Sascha Crasnow, 2 yaşındaki beagle kırması köpeği Parker’ın kendisiyle konuşabildiğine inanıyor.
Pek çok hayvan sever, kedisinin ya da köpeğinin kendisiyle çeşitli yollarla bağlantı kurduğuna emindir zati lakin bu örnekte durum biraz daha farklı. Crasnow, bir mühlet evvel Parker için özel bir sistem kurdu. Sistem yere yayılmış bir tabanın üzerine yerleştirilmiş çeşitli butonlardan oluşuyor. Butonların her biri, tek sözlük ses kayıtlarına bağlı.
Parker patisiyle butonlara basarak sistemin o sözleri söylemesini sağlıyor. Anlatmak istediği şeyle alakalı butonlara peş peşe basıp manalı söz bütünlükleri oluşturuyor yani tamlamalar hatta cümleler kuruyor.
Parker’ın söylemeyi öğrendiği en son söz “ambulans”. Crasnow’un aktardığına nazaran, konutlarının kapısına park etmiş bir ambulans gören Parker, “ciyaklayan” ve “araba” butonlarına art geriye basarak o aracın ne olduğunu söz etti. Crasnow’un babasının ziyareti sırasında da meskene gelen kişinin kim olduğunu merak eden Parker “ne” “kelime” ve “insan” butonlarına art geriye basarak “Bu kişinin ismi ne?” sorusunu sordu.
Parker’ın sisteminde “Parker” ve “Sascha” diyen iki buton da var. Lakin Crasnow’un babasının ismini belirten bir buton yok. Crasnow Parker’ın o nedenle bu soruyu sorduğunu söyledi. Crasnow, Parker’ın gözlerinden hasta olduğu sırada günde iki sefer ilacı verildikten sonra “göz” ve “yardım” sözlerine bastığını da tabir etti.
Üstelik Parker bu biçimde bağlantı kuran tek mesken hayvanı değil. Son devirde bilhassa ABD’de kelam konusu buton sistemini kullanıp “konuşmayı” öğrenen birçok köpek ve kedi gündem oldu.
KÖPEKLER BİZİM DUYMAK İSTEDİĞİMİZ ŞEYİ Mİ SÖYLÜYOR?
Sosyal medyada yayılan görüntülerde canı yanınca “ah” butonuna, istediği bir şey yapılmayınca “kızgın” butonuna basan, “ödül maması”, “yaş mama”, “dışarı” üzere sözlerin butonlarına basarak sıkıntısını anlatan köpekleri görüp de heyecana kapılmamak elde değil.
Köpekleri butonlarla konuşturma furyası süratle yaygınlaşıyor. ABD’de seçenekler 30 dolarlık başlangıç kitlerinden 230 dolarlık pek çok butonu bir ortada bulunduran sistemlere hakikat genişliyor. Bu köpeklerin görüntüleri da toplumsal medyada farklı bir kategoriye dönüşmüş durumda. Örneğin #dogbuttons etiketi TikTok’ta 100 milyondan fazla sefer görüntülendi.
Ancak bu popülerlik tartışmaları da beraberinde getiriyor. Hayvan davranışı uzmanları köpeklerin hakikaten bir şey “söylemek” isteyip istemediğini sorguluyor. Butonlara basıldığında duyulan sözlerin köpekler için manasının farklı olabileceği belirtiliyor.
Pennsylvania Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Çalışan Köpek Merkezi’nde doktora sonrası çalışmaları yürüten Amritha Mallikarjun, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, “Köpeklerin bize anlatmak istedikleri şeyleri butonlar olmadan da anlayabiliyoruz aslında. Ancak insanlara ilişkin bir lisan arayüzü kullandığımızda bu sözlere verdiğimiz ortak manalara çok fazla kıymet yüklemeye başlıyoruz” dedi.
Mallikarjun, “Bir köpek ‘sevgi’ butonuna bastığında tahminen de ‘Ben buraya bastığımda beşerler beni okşuyor ve herkes adımı söylüyor’ diye düşünerek hareket ediyordur” diye konuştu.
