TÜRKİYE’deki sarsıntı felaketinin büyüklüğünden çok yıkıcılığı tartışma konusu oldu. Çünkü misal büyüklükteki kimi zelzeleler bu derece büyük bir alanı ve nüfusu etkilememişti. ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu (USGS), Türkiye’nin 10 kentinde büyük yıkıma yola açan, yaklaşık 15 milyon kişiyi etkileyen, 8 ülkede hissedilen zelzelenin neden bu kadar yıkıcı olduğunu araştırdı.
ENERJİNİN BÜYÜKLÜĞÜ YIKICI
Amerikan Washington Post gazetesinin aktardığına nazaran, sarsıntıların yıkıcılığında altyapı meseleleri kadar zelzele sırasındaki sismik aktivite ve açığa çıkan güç de tesirli oluyor. Gazete, büyüklüğü kaydetmenin bilim beşerlerine zelzelelerin ölçeği hakkında bir fikir verdiğini lakin bu tabiat olaylarının özgür bıraktığı gücün onları ölümcül yapan etmen olduğunu aktardı. Zelzelelerin şiddeti logaritmik olarak ölçülüyor ve her bir derece ortasında 10 ünite fark bulunuyor. Örneğin, 7.0 büyüklüğündeki bir zelzele 6.0 büyüklüğündeki bir sarsıntıdan 10 kat, 5.0 büyüklüğündeki bir sarsıntıdan ise 100 kat daha güçlü olarak kabul ediliyor. Lakin zelzelede açığa çıkan güçler, her bir basamakta 32 kat şiddetleniyor. USGS’de jeofizikçi olarak misyon yapan Dara Goldberg, “4.0 ve 4.1 büyüklüğündeki zelzeleler ile 7.7 ve 7.8 büyüklüğündeki sarsıntılar ortasında açığa çıkan güç birebir değil” diyor.
BİR YILDAKİNİN YÜZDE 26’SI
Öte yandan, Kahramanmaraş merkezli zelzele felaketi son 365 günde dünyadaki zelzeleler sonucu açığa çıkan toplam gücün yüzde 26’sına karşılık geliyor. Yani başlı başına Türkiye’deki zelzeleler, 1 yılda açığa çıkan yeraltı güçlerin 4’te birinin bir günde açığa çıkmasını sağladı. Bu da sarsıntısı epey yıkıcı hale getirdi. Bu ortada Türkiye’deki iki zelzelenin açığa çıkardığı güç, son 3 ayda dünyada kaydedilen tüm sarsıntılarda açığa çıkan güçlerin toplamından bile daha fazla olarak hesaplandı.
HAİTİ SARSINTISININ 15 KATI 5 BİN BOEİNG UÇURABİLİR
– Sarsıntıda açığa çıkan güç bilim insanları tarafından ‘joule’ (jul) cinsinden hesaplanıyor. Memleketler arası Ünite Sistemi’nde güç, iş yahut ısı ölçüsünden türetilmiş bir ölçü ünitesi olarak tanımlanıyor. Zelzelenin şiddetinden farklı olarak açığa çıkan enerjiyi (iş-ısı) ölçmek için de kullanılıyor.
– USGS’nin ölçümüne nazaran Kahramanmaraş merkezli 7.8 büyüklüğündeki sarsıntı, 30 petajoule olarak ölçüldü. 2010’da 300 bin kişinin öldüğü 7.0 büyüklüğündeki Haiti sarsıntısının açığa çıkardığı güç yalnızca 2.1 petajoule olarak ölçülmüştü.
– Yani Türkiye’deki 7.8 büyüklüğündeki zelzele, açığa çıkan güç bakımından Haiti sarsıntısının yaklaşık 15 katına karşılık geliyor.
– 30 petajul ise 774 bin meskenin 1 yıllık güç gereksinimini karşılayacak güçte.
– 5 binden fazla Boeing 747-100B tipi uçağın deposu da bu güçle tam olarak doldurulabiliyor.
‘O ZELZELE İKİNCİSİNİ MUHTEMELEN TETİKLEDİ’
ABD’de Türk jeofizikçi Volkan Sevilgen ve Stanford Üniversitesi’nden Jeofizikçi Profesör Ross Stein’in ortak kurdukları San Francisco merkezli afet modelleme şirketi Temblor, 6 Şubat’ta ABD’deki ölçümlere nazaran 7.8 ve 7.5 büyüklüğündeki zelzelelerin akabinde, yeni sarsıntı ve artçıların meydana gelebileceği gerilimi artan fayların haritasını çıkardı. Gerilim hesaplamalarının Sürgü ve Çardak faylarındaki 7.5 büyüklüğündeki sarsıntının, 110 km güneyde Doğu Anadolu Fayındaki 7.8 büyüklüğündeki sarsıntı ile tetiklenmiş olabileceği gösterildi. Japonya’daki Tohoku Üniversitesi‘nden Shinji Toda‘nın yazdığı raporda, yeni sarsıntı ve artçıların meydana gelebileceği fayların haritası çıkarılırken, artçıların sayıları azalarak gerilim tetikleyen bölgelerde kümelenmiş olarak kalacakları, lakin büyüklüklerinin azalmayabileceğine dikkat çekildi. (Razi CANİKLİGİL / NEW YORK)