Gıda Krizi ve Besin Bankacılığı Sistemi’ne ait bir yazı kaleme alan Haber7 muharriri İsmail Vefa Ak, Türkiye’nin bu alanda atması gereke adımlara dikkat çekti. Yazısında Türkiye’de her yıl 7,7 milyon tondan fazla besinin israf edildiğine vurgu yayan Vefa AK, “Bu sayı, ülkemizde her yıl kişi başına 93 kilogram yiyeceğin çöpe atıldığı manasına geliyor. Sonuç olarak ne yazık ki Türkiye, dünya genelinde en fazla besinin israf edildiği ülkeler ortasında yer alıyor” ifadelerini kullandı. Türkiye’de 2000’li yılların başında ortaya çıkan besin bankacılığı sisteminin vergisel birtakım avantajları bulduğuna da dikkat çeken Ak, “ Yasal düzenlemelere nazaran; gelir vergisi ve kurumlar vergisi mükellefleri, yaptıkları bağışları vergi matrahından indirebiliyorlar. Ayrıyeten, besin bankacılığı kapsamında bağışlanan mallar için KDV istisnası da mevcut” dedi.
İŞTE İSMAİL VEFA AK’IN O YAZISI:
Nüfus artışları, kuraklıklar, savaşlar, göçler ve yükselen besin fiyatları, global çapta yaşanacak olan bir besin krizini adeta tetikliyor. Koronavirüs salgınıyla birlikte besin tedarik zincirinde yaşanan problemler, Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte daha farklı bir boyut kazandı. Çin devletinin dünyadaki tüm tahılların yarısını stokladığı haberleri geçen yıl gündemi bir epey meşgul etmişti. Bu sene de, dünyanın en büyük ikinci buğday üreticisi olan Hindistan, yaşanan çok sıcakları münasebet göstererek ülke dışına buğday satışını durduğunu açıkladı. Bu haberden sonra buğday fiyatları arttı. Buğday fiyatlarının yanı sıra mısır ve soya fasulyesi üzere temel besin hususlarında de fiyat artışları yaşandı.
Tüm bu gelişmeler ülkemizi de hayli yakından ilgilendiriyor. Büyük bir nüfusa sahip olan Türkiye’nin besin tedarikinde yaşanacak bir krizden etkilenmemesi neredeyse imkânsız. Bu türlü bir ihtimal, tasarruf ve yardımlaşmanın ehemmiyetinin daha uygun anlaşılmasını mecburî kılıyor. İşte bu noktada, ülkemizde uzun bir müddettir uygulanmakta olan besin bankacılığı sisteminden biraz bahsetmek istiyorum. Hedefim bir nebze olsun farkındalık oluşturmak.
TÜRKİYE’DE BESİN BANKACILIĞI
Gıda bankacılığı, 1960’lı yıllarda Amerika’da başlayan ve daha sonra giderek bütün dünyada yaygınlaşan bir sistem. Bu sistemde, besin bankacılığı faaliyeti gösteren kurum ve kuruluşlar kendilerine bağışlanan her türlü gıdayı uygun şartlarda koruma ederek gereksinim sahiplerine ulaştırıyor. İsmi besin bankacılığı olsa da sistem; giyecek, paklık ve yakacak hususlarının bağışını da kapsıyor.
Türkiye’de 2000’li yılların başında yasal alt yapısı da oluşturularak gündemimize giren besin bankacılığı sisteminin vergisel kimi avantajları bulunuyor. Yasal düzenlemelere nazaran; gelir vergisi ve kurumlar vergisi mükellefleri, yaptıkları bağışları vergi matrahından indirebiliyorlar. Ayrıyeten, besin bankacılığı kapsamında bağışlanan mallar için KDV istisnası da mevcut. Bu avantajlar sayesinde besin bankacılığı yardımsever kişi ve kuruluşlar için epeyce cazip bir hayır faaliyeti olarak ön plana çıkıyor.
SİSTEMİN İŞLEYİŞİ VE YAPILACAK BAĞIŞLARIN NİTELİĞİ
Gıda bankacılığı, ekseriyetle dernek ve vakıflar aracılığıyla gerçekleştiriliyor. Bağışı kabul edecek olan dernek yahut vakfın tüzük yahut senedinde; muhtaçlığı bulunanlara besin, paklık, giyecek ve yakacak unsuru yardımı yapabilmesine ait kararların bulunması lâzım. Bu dernek ve vakıflar besin bankacılığı dışında öteki alanlarda da faaliyet gösterebilirler. Bunların kamuya faydalı dernek yahut vergiden muaf vakıf olmalarına da gerek yok. Gıda bankacılığı sisteminin Türkiye’de birinci sefer uygulamaya alındığı periyotta, belediyeler kapsam dışındaydı. Fakat 2012 yılında Belediye Kanunu’nda bir değişiklik yapılarak belediyelerin de besin bankacılığı yapabilmesinin önü açıldı.
Gıda bankacılığı sisteminde yapılan bağışlar kurallı bağış niteliğini taşıyor. Yani bu bağışların, bedelsiz olarak muhtaçlık sahiplerine dağıtılmak kaidesiyle yapılması gerekiyor. Besin, paklık, giyecek ve yakacak unsuru niteliğini taşımayan eserler besin bankacılığı kapsamında değerlendirilmiyor. Bu husus epeyce açık ve net. Lakin kimi vakit besin unsuru dışındaki malların bağışında ihtilaflar yaşanabiliyor. Örneğin uygulamanın birinci yıllarında besin unsurlarını pişirmek üzere yapılacak tüp bağışının besin bankacılığı kapsamında olmadığı kabul ediliyordu. Lakin daha sonra ısınma yahut yemek pişirmede kullanılan mutfak tüpleri de kapsama dahil edildi.