Hunter Koleji bünyesindeki Düşünen Köpek Merkezi’nin yöneticisi Sarah-Elizabeth Byosiere ise “Bence köpekler bizimle bu kadar vakit daima ‘konuştular’ lakin biz ‘dinlemiyorduk'” sözlerini kullandı ve ekledi:
“İnternette gördüğüm kısa görüntüler, köpeklerin bir düğmeye basmakla bir sonuç ortasında bağlantılar kurabilme marifetine sahip olduğunu gösteriyor. Ancak bundan daha fazlasının yaşandığını söylemek sıkıntı.”
ARAŞTIRMALAR SÜRÜYOR, BİRİNCİ SONUÇLAR DİKKAT ÇEKİCİ
Söz konusu köpek butonlarının işlevselliğini inceleyen birtakım araştırmaların yanı sıra, San Diego’da bulunan California Üniversitesi uzmanlarının halihazırda yürüttükleri büyük kapsamlı bir çalışma bulunuyor.
Federico Rossano ve takımının yürüttüğü bu araştırmada, butonların köpeklerin manalı bir biçimde bağlantı kurmasında bir rol oynayıp oynamadığı sorusuna cevap aranıyor.
Araştırma, butonları üreten FluentPet şirketi iştirakinde yürütülüyor. Rossano, FluentPet’in kendilerine bilgi sağladığını lakin araştırmayı finanse etmediğini vurguladı ve ekledi: “Biz data için para ödemiyoruz, onlar da bize bilgiyi tahlil etmemiz için para ödemiyor. Benim laboratuvarım FluentPet’ten bağımsız davranışsal deneyler yapıp fazladan data de topluyor.”
Araştırma kapsamında 47 ülkeden 10.000 konut hayvanının temel bilgileri pahalandırılacak. Bunun yanı sıra 10 kadar köpek de meskenlerine yerleştirilen kameralarla 7 gün 24 saat izleniyor. (Rossano, bu kameralı konutların sayısının ileride birkaç 100’e çıkarılacağını belirtti.)
Şu an 1.600 köpeğin ve 400 kedinin dataları üzerinde çalıştıklarını tabir eden Rossano, “Ancak bu uzun soluklu bir çalışma. İleride farklı başlıklara odaklandığımızda sayıyı 10.000’e kadar çıkarabileceğiz” dedi. Örneğin hangi cinslerin butonlarla öğrenmeye daha açık olduğuna bakmak için daha büyük bilgi gerekiyor lakin hayvanların yeni bir butonu/kavramı benimseme suratını ölçmek için 2.000 hayvanın verisi kâfi oluyor.
Bilim insanları bir sonraki etapta hayvanları meskenlerinde ziyaret edip gözlemleyecek. Bu sayede “Butonlara rastgele mi basıyorlar yoksa hakikaten bir şey anlatmak mı istiyorlar?” sorusuna da karşılık aranacak.
Araştırmaya dair birinci sonuçlar bu yıl sonlarında yayımlanacak üzere görünüyor lakin Rossano, The Washington Post’a, “Araştırmadaki köpekler ortasında açık farklılıklar olsa da şu an elimizde iştirakçilerin bir kısmının butonlara rastgele basmadığı tarafında ikna edici kanıtlar var. Şayet bu hareketlerin rastgele olmadığına dair elimde delil olmasa bu araştırmayı sürdürmezdim” dedi.
Petek halindeki bu kesimlerin sayısı hayvanın söz haznesi geliştikçe artırılabiliyor.
KOMUTLA OYUNCAK GETİRMEKTEN FARKI NE?
Arizona State Üniversitesi bünyesindeki Köpek Bilim Laboratuvarı’nın kurucu yöneticisi Clive Wynne ise buton sistemi alan şahısların köpeklerinin konuştuğuna ikna olmasının şaşırtan olmadığını söyledi.
“Köpeklerimizi seviyoruz ve yaptıkları şeyleri mümkün olan en varlıklı biçimde yorumlamaya eğilimliyiz” diyen Wynne, köpeklerin çok az bir kısmının butonları irtibat için kullandığına inandığını ve bunu “etkileyici” bulduğunu fakat köpeklerin öbür yollarla da söz dağarcığı geliştirebildiğini belirtti.
Border collie cinsi bir dişi olan Chaser’dan da bahseden Wynne, “1.200 kadar sözün manasını biliyordu lakin irtibat için butonları kullanmıyordu. ‘Kavrayıcı’ bir söz haznesi vardı. Bildiği sözlerin birden fazla oyuncaklarının adlarıydı. Komut verildiğinde istenen oyuncağı getirebiliyordu” dedi.
