar yapıyorduk. Bu mevzu Türk Hızlandırıcı Merkezi’nin projesi üzerine heyetiydi. Bu kapsamda 13 üniversite bir ortaya geldik ve bilim insanlarıyla proje Devlet Planlama Teşkilatı’na verildi.
Gelen bütçeyle çalışmalar yapılmaya başlandı. Pek de düzgün gidiyordu Bunu sabote etmek isteyenler oldu ancak bunu başaramadılar.
Tek maksadımız bilimsel araştırmayla Türkiye’nin kalkınması için yaklaşık 10 tane lokomotif teknolojiden biri olan hızlandırıcı teknolojisini geliştirmekti. Türkiye’de bu teknoloji ne yazık ki yok.
Bu hususta çalışanlar var çok az kişi. Türk Hızlandırıcı Merkezi bunu karşılamak maksadıyla kuruldu.
100 civarı bilim insanı buradan CERN’e çalışmaya gidiyorlar fakat teknoloji transferi, transferi olmadığı için eksiklik vardı. Onu gidermek maksadıyla bu proje hayata geçirildi.
TORYUM FİKRİ NASIL ÇIKTI
Onunla uğraşırken de onun içindeki 4 alt projeden birisi de proton hızlandırıcısıydı.
O hızlandırıcı içinde de Toryumu kullanalım niyeti oluştu.
Toryum Türkiye’de MTA’nın yaptığı kazılarla 380 bin ton rezerv olduğu devlet evraklarında var.
Bir de Malatya’da 500 bin ton olduğu söyleniyor. Lakin netleşmiş değil.
Toryum tabi kıymetli. O vakit da Nobel Fizik Mükafatı Sahibi Carlo Rubbia’nın öne sürdüğü ADC’de yakıt olarak Toryum kullanılıyor.
Nükleer santrallerde yakıt olarak uranyum kullanılıyor.
Toryumla öne sürdü bunu Carlo Rubbia.
HİNDİSTAN’DAN SONRA TÜRKİYE
Dünyada en çok Toryum rezervine sahip ülke, Hindistan’dan sonra Türkiye.
Toryum rezervinin olması bir şey tabir etmiyor. Toryumu saf hale getirmek kıymetli. Dünyada 5-6 ülke bu teknolojiyi kullanıyor.
Onun üzerine uğraşıyorduk Engin Hoca önderliğinde.
O ortada da Türk Hızlandırıcı Merkezi projesi kapsamında değişik üniversitelerde toplantı yapıyorduk.
Sıradaki durağımız Isparta idi.
“BEN KAZA DEMİYORUM”
Ben de gidecektim. Benim burada müsaade sıkıntılarım vardı. Sen Cumartesi gel dedi bana. Cumartesi Antalya’ya bilet aldım. Oradan Isparta’ya geçerim diye. Sonra da o malum olay oldu. Kaza demeyeceğim ona uçak düştü.
Herkes bir şey diyor. Uçağın kaza mıdır öbür bir şey midir diye. Ben kaza demiyorum ona.
Basında çıktı. Bir sürü tapeler çıktı. Eşi de Metin Hoca da bunları söylüyor. Ben kuşku ediyorum dediğim vakit neden kuşku ediyorsunuz diyeceksiniz. Birileri bir şey yapmışsa herhalde bunu kuşku bırakmayacak halde yapmışlardır. Ben uçak düştü diyorum ve 6 bilim insanımızı kaybettik.
KRİTİK İSİM ENGİN ARIK
Onlar bizim için bilim şehidimizdir. Kritik isim Engin Arık idi.
Gerçekten tüm siyasilerle görüşüyordu. Ülkenin kalkınması için bilim ve teknolojiden öbür çıkar yol olmadığını söylüyordu.
Ben de söylüyorum. Bunları anlatmaya çalışıyordu fakat vefat edince bunlar rafa kalktı.
Proje minimize edildi. Kimisi korktu, kimisi vazgeçti.
Lider olmayınca da olmuyor.
-Türkiye’nin şu anda bir hızlandırıcısı var mı?
Türkiye’nin şu an eski ismi Türkiye Atom Güç Kurumu yeni ismi Nükleer Güç Enstitüsü’nün bir proton hızlandırıcısı var.
Ankara’da Sarayköy’de.
Ama bizim Türk Hızlandırıcı Merkezi’ndekiyle ilgisi yok.
Bu büsbütün Türkiye’nin gereksinimi olan, hastanelerde kullanılan MR yahut günlük rutin üretilen bir kurum.
10 sene oldu kurulalı orada da bir üretim duymadım.”