Maliye’ye besin bankacılığı bağışlarıyla ilgili sorulan sorular doğrultusunda; kemer, ayakkabı, tıraş bıçağı, tıraş köpüğü yahut bebek bezi olarak sayılan eserlerin, giyecek ve paklık unsurları olarak besin bankacılığı kapsamında bağışa mevzu edilebildiğini söyleyebiliriz. Fakat çanta, cüzdan, giysi aksesuarı, haşere ilaçları, krem, ayakkabı boyası, her türlü kırtasiye eseri, yara bandı, deodorant, parfüm, oda spreyi ve gibisi eserler bu kapsamda değerlendirilmiyor.
BAĞIŞÇILARA SAĞLANAN VERGİSEL AVANTAJLAR
Vergisel düzenlemelere nazaran; besin bankacılığı kapsamında bağışlanan malların maliyet bedelleri, bağışçılar tarafından gelir yahut kurumlar vergisi matrahının hesaplanması esnasında sarfiyat yazılabiliyor yahut yıllık gelir vergisi beyannamesi üzerinde bağış olarak gösterilip, vergiye tabi gelirden indirilebiliyor. Ayrıyeten KDV Kanunu’na nazaran bağışa bahis unsurların teslimleri, katma paha vergisinden istisna edilmiş durumda.
Bağışlanacak mallar, bağışı yapan ticari işletmeye dahilse, bu malların maliyet bedeli masraf olarak dikkate alınıyor. Bağışın belgelendirilmesi için, bağış yapılan dernek yahut vakıf ismine fatura düzenlenmesi gerekiyor. Faturada bağışlanan mala ait bilgilere eksiksiz olarak yer verilmesi lâzım. İlgili faturada malın bedeli olarak, “KDV hariç” maliyet bedeli yazılıyor. Ve tekrar faturada “İhtiyaç sahiplerine yardım koşuluyla bağışlandığından KDV hesaplanmamıştır” ibaresine yer verilmesi gerekiyor.
İşletmeye dahil olmayan unsur ve gereçlerin, dışarıdan satın alınarak bağışlanması da mümkün. Bu sistemde bağışçı yardım materyalini piyasadan tedarik ediyor ve fatura tedarikçiler tarafından bağışçı ismine düzenleniyor. Bu durumda, bağışlanan malların maliyet bedelinin masraf yazılması kelam konusu değil. Yapılan bağış, yıllık beyannamenin bağış ve yardımlara ait kısmına yazılarak vergi matrahından indiriliyor. Beyanname üzerinden indirim konusu yapılan süreçlerde bağışı yapan tarafından bir evrak düzenlenmesine gerek bulunmuyor. Lakin bağış yapılan malın edinimine ait faturaların saklanması mecburî.
Örneğin pantolon üretimiyle iştigal eden bir vergi mükellefi, satışını yaptığı eserlerin bir kısmını besin bankacılığı yapan bir derneğe, muhtaçlık sahiplerine dağıtılmak üzere bağışlıyorsa, bağışladığı pantolonların maliyet bedelini muhasebe kayıtlarında direkt masraf olarak gösterebiliyor. Lakin bu mükellef kelam gelimi birebir derneğe yoksullara dağıtılmak üzere piyasadan aldığı besin hususlarını bağışlıyorsa, o vakit bunların maliyet bedelini yıllık beyannamenin bağış ve yardımlar kısmında göstererek indirim konusu yapabiliyor.
GIDA BANKACILIĞINDA FARKINDALIĞIN OLUŞMASI EPEY ÖNEMLİ
Dünya nüfusunun giderek artıyor olması, insanların temel besin hususlarına erişim meselesini da beraberinde getiriyor. Yaşanan savaşlar ve iklim değişiklikleri besin güvenliğini tehlikeye atıyor. Birleşmiş Milletlerin yayımladığı 2022 Global Besin Krizi raporuna nazaran, 2021’de 53 ülkede/bölgede yaklaşık 193 milyon insan besin güvenliği sorunu yaşıyor.
Gıda israfı da çok değerli bir öteki sorun. Birleşmiş Milletler Etraf Programı tarafından yapılan bir araştırmada, Türkiye’de her yıl 7,7 milyon tondan fazla besinin israf edildiği tespiti yapılmış. Bu sayı, ülkemizde her yıl kişi başına 93 kilogram yiyeceğin çöpe atıldığı manasına geliyor. Sonuç olarak ne yazık ki Türkiye, dünya genelinde en fazla besinin israf edildiği ülkeler ortasında yer alıyor.
Gıda bankacılığı, son kullanma tarihi yaklaşan, paketleme yanılgısı yahut üretim fazlalığı üzere sebeplerle işletmelerde çöpe atılma ihtimali oluşan malların, muhtaçlık sahiplerine ulaştırılması açısından çok elverişli bir sistem. Türkiye’de de uzun yıllardır besin bankacılığı yapan birçok dernek ve vakıf bulunuyor. Besin bankacılığının sağladığı vergisel avantajların ön plana çıkarılarak, yardım yapılmasının daha fazla özendirilmesi ve bu bahisteki farkındalığın artırılması gerekiyor. Zira yaklaşan besin krizinin arifesinde bu sistemin bilinirliğinin artması ve aktif bir formda çalışması, yoksulluğun ve israfın önlenmesine değerli katkılar sağlayabilir.