Getty ImagesDünyanın en tanınan tatlılarından biri olan çikolataya adanmış Dünya Çikolata Günü, bu özel ikramın 1550 yılında Avrupa’ya birinci geldiği günün yıldönümü olarak 7 Temmuz’da kutlanıyor.
Yıllık yedi milyon tonla çikolata dünyanın çabucak her yerinde epey fazla tüketiliyor. Bu, yeryüzünde yaşayan her insan başına bir kilogram çikolata tüketildiği manasına geliyor.
2010 üretimi “Çikolatanın Karanlık Yüzü” üzere belgesellerin işaret ettiği üzere bu iştahın kimi makus yan tesirleri var.
Çikolata sanayisi, ormanların yok edilmesi ve hammaddesi olan kakao çekirdeklerinin hasadında çocuk emekçilerin çalıştırılması üzere etik ve sürdürülebilirlik meselelerini görmezden gelmemesi için uzun müddettir baskı altında.
Peki dal bu tanınan zevke gölge düşüren meseleleri ele almak konusunda ne kadar başarılı?
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK: ÇİKOLATA NEREDEN GELİYOR?
Getty ImagesÇikolata sanayisinin temel sıkıntılarından biri, çikolatanın hammaddesi olan kakao çekirdeklerinin arzının epey sonlu olması.
Kakao ağaçları epey hassas ve yetişirken yüksek yağış ve sıcaklığa gereksinim duyarlar. Buna rağmen ağaçların ışık ve rüzgardan korunmak için orman örtüsüne gereksinimi vardır. Bu şartları sağlayan sonlu sayıda ülke var.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) datalarında nazaran, yalnızca iki Batı Afrika ülkesi – Fildişi Kıyısı ve Gana – dünya çapında hasat edilen kakao çekirdeklerinin neredeyse yüzde 52’sini tek başına üretiyor.
BBCNijerya ve Kamerun üzere bölgedeki başka ülkelerin üretimiyle, Afrika’nın hissesi yüzde 69’a yükseliyor.
İKLİM KRİZİ VE ORMANSIZLAŞMA
Batı Afrika’da iklim krizinin tesiriyle sıcaklık ve kuraklığın artırması beklentisi çiftçiler için büyük bir telaş kaynağı.
Diğer bir sorun da ormansızlaşma. Üreticiler kakao ağacı tarlaları oluşturmak için doğal orman alanlarını yok ediyor.
Getty Images Kakao ekimi ormansızlaşmaya neden oluyor Çevre odaklı hak savunucuları Fildişi Kıyısı’ndaki yüksek ormansızlaşmanın ana sebeplerden birinin kakao çiftçiliği olduğunu söylüyor. Dünya Bankası bilgilerine nazaran ülke son 50 yılda orman örtüsünün yüzde 80’ini kaybetti. Bu, dünyanın en yüksek ormansızlaşma oranlarından biri.
Buradaki ormanlar hala tehdit altında. Uydu datalarını kullanarak dünya çapında ormansızlaşmayı haritalayan ABD merkezli Mighty Earth, Afrika ülkesinin sadece 2020’de 470 kilometrekarelik bir orman alanını kaybettiğini kaydediyor.
Ormansızlaşma başka yandan, uzun vadede birebir çiftçilerin geçim kaynaklarını tehdit eden iklim kriziyle direkt ilişkili.
Afrika’nın kakao sanayisi konusunda uzmanlaşmış University College London’da araştırmacı Dr. Michael Odijie, günümüzde hakim iktisadın bu kısır döngüye neden olduğuna inanıyor.
Odijie BBC’ye verdiği demeçte: “Kakao çiftçiliğinin çok büyük bir ekolojik maliyeti var. Ne yazık ki, bakir ormanlık alanlarda kakao üretmenin maliyeti otlaklardan daha düşük olduğu ve [kakao] fiyatları sürdürülebilir üretim için çok düşük olduğu için bu durumun devam etmesi muhtemel” dedi.
Ancak sanayi bu mevzularda sorumluluk almaya başladığını argüman ediyor.
ABD merkezli dünyanın en büyük çikolata üreticisi Mars, BBC’ye yaptığı açıklamada 2025’e kadar kullandığı kakaonun “ormansızlaşmadan arınmış” hale gelmesi üzere adımlar atarak tedarik zincirini daha sürdürülebilir hale getirmeyi amaçladığını anlattı.
Sorularımıza cevaben yapılan açıklamada, “Yasadışı yollarla sağlanan kakaonun Mars tedarik zincirinde yeri yoktur” tabiri kullanıldı.
Mars ayrıyeten, Fildişi Kıyısı ve Gana’daki hükümetlerle ortak kurulan Kakao ve Orman Teşebbüsü’nün bir modülü olduğunu belirtti. Şirket bu ülkelerde ormansızlaşmayı sona erdirmeyi ve orman alanlarını restore etmeyi amaçladığını kaydetti.
ÇOCUK SÖMÜRÜSÜ
Getty Images Çocuk sömürüsü kakao üretiminde yaygın bir uygulama Kakao çiftçiliğinde çocukların (ve yetişkinlerin) kuvvetli çalışma şartlarına dair ispatlar var. 1998 yılında, BM Çocuk Fonu komşu ülkelerden çocukların kakao çiftliklerinde çalışmak için sistematik olarak Fildişi Kıyısı’na kaçırıldığını açıklamıştı.
