Oluşumlarına nazaran sarsıntılar tektonik, volkanik ve çöküntü olmak üzere üç kategoriye ayrılıyor, tektonik sarsıntılar, şiddet ve büyüklük bakımından en yıkıcı zelzele çeşidi olarak öne çıkıyor.
Dünya tarihindeki en şiddetli 10 zelzele, Güney Amerika ve Asya-Pasifik ülkelerinde yaşandı. “Ateş çemberi” olarak isimlendirilen Pasifik Zelzele Nesli, dünyadaki tüm sarsıntıların yüzde 90’ına, büyük zelzelelerin ise yaklaşık yüzde 80’ine tanıklık ediyor.
Dünyadaki en ağır tektonik zelzele jenerasyonunu, Pasifik Sarsıntı Jenerasyonu oluşturuyor.
Deprem sonucu oluşan metrelerce yükseklikteki dev dalgalar, Endonezya’nın yanı sıra Asya’nın kuzeyi ve Afrika’nın doğusunda 14 ülkeyi etkiledi. En çok mevte yol açan doğal afetlerden biri kabul edilen felakette sarsıntı ve tsunami nedeniyle 1 milyon 700 bin kişi evsiz kaldı.
Dünyanın faal zelzele nesillerinden Alp-Himalaya Nesli üzerinde yer alan Türkiye’de de yıkıcı sarsıntılar yaşandı.
Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki sarsıntı, 11 ili etkiledi. Son belirlemelere nazaran 45 bin 89 kişi hayatını kaybetti.
Depremler, Mısır, Lübnan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Güney Kıbrıs Rum İdaresi (GKRY), Suriye ve Irak’ta da güçlü biçimde hissedildi.
Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin akabinde Hatay’da da 20 Şubat’ta 6,4 ve 5,8 büyüklüğünde zelzeleler meydana geldi. Malatya’da da 27 Şubat’ta 5,6 büyüklüğünde artçı sarsıntı oldu.
Son açıklamalara nazaran zelzelenin akabinde toplam 11 bin 20 artçı sarsıntı meydana geldi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “1939 Erzincan sarsıntısından sonraki en büyük felaket” olarak nitelendirdiği sarsıntıların etkilediği kentlerde çok sayıda bina yıkıldı.
Japonya’nın Tohoku bölgesinde 11 Mart 2011’de 9 büyüklüğünde zelzele oldu. Okyanus tabanında 1 kilometrelik kırık oluşturan zelzelenin akabinde ülkenin kuzeydoğu kıyılarında tsunami yaşandı.
Deprem ve sonrasındaki tsunami sonucu 19 bin kişi hayatını kaybetti. Fukuşima Nükleer Santrali’nde sızıntı meydana geldi.
Endonezya’nın Sulawesi Adası’nı 2018’de vuran 7,5 büyüklüğündeki zelzele ve akabinde tsunami, son yıllarda yaşanan en büyük felaketlerden biri olarak tarihe geçti. Yaşanan zelzele ve tsunami, 4 bin 300’den fazla kişinin vefatına neden oldu.
Dünya tarihindeki en şiddetli sarsıntı, 22 Mayıs 1960’ta Şili’de yaşandı. Yaklaşık 1000 kilometrelik alanda hissedilen 9,5 büyüklüğündeki zelzele sonucu bin 655 kişi hayatını kaybetti, 3 bin kişi yaralandı, 2 milyon kişi evsiz kaldı.
Ülkede 550 milyon dolarlık hasara yol açan zelzele sonucu oluşan tsunami, 10 bin kilometrelik alana yayılarak Hawaii, Japonya ve Filipinler’e kadar ulaştı. Dev dalgalar nedeniyle Hawaii’de 61, Japonya’da 138, Filipinler’de 32 kişi hayatını yitirdi.
Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu gerilme ve sıkışmalarla biriken güç, vakitle ortaya çıkıyor ve yer kabuğundaki bu hareketli kısma “fay” deniyor.
Yer kabuğunda “fay” ismi verilen kırıklarda meydana gelen hareketler, dünya genelinde gerçekleşen zelzelelerin tamamına yakınını oluşturuyor.
Dünyadaki en ağır tektonik zelzele neslini, büyük zelzelelerin yaklaşık yüzde 80’inin meydana geldiği Pasifik Sarsıntı Jenerasyonu oluşturuyor.
En değerli kıta levhaları ise Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası, Afrika Levhası, Arap Levhası, Avrasya Levhası, Anadolu Levhası, Bismarck Levhası, Hint-Avustralya Levhası ve Antarktika Levhası olarak öne çıkıyor.
Juan De Fuca Levhası, Pasifik Levhası, Nazca Levhası, Scotia Levhası, Cocos Levhası, Karayip Levhası, Filipinler Levhası, Fiji Levhası ve Caroline Levhası da büyük okyanus levhaları olarak biliniyor.
Bazı faylar çok ince ve dikkat cazip olmasa da California’daki San Andreas ve Türkiye’deki Anadolu Fayı, yüzlerce kilometre uzunluğa sahip.
Dünyadaki en uzun fay olan San Andreas, Pasifik ile Kuzey Amerika levhalarının ortasında yer alıyor.
Japonya, Şili, Meksika, Peru ve Yeni Zelanda’nın da bulunduğu “Ateş Çemberi” de sarsıntılara ve volkanik patlamalara yatkın bir bölge.
Türkiye’deki Anadolu Levhası’nda dünyadaki en faal fay sınırlarından kimileri bulunuyor.
Kuzey, Doğu ve Batı Anadolu fay çizgilerinin bulunduğu Anadolu Levhası, Avrasya, Afrika ve Arap levhalarının ortasında yer alıyor.
Tarihteki en yıkıcı sarsıntılardan kimileri, bu fay sınırındaki hareketler nedeniyle meydana geldi.