İZMİR – Maraş’ın Elbistan ve Pazarcık ilçelerinde 6 Şubat’ta meydana gelen sarsıntılar bölgede 11 ili etkiledi. Resmi sayılara nazaran meyyit sayısı 50 bine yaklaşırken, 100 binden fazla insan da yaralandı. Kentler ve köyler enkaz altında kaldı. Tarım ve hayvancılık bakımından kıymetli olan bölgede, tarım alanları ve ziraî araç gereçler de ziyan gördü.
Tarım İktisadı Derneği İdare Şurası Lideri, Ziraat Yüksek Mühendisi Dr. Zerrin Çelik ile bu sarsıntıların bölgedeki tarım ve hayvancılığına tesirini konuştuk.
‘BÖLGE HEM BİTKİSEL HEM DE HAYVANSAL ÜRETİM AÇISINDAN ÖNEMLİ’
Maraş merkezli 11 vilayette felakete neden olan zelzele, bölgenin tarım ve hayvancılığını nasıl etkiledi? Bölgenin bu bakımından kıymeti nedir ve daha çok hangi eserlerin üretimi öne çıkıyor?
Afet bölgesindeki 11 vilayette, 5 binden fazla köy bulunuyor. Bu köylerde zelzele öncesi 2,5 milyonu aşan nüfus yaşıyordu. Kırsalda gerek nüfus gerekse tarım açısından hasarın boyutunu şimdi çok net bilemiyoruz. Bununla birlikte, kimi köylerde durumun makus olduğunu, yıkımların ve can kayıplarının büyük olduğunu her geçen gün daha çok öğreniyoruz. Değerlendirmeler yapılıyor ve bilinebildiği kadarıyla çeşitli müdahaleler yapılarak yaralar sarılmaya çalışılıyor.
Bölgede yer alan kentler, tarımıyla ve birtakım eserleriyle öne çıkmış, kıymetli vilayetler. Yılda 2-3 eserin alınabildiği, ihracat ve tarım potansiyelinin yüksek olduğu, hasebiyle tarıma dayalı endüstrinin de gelişmiş olduğu yerlerdi. Bölgede, ülke tarım topraklarının yaklaşık yüzde 16’sı olan 3,8 milyon hektar tarım yerinde üretim gerçekleştiriliyor. Bu yerlerin; yaklaşık 2,6 milyon hektarında tarla ve öbür bitkisel eserler, 0,1 milyon hektarında zerzevat ve 0,9 milyon hektarında da meyve yetiştiriliyor. Buğday, arpa, pamuk, mısır, kayısı, kırmızıbiber, yer fıstığı, Antep fıstığı, zeytin ve birtakım turunçgiller üzere değerli eserler üretiliyor.
Bitkisel üretim daha fazla olmakla birlikte, ülke genelinin yaklaşık yüzde 15’ine denk gelen 2 milyonu aşkın büyükbaş ve 10 milyondan fazla küçükbaş hayvan varlığı ile hayvancılığın ve hayvansal eser üretiminin yapıldığı işletmeler afet bölgesinde bulunuyor. Elhasıl hem bitkisel hem de hayvansal üretim açısından değerli bir bölge.
Hatay’ın Hassa ilçesine bağlı Söğüt, Hacılar ve Tepebaşı mahallelerinde de can kayıplarına neden oldu. Mahallelerde tarım toprakları, ormanlık alanlar ve yollarda görülebilen yüzey kırıkları ve çökmeler zelzelesi gözler önüne seriyor. Tarımsal üretimin ana ögeleri ve işgücü açısından kırsalda üreticileri bekleyen zorlukları nelerdir? Bölgeden göç olması ziraî işgücü kaybına yol açıyor mu?
Tarımsal üretimin öznesi olan üreticilerimiz elbette önceliğimiz. Kırsal için net bilgiler bulunmamakla birlikte, kıymetli oranda can kayıplarının olduğu söz ediliyor. Öteki taraftan yabancı işgücü bakımından da sıkıntılar yaşanacağını söyleyebiliriz. İşletmelerde yabancı işgücünü oluşturan mevsimlik yahut mevsimlik gezici emekçilerde de can ve mal kayıpları bulunuyor. Bu hem bölge için, hem de bölge dışında ziraî işgücü gereksiniminin karşılanması bakımından kıymetli bir husus. Bilhassa eserlerin hasadı sırasında işgücü zahmetleri yaşanabilir. Can kayıplarının yanı sıra, zelzeleyle birlikte üretim ve geçim kaynaklarında da kayıplar var. Göç ve göç etme riski dikkat edilmesi gereken değerli bir bahis.