Parker’ın sahibi Crasnow ise köpeklerin butonları kullanarak verdikleri yansıların komutlara karşılık vermekten farklı olduğunu zira Parker’ın birden fazla vakit bağlantısı başlatan taraf olduğunu belirtti.
Kendi köpeğine çocuklara konuşma öğretmek için kullanılan metotlarla “konuşmayı” öğreten konuşma ve lisan patoloğu Christina Hunger, “Köpeklerin bağlantı kurmak için sözleri kullanmaları paradigmayı değiştirecek bir kavram” dedi.
Stella’nın çeşitli sözleri bir ortaya getirerek cümleler kurduğunu da tabir eden Hunter, “Örneğin dışarı çıkmakta geç kaldığımızda ‘kızgın’, ‘bak’, ‘iste’, ‘oyun’, ‘dışarı’ butonlarına basarak kendini bana hatırlatıyor” diye konuştu.
Özel eğitim yöneticisi Joelle Andres de terrier cinsi köpeği Bastian’ın butonları kullanmayı çok kısa müddette öğrendiğini ve birinci tabirlerinin “ödül maması”, “dışarı”, “yürü” sözleri olduğunu söz etti.
Andres, “‘Dışarı’ butonuna basınca çabucak kapıya koşuyor. ‘Ödül maması’ butonuna bastığında mutfağa mamaların durduğu yere gidiyor. ‘Yürü’ye bastığında da alt katta tasmasını tuttuğumuz dolabın önüne gidiyor” dedi.
BUTONLAR OLMADAN ANLATAMADIKLARINI TABİR EDEBİLİYORLAR MI?
Ancak ikna olmayan uzmanlar hala çoğunlukta.
Barnard Koleji’nde bulunan Köpek Biliş Laboratuvarı’nı yöneten Alexandra Horowitz, köpeklerin isteklerini insanlara zati çeşitli yollarla anlattıklarını belirtti ve “Dışarı çıkmak istediklerinde kapı önünde havlıyorlar, oyun istediklerinde toplarını yuvarlıyorlar” dedi.
Köpeklerin butonları kullanmayı öğrenmesi fikrine karşı olmayan Horowitz, “Ama bu bağlantının daha ileri bir etaba taşınması manasına gelmek zorunda değil. Başka yandan butonlarla bağlantıya odaklandığımızda köpeklerin aslında kurdukları karmaşık bağlantısı gözden kaçırma ihtimalimiz de var” dedi.
Horowitz şöyle devam etti: “Eğer bu araç köpeklere butonlar olmadan söyleyemedikleri bir şeyi söyletebilme işlevine sahip olursa o vakit etkilenirim. Lakin köpeklerin halihazırda tabir edemedikleri şeyleri söylemek üzere bir eforları olup olmadığı belirli değil.”
Pennsylvania Üniversitesi Çalışan köpek Merkezi araştırmacılarından Clara Wilson da tıpkı fikirde olduğunu belirtti ve “Köpekler çeşitli objeler ve hareketlerle eşleştirilmiş sembolleri ve butonları isabetli bir biçimde kullanabilirler. Lakin bu, lisanı insanların kullandığı halde kullanma hünerinden çok farklı bir şey” tabirlerini kullandı.
Wilson, köpekler bilhassa öteki köpeklerle irtibatta beden lisanını kullandıklarından insanların da köpeklerin beden lisanını okumayı öğrenmesi gerektiğini belirtti.
Sözün kısası uzmanlara nazaran öğrenecek daha çok şeyimiz var lakin butonlar hem beşerler hem de hayvanları için zenginleştirici ve eğlenceli bir araç olabilir.
Hunter Koleji’nden Byosiere de “Bilim bize ne derse desin, butonlar beşerlerle köpekleri ortasındaki etkileşimi ve bağlantısı güçlendiriyorsa şayet, bence şahane bir şey bu” kelamlarıyla bu noktaya dikkat çekti ve ekledi: “Yani basın butonlara gitsin…”
The Washington Post’un “Can dogs talk by pressing buttons? What science says about the debate.” başlıklı haberinden derlenmiştir.