İngiltere merkezli kölelikle çaba eden STK, Anti-Slavery International’a nazaran bu uygulamalar hala devam ediyor.
Örgütün sözcüsü Jessica Turner BBC’ye verdiği demeçte, “Tahminlere nazaran, dünya çapında kakao bölümünde en az 30 bin yetişkin ve çocuk zarurî olarak çalıştırılıyor.”
Ancak çocuk emeğinin daha geniş kullanımı farklı bir manaya geliyor. Bu terim, Milletlerarası Çalışma Örgütü’ne (ILO) nazaran, “çocukları çocukluklarından yoksun bırakan” – onların okula gitmesini önleyen, ziyanlı yahut tehlikeli şartlarda çalıştırıldığı işleri tabir ediyor.
2020’de Chicago Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma, Fildişi Kıyısı ve Gana’nın kakao yetiştirilen bölgelerinde yaşayan beş çocuktan ikisinin, keskin alet kullanımı, gece vardiyaları yahut güneşe ve tarımda kullanılan kimyasal eserlere maruz kalma üzere tehlikeli olarak sınıflandırılan işlerde çalıştığını buldu.
Çikolata sanayisi, 2001 yılından bu yana, Harkin-Engel protokolü ismi verilen memleketler arası bir muahedenin kesimi olarak, kakao üretiminde çocuk işçiliğine son vermeyi taahhüt etti. Lakin 2020 yılına kadar Fildişi Kıyısı ve Gana’da çocuk işçiliğinde yüzde 70’lik bir azalma sağlanması gerekiyordu.
Çikolata sanayisindeki dünyanın en büyük oyuncularının bir kısmının altında toplandığı şemsiye kuruluş Dünya Kakao Vakfı (WCF), sanayide çocuk personelliği sorunu yaşandığını kabul etti ve sadece Fildişi Kıyısı ve Gana’da kakao çiftçiliğinde çalışan 1,6 milyon çocuk olduğu tarafında kestirimlerini aktardı.
WCF, web sitesinde “tedarik zincirinde zorla çalıştırma, çağdaş kölelik yahut insan kaçakçılığı uygulamalarına karşı sıfır tolerans” gösterildiğini söylüyor.
BBC, yorum için WCF ile temasa geçti, fakat cevap alamadı.
YEDİĞİMİZ ÇİKOLATA İÇİN ADİL BİR FİYAT ÖDÜYOR MUYUZ?
Getty Images Çikolata sanayisinin kendisi bile zevkimiz için adil bir fiyat ödemediğimizi söylüyor. Adil bir sanayiyi savunan ve hatta çikolata sanayisindeki birtakım üreticilere nazaran çikolata için adil bir fiyat ödemiyoruz.
Make Chocolate Fair isimli bir farkındalık kampanyası yürüten Almanya merkezli bir STK Inkota, kakao üreticilerine ödenen düşük fiyatların çikolata sanayisinin karşılaştığı sıkıntıları pekiştirdiğini söylüyor.
Inkota İnsan Hakları danışmanı Evelyn Bahn BBC’ye verdiği demeçte, “Kakao çiftçileri derin bir yoksulluk içinde ve bu, çocuk personelliği ve ormansızlaşma üzere hususlarla direkt bağlantılı” dedi.
Adil ticaret uzmanları, 2020’de ortalama kakao çiftçisinin günde yalnızca 0,90 dolar kazandığını varsayım ediyor, bu da Dünya Bankası’nın çok yoksulluk eşiğinin (1.90 dolar) altında.
Dr Michael Odijie, “Yoksulluk ve buna bağlı tüm sömürü uygulamaları, temel olarak kakao çiftçilerine ödenen düşük fiyattan kaynaklanıyor” dedi.
Getty Images Kakao çiftçileri günlük 1 dolardan az kazanıyor Inkota ve Fairtrade Vakfı üzere kuruluşlar, bu meseleye karşılık kakao çekirdeklerinin piyasa fiyatlarının artırılması gerektiğine inanıyor.
Bazı çikolata şirketleri, çiftçilere daha fazla ödeme yapmayı alenen taahhüt etti.
Bunlardan biri de, çikolata sanayisinde emekçi sömürüsüne karşı aktivizm platformu olarak kurulan ve şu anda Holllanda’nın en çok satan çikolata markası olan Tony’s Chocolonely.
Şirketin İngiltere’deki Genel Müdürü Ben Greensmith BBC’ye verdiği demeçte, “Var olmamızın tek nedeni, çikolatayı çocuk ve köle emeğinden arındırmak. Ve [kakao için] adil bir fiyat ödemek.” dedi.
Ve bu, müşterilerin tatlı bir ikram için çok daha fazla para ödeyeceği manasına gelmiyor. Inkota, kakao çiftçilerine üretimleri için geçim fiyatı ödenirse 100 gr çikolatanın fiyatının 0,20 dolardan az artacağını varsayım ediyor.
Bahn, “Bu nitekim çok büyük bir artış değil lakin kakao çiftçilerinin ömürlerinde büyük bir fark yaratacak.” diyor.