‘ÜRETİCİLERİMİZ SERMAYELERİNİ PAHASININ ÇOK ALTINDA SATMAK ZORUNDA KALDI’
Elindekileri süratlice satarak giden ve gitmek isteyen çiftçilerimiz var. Üreticilerimiz sermayelerini pahasının çok altında satmak zorunda kaldığı durumlarla karşılaşılıyor. Bunun önüne geçilmesi gerekiyor. Birtakım yerlerde yaşanan göçle birlikte şu an yapılması gereken birtakım ziraî faaliyetler yapılamaz hale geldi. İşgücü bakımından kıymetli problemlerle karşılaşılıyor. Örneğin, kimi turunçgillerde hasat vakti ve hasatta aksamalar yaşanıyor. Hasadın yapılamaması hasebiyle sonraki yıl randıman kayıplarının yaşanma ihtimali yüksek. Ülke turunçgil üretiminin yüzde 60’nın zelzele bölgesindeki vilayetlerde yapıldığını düşünüce, bu durumun üreticilerimizi, üretimi ve ihracatı zora sokacağını ve durumun büyüklüğünü anlıyoruz. Yeniden kışlık ekim eserlerde ve kayısı, zeytin, Antep fıstığı üzere meyvelerde gübreleme, ilaçlama üzere birtakım bakım faaliyetlerinin vakti geldi ve uygulamaların yapılması gerekiyor. Bahar ekimleri ise yaklaştı. Öncelikle üreticilerimizin göç etmesini mecburî hale getirecek zorlukların yok edilmesi ve özel tedbirlerin alınması kural. Üreticilerimizin tarlasına, bahçesine geri döneceği ve üretime devam edecekleri uygulamaları hayata geçirmeliyiz. Barınma ve güvenlik muhtaçlıklarının büsbütün giderilmesi ve ziraî faaliyetlere harcama zaruriliği olmadan nakit takviyesi sağlanması birinci yapılacaklar ortasında yer alıyor. Bu üzere gereksinimlerin karşılanmasından sonra psiko-sosyal açıdan güçlendirme çalışmaları ile üreticilerimizin üretime devam edebilecekleri koşulları oluşturmalıyız. Yani, bugün hâlâ karşı karşıya kalınan meselelere deva olunmalı.
Toprak ve su kaynakları da zelzelede ziyan gördü. Ziraî üretimin sürmesi açısından ziraî girdilerde de tedbir alınması gerekiyor. Bu bahislerdeki görüşleriniz nelerdir?
Bölgede tarım topraklarında kaymalar, kırılmalar, tümsekler, heyelanlar olduğunu, su kaynaklarının kirlendiğini ve sulama sistemlerinin ziyan gördüğünü görüyoruz. Üzerinde eser olan yerler öncelikli olmak üzere, bu üzere problemlerin belirlenerek, düzeltilmesi, onarılması ya da yenilenmesine sürat verilmeli. Ayrıyeten sarsıntıyla birlikte oluşan molozların tarım alanlarına ve su kaynaklarına ziyan vermesini önleyecek halde bertaraf edilmesi, yanlışsız planlama ile uygulamaların yapılmasına çok dikkat edilmelidir. Tarım yerleri, orman ve sulak alanlar üzerinde yine ve yeni yapılaşmanın önüne geçilmeli. Ziraî üretim ve ihracat bakımından böylesi değerli bir bölgenin tarım yerlerinin korunmasının, üretime devam edilmesinin ve yine üretime kazandırılmasının sağlanması şu anda en fazla dikkat etmemiz gereken husus.
Tohum, gübre, ziraî uğraş ilaçları ile alet ve makineler, yakıt, hayvancılık için yemler ziraî üretim açısından değerli ziraî girdilerden ve üretim açısından tedbir alınması gereken ögeler ortasında yer alıyor. Gübre ve mazot takviyelerinin nakdi ödeneceği açıklandı. Bu ödemelerin çabucak yapılarak, işletmelere para girişinin artırılması gerekiyor. Yapılacak her türlü takviye ve yardımın üretim faaliyetleri olağana dönene kadar devam ettirilmesinden vazgeçilmemelidir. Afet bölgesinde müdahaleler öncelikle hayvansal üretim açısından yapıldı. Hayvanların beslenmesi kıymetliydi lakin, yem yardımlarının muhtaçlık tahlili yapılmadan, mevcut durum kapsamlı ve gerçek olarak ortaya konulamadan yapılmaya çalışıldı. Bu mevzuda bir kadro problemlerin yaşandığı görüldü. Öbür taraftan meraların değerini bir kere daha anladığımız bir süreçten geçiyoruz. Meralarımızın korunması, üzerinde yapılaşmanın önüne geçilmesi, otlatmaların yanlışsız planlanması kaidesini gözden kaçırmamalıyız.
‘ALET VE MAKİNELERİ DE KULLANILAMAZ HALE GELDİ’
Tarım makineleri ve ekipmanları sarsıntıdan nasıl etkilendi ve neler yapılmalı?
Depremle birlikte birçok üreticimizin girdilerinin yanı sıra alet ve makineleri de göçük altında kaldı, kullanılamaz hale geldi. Makine ve