Berza Şimşek | BBC Türkçe
Türkiye’de ‘yaşlı’ olarak tanımlanan 65 yaş ve üstü nüfus son beş yılda yüzde 24 arttı. Nüfus projeksiyonlarına nazaran, 2080’de her dört bireyden biri 65 yaş üstü olacak.
Artan hayat müddeti ve azalan doğurganlık, dünya çapında nüfusun yaşlanmasının gerisindeki temel nedenler.
Türkiye’de 65 yaş üstü nüfus, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran 2016’dan 2021’e 1,5 milyon kişi artarak 8 milyonu aştı.
2016’da bu nüfusun genele oranı yüzde 8,3 iken, 2021’de yüzde 9,7’ye yükseldi.
Nüfus projeksiyonlarına nazaran Türkiye’de 65 yaş üstünün nüfustaki oranı 2025 yılında yüzde 11; 2060 yılında yüzde 22,6 olacak.
Bu oranın 2080 yılında yüzde 25’i aşacağı iddia ediliyor.
Nüfusbilim Derneği üyesi ve öğretim vazifelisi Prof. Dr. Sutay Yavuz, 65 yaş üstü nüfusun kendi içerisinde de fizikî ve toplumsal yaşantıları açısından farklılaştığını söylüyor:
“Ülkelerin daha süratli önlem almalarını gerektiren 85 yaş üstü nüfus, zira sıhhat harcamalarının ve sıhhat işçisi sayısının artmasını gerektirecek durumlar bu yaş kümesinde daha fazla.”
TÜİK’in 2021 bilgilerine nazaran, 65 yaş üstü nüfusun yaklaşık yüzde 65’ini 65-74 yaş kümesi, yüzde 27’sini 75-84 yaş kümesi ve yüzde 8’ini 85 ve daha üzeri yaş kümesi oluşturuyor.
“Türkiye’de çok kıymetli ulaşılan hizmetler var”
İnsanların daha uzun yaşaması ülkelerin gelişmişlik seviyesinin bir işareti olsa da yaşlı nüfusun süratli artışı toplumsal güvenlik ve sıhhat sistemine yük getiriyor. Bu nedenle bu artışa hazırlanmak gerekiyor.
“En değerli hazırlıklar lokal idarelerle ilgili” diyen 65+ Yaşlı Hakları Derneği Lideri ve Bezmialem Vakıf Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Rümeyza Kazancıoğlu, hem mesken hem de kent mimarisinde düzenlemelerin yapılması gerektiğini belirtiyor:
“Evi planlarken bile kapısı nerede olacak, banyosunun genişliği, merdivenin yüksekliği ne olacak üzere mevzular değerli. Rampa, kaldırım, sokak, cadde… Yaşlı bireyleri de içine alacak formda yapılmalı.
“Park-bahçe, kamu binası ve ibadethanelerin onların çarçabuk ulaşabileceği formda olması gerekiyor.”
Nüfusbilim Derneği üyesi Prof. Dr. Yavuz, en değerli mevzulardan birinin bakıma erişim olduğunu anlatıyor:
“Türkiye’de çok kıymetli biçimde ulaşılan hizmetler var. Ömrün son evresinde gerekli olan bakım üzere. Bu çeşit durumlarla müsabaka sıklığı arttığı için, bu çeşit gereksinimler da artacak. Şu an daha az kişinin karşılaştığı ve kendi kaynaklarıyla karşıladığı bir durumla, tıpkı aileden iki kişi karşılaşınca, o kaynakları bulup çıkartmak da zorlaşacak.
“Bakım elemanı gereksinimi artacak. Şu an bu dalın statüsünün artırılması gerek. Bu alan toplumda daha az eğitimli, diğer iş bulamamış bireylerin tercih ettiği süreksiz meslekler olarak algılanıyor. Münasebetiyle gençler bu meslekleri çok yapmak istemiyor. Bu da büyük bir risk barındırıyor.”
Öte yandan Yavuz, yaşlıların bakımıyla ilgili ailelerin bilgilendirilmesi ve bu bireylere de psiko-sosyal dayanakların verilmesi gerektiğini söylüyor.
