Avrupa Arılar Kırmızı Listesi, neredeyse her on yabani arı cinsinden birinin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu gösteriyor. Arılar ve öbür tozlayıcılar olmadan, besin için bağımlı olduğumuz eserlerin birçoklarını yetiştiremeyeceğimizden geleceğimiz arılarla iç içe geçmiş halde.
Science Alert‘te yer alan habere nazaran, bu araştırmanın, son birkaç on yılda dünya genelinde yaşanan yüksek düzeydeki arı kolonisi vefatlarını açıklamaya yardımcı olabileceğini düşünülüyor. Arı vefatları bilhassa 2006-07 kışında ABD’de önemli boyutlara ulaşmış, kimi ticari arıcılar kolonilerinin yüzde 90’ını kaybetmişti.
Kanada, Avustralya, Belçika, Fransa, Hollanda, Yunanistan, İtalya, Portekiz, İspanya, İsviçre, Almanya, Finlandiya ve Polonya’da da açıklanamayan yüksek oranlarda arı kolonisi vefatları rapor edilmişti. 2012-13 soğuk kışında İngiltere’deki bal arısı kolonilerinin yüzde 29’u ölmüştü.
50 yıllık veriler
Maryland Üniversitesi’nden Anthony Nearman ve Dennis van Engelsdorp, matematiksel modelleme kullanarak arıların hayat mühletinin azalmasının toplu koloni vefatlarına yol açabileceğini gösterdi. Araştırmaya nazaran, 1969’dan bu yana ABD’deki bal arısı ömrü ortalama 34 günden yalnızca 18 güne düştü. Araştırmada yaban arıları değil, kovanlardan çıkarılan ve kafeslerde tutulan personel arılar incelendi.
Yazarlar, çağdaş bal arılarının, 40 yıl evvel keşfedilmesinden bu yana vektörü olan varroa akarının global yayılımı nedeniyle daha yaygın hale gelen deforme kanat virüsü üzere hastalıklardan daha fazla muzdarip olabileceğine inanıyor.
Haşere tehlikesi
Modern arılar, 50 yıl evvel mevcut olmayan yeni kuşak haşereler sebebiyle güçten düşmüş olabilir. Arıların larvalarını besledikleri polenler çoklukla haşerelerle kirleniyor. Bu durum işleri daha da berbatlaştırıyor olabilir zira neonikotinoid ismi verilen epey zehirli bir küme haşerenin düşük dozlarına maruz kalan arıların hastalığa karşı direnci azalıyor.
Yazarların sunduğu bir öbür açıklama da arı genlerinin değişmiş olabileceği tarafında. Bal arılarının ömrü genleriyle temaslı. Arıcıların müdahale ettiği yapay yahut doğal seçilim, daha kısa ömürlü arıların tercih edilmesiyle gelişebilir.
Bilim insanları bunun öteki cinslerde de yaşandığını görüyor. Örneğin morinalar artık daha erken ve daha küçük boyutlarda olgunlaşıyor zira çok avlanma nedeniyle balıklar nadiren büyüyecek kadar uzun mühlet hayatta kalabiliyor.
Belki de çağdaş dünyadaki haşereler ve hastalıklar üzere gerilim faktörleri, bal arılarının artık nadiren uzun mühlet hayatta kalmasına sebep olacak. Münasebetiyle evrimleri “hızlı yaşa-genç öl” ömür şeklini destekliyor olabilir.
Arıların dertleri
Arılar halihazırda hayatta kalmaları konusunda birçok tehlikeyle karşı karşıya. Bristol Üniversitesi tarafından Kasım 2022’de yayınlanan başka bir çalışma, gübrelerin bitkilerin elektrik alanını değiştirdiğini ve bunun da arıların çiçekleri algılama biçimini değiştirdiğini ortaya koydu. Bu da onları çiçekleri ziyaret etmekten alıkoyuyor.
Ve arıların ömür alanları yok oluyor. Birleşik Krallık’ta 1930’lardan bu yana tarımın ağırlaşmasıyla kır çiçeği çayırlarının yüzde 97’si yok oldu.
Araştırmanın zayıf noktası
Veriler kafeslerde tutulan emekçi arı kümelerine dayanıyor. Bu küme ekseriyetle gerilim faktörlerinin arılar üzerindeki tesirlerini incelemek için kullanılıyor. Bu tıp deneylerde araştırmacılar olağanda denetim kümelerini birebir vakitte ve birebir şartlar altında oluşturuyor.
Nearman ve van Engelsdorp, 1969’dan bu yana ABD’de yürütülen bu tıp birçok çalışmada denetim kümelerinden elde edilen geçmiş bilgileri kullandı. Müelliflerin da kabul ettiği üzere, bu durum raporlarının zayıf noktasını oluşturuyor.
Laboratuvar şartlarının 1969’dan beri tıpkı kaldığını garanti edemezler. Tahminen de eski çalışmalarda ahşap kafesler, çağdaş çalışmalarda ise plastik kafesler kullanılıyordu. Kafes boyutları küçülmüş ya da büyümüş olabilir. Çağdaş inkübatörlerdeki hava akışı artık daha süratli ya da daha yavaş olabilir. Bu tıp detaylar nadiren not ediliyor.
Bilim insanları için çalışmanın bulgularını çözmek kolay olmayacak. Lakin evvelki on yıllara ilişkin yabani balarısı uzun ömürlülüğüne ait tarihi bilgileri bulabilirsek, bunları günümüz dünyasındaki ölçümlerle karşılaştırmamız mümkün olabilir.
Hayati ehemmiyet taşıyorlar
Arı ömrünün azalması tozlaşmanın azalması manasına geliyor. Arılar ve öteki tozlaşmayı sağlayan böcekler, dünya çapında yetiştirdiğimiz eserlerin yüzde 75’inin güzel bir halde hasat edilmesi için gerekli.
Tüm arı çeşitleri bal arılarına benzeri zorluklarla karşı karşıya, lakin hayat müddetlerinin değişip değişmediğini bilinmiyor. Şayet arılar yırtıcı tabiatta nitekim daha kısa müddet yaşıyorlarsa, bunun nedenini bulmak hayati bir kıymet taşıyor.