Sömürgecilik faaliyetlerinin ağırlaşmasıyla eş vakitli olarak, Batılı kâşiflerin, sanatkarların ve müelliflerin Müslüman dünyada yaptıkları çalışmalar, Oryantalizm akımını doğurdu. Bilhassa 19. yüzyıldan itibaren ağırlaşan Oryantalizm, sıradan Batılı insanın Müslüman Doğu’ya dair bütün yorumlarını, bakış açısını ve yaklaşımını şekillendirdi. Böylelikle, Müslüman coğrafyanın yeraltı ve yerüstü zenginlikleri sınırsız biçimde yağmalanırken, tıpkı vakitte bu coğrafyaya dair önyargılı tanımlar kitapları, mecmuaları ve akademik yayınları doldurdu.
GERİ KALMIŞLIK
Oryantalist çalışmaların ortak noktası, Doğu’ya yaklaşımda onların “geri kalmış” bir kültüre mensup olduğuna dair ön kabuldü. Vakit içinde bu genelleme bir ölçüde kırılmış olsa da, bilhassa İslâm’la ilgili kaleme alınan Oryantalist yapıtlarda kelam konusu yaklaşım tartısını korudu. Osmanlı İmparatorluğu başta olmak üzere, İslâm devletlerinin “harem” kültürüne dair yazılanlar da, daima şehvet vurgusu eşliğinde kitlelere aktarıldı. Kitlelerin Müslümanların tarihine dair algılarına bu altyapı eşlik etti.
BUGÜN DE VAR
Son olarak Katar’da düzenlenen 2022 Dünya Kupası’nın Batı basınında ele alınışı da Oryantalist bakış açısının hâlâ canlı olduğunu çeşitli örneklerle ortaya koydu. Hollanda’da bir televizyon yorumcusunun, Faslı oyuncuların aileleriyle yaptıkları sevinç şovlarını maymunların toplumsallaşmasına benzetmesi bu çerçevede sürpriz olmadı. Doğu’yu “alt kültür” olarak kodlayan Batılı zihinde Oryantalizm’in meydana getirdiği tahribat, hayatın her alanında karşımıza çıkmaya devam ediyor.
Bir zihniyeti ifşa eden adam
Kaleme aldığı “Oryantalizm” isimli yapıtla, Oryantalist niyetin bütün kirli çamaşırlarını dünyaya ifşa eden Filistinli düşünür Edward Said (1935-2003), akademide büyük zelzele meydana getirmişti. Eğitimini Kudüs ve Kahire’deki Batılı okullarda tamamlayan Said, bu sayede Müslüman dünyaya ve Doğu’ya yaklaşımdaki sorunları noktaları çok erken yaşta fark etti. Babası üzerinden Amerikan vatandaşı olan Said, ABD’deki akademik çalışmaları sırasında ortadaki atmosferin de Avrupa’dan farksız olduğunu gördü.
Ölümüne dek İsrail işgaline karşı net tavrıyla da dikkat çeken Edward Said, Siyonist lobinin ağır baskısıyla karşı karşıya kaldı. Vazife yaptığı New York’taki Columbia Üniversitesi ise Said’in kovulması istikametindeki Siyonist baskıya direnişiyle akıllarda kaldı.