Kazancıoğlu da, ‘yaşlı dostu’ kavramının yerleşmesinin kıymetine değiniyor ve yaşlıların hak ihlali ile suistimale uğramalarına karşı türel düzenlemelerin yapılması gerektiğinin de altını çiziyor.
Dünyada durum ne?
Dünya genelinde de emsal bir durum hakim. Birleşmiş Milletler (BM), tüm ülkelerde yaşlı nüfusun artmakta olduğunu kaydediyor.
BM, “Önümüzdeki yıllarda pek çok ülke, artan yaşlı nüfus için kamu sıhhat hizmetleri, emeklilik ve toplumsal müdafaayla ilgili olarak mali ve siyasi baskılarla karşı karşıya kalacak” ikazında bulunuyor.
“Dünyadaki nüfus yapısındaki değişim 1960’larda başladı. Şu an tesirlerini görüyoruz” diyen Yavuz, bu değişimin tesirlerini 2025 ve 2050 ortasında daha bariz biçimde göreceğimizi kaydediyor.
Uzakdoğu ülkelerinin hem yaşlanma oranının hem de teknoloji ve toplumsal örgütlenmelerde inovasyonun yüksek olduğu ülkeler olması nedeniyle incelenmesi gerektiğini söyleyen Yavuz, şu örneği veriyor:
“Mesela izleme teknolojilerini konutta kullanmak. Neden geliştiriliyor bu izleme teknolojileri? ‘Vatandaşları denetim edelim’in dışında, konutta çok fazla yalnız yaşayan insan var. Bu bireylerin izlenmesi gerekiyor. Yalnız bir kişi düştü diyelim. Anlık olarak görebiliyorsanız, siz ona çok daha süratli müdahale edebilirsiniz. Robotik teknolojilerin, zeka teknolojilerinin gelişmesinin gerisinde da kısmen bu var.”
BM bilgilerine nazaran, 2018 yılında tarihte birinci defa 65 yaş ve üzeri nüfus, dünya genelinde 5 yaş altı çocukları sayıca geride bıraktı.
2019’da her 11 bireyden 1’i 65 yaş üstü nüfustandı.
Kurumun hazırladığı 2022 Dünya Nüfus Beklentisi raporuna nazaran ise, 2050’de her 6 bireyden 1’i 65 yaş ve üstü olacak.
Türkiye’de ortalama ömür müddeti kaç yıl?
Dünyada ortalama ömür müddetinde 1950’den beri kıymetli artışlar görülüyor. Türkiye’de de misal bir durum kelam konusu.
Birleşmiş Milletler (BM) iddialarına nazaran, 2020-2025 devri için doğuşta beklenen ömür mühleti Türkiye’de erkekler için 75,6, bayanlar için 81,2 oldu.
Yaşlanmanın tesirleri açısından, ortalama ömür mühletinden fazla bunun ne kadarının sağlıklı geçirildiğine bakmak gerek.
Önemli hastalıkların çıkma durumuna nazaran hesaplanan sağlıklı ömür mühleti, bu bahiste bir fikir verebilir.
TÜİK’e nazaran, Türkiye’de sağlıklı ömür mühleti, 2017-2019 devrinde 57,3 oldu.
Yaşlanma devrindeki meselelerin azalması için şahısların gençlik çağında desteklenmesi gerektiğini söyleyen Yavuz, “İnsanlar sıhhatlerini genç yaşta kaybediyor, kâfi beslenemiyor, ekonomik açıdan daima diğerlerinin dayanağına muhtaçlık duyacak biçimde yaşıyorlarsa, bu şahısların yaşlanma periyodunda meseleleri katlanarak artıyor” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Şu an ülkemizde en büyük risk kümesi, ne istihdamda, ne eğitimde olan genç kümesi. Bunlar da genç bayanlardan oluşmakta. Çalışma çağındaki periyotları birikim yapmadan geçiyor. Bu birikim yapamayan beşerler yaşlandıklarında daha riskli duruma düşecek.”