FETÖ PARMAĞI MI VAR
Atlasjet’in, İstanbul- Isparta seferini yapan World Focus’tan (Dünyaya Bakış Hava Nakliyeciliği A.Ş) kiraladığı yolcu uçağı, Süleyman Demirel Havalimanı’na inişe geçtiğinde sırada Keçiborlu Türbetepe’de düştü. Yedisi mürettebat 57 kişi hayatını yitirdi.
FETÖ’nün Isparta yapılanmasıyla ilgili hazırlanan iddianamede FETÖ’cü Muammer Görgeç’in cep telefonundaki yaklaşık beş dakika süren ses kaydına nazaran, Görgeç ile kimlikleri tespit edilemeyen iki kişinin Isparta’daki uçağın düşmesiyle ilgili konuştuğu argüman edildi.
Şüpheliler’in Görgeç’e “Uçağı İsrailliler düşürdü. Ölen akademisyenler toryum üzerinde çalışıyordu. Çalışmalarda vazife alan bir akademisyen uçakta yoktu. O akademisyeni bulup toryum bölgelerini tespit edelim” dediği öne sürüldü.
Prof. Dr. Metin Arık, “WikiLeaks dokümanları yayımlanmaya başlanınca, sabotaj olduğuna kanaat getirdim. Wikileaks dokümanlarında, kazanın yaşandığı günün akşamı, periyodun Sivil Havacılık Genel Müdürü Ali Arıduru’nun, Amerika Büyükelçisi’ni telefonla arayıp ABD ile olan işbirliğinin zımnî tutulmasını istediği öne sürüldü. Mahkeme tutanaklarına giren bu argümana nazaran Ali Arıduru, ABD Büyükelçisi’nden, ABD’li uzmanların soruşturmaya yardım ettiğinin açıklamamasını istiyor. FETÖ’nün Isparta yapılanmasıyla ilgili hazırlanan iddianamede sanık olan iki kişinin Isparta kazasıyla ilgili telefonda konuşması kuşkuları arttırıyor” sözlerini kullandı.
ZAMAN AŞIMINA UĞRADI
Prof. Dr. Engin Arık ve grubunun uçağın düşmesiyle hayatlarını kaybettiği olay, 30 Kasım 2019’da vakit aşımına uğradı.
ENGİN ARIK KİMDİR
Engin Arık, vefatından evvel Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü‘nde Profesör olarak misyonunu yürütüyordu. Toryum madeninin güç sıkıntısına pak ve ekonomik bir tahlil olabileceği yolundaki görüşleri ile tanındı.
14 Ekim 1948’de İstanbul’da doğan Arık, Atatürk Kız Lisesi‘ni 1965 yılında bitirdi. Arık 1969’da İstanbul Üniversitesi’nden matematik ve fizik diploması aldıktan sonra, tıpkı üniversitenin Kuramsal Fizik Kürsüsü‘nde öğrenci asistanı olarak çalışmaya başladı.
Engin Arık, deneysel yüksek güç fiziği alanında Pittsburgh Üniversitesi’nde 1971’de master (MSc) 1976’da tabip (PhD) unvanı aldı. Doktora çalışmasının ana temasını değişik elementler üzerine hyperon demeti yollanarak gözlenen rezonansları oluşturuyordu. 1976-1979 doktora sonrası araştırmacı olarak Londra Üniversitesi ve Rutherford Laboratuvarları‘nda hidrojen gaye üzerine yollanan pion demeti ile exotic delta oluşumlarını inceleyen deneylerde yer aldı.
1979’da Türkiye’ye dönerek Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü’ne girdi. Deneysel yüksek güç fiziği alanında yaptığı çalışmalarla 1981 yılında doçent oldu. 1983’te, Control Veri Corporation’da iki yıl çalışmak üzere üniversiteyi bıraktı ve akabinde Boğaziçi Üniversitesi’ne dönerek 1988’de profesör oldu.
Arık 1997 ve 2000 ortasında Viyana’da Birleşmiş Milletler’in bir kuruluşu olan Comprehensive Test Ban Treaty Organization‘da radionuclide vazifelisi olarak çalıştı.
1990’dan sonra CERN‘deki çalışmalara katıldı. ATLAS ve CAST deneylerine katılan Türk bilim beşerlerine liderlik yaptı. Arık deneysel yüksek güç fiziği alanında yüzün üzerinde makale yayımlamış, yüzlerce atıf aldı.
Aynı vakitte Türk Ulusal Hızlandırıcı Projesi‘nin de yürütücülüğünü yapan Arık, 30 Kasım 2007 tarihinde Isparta’daki düşen uçakta hayatını kaybetti.
Arık, Boğaziçi Üniversitesi’nde kendisiyle tıpkı kısımda profesör olan Metin Arık ile evliydi ve iki çocuğu vardı.
2014 yılında yayınlanan Webometrics raporunda yer alan h-index’i sıralamasına nazaran, Türkiye’deki bilim insanları içerisinde birinci sırada yer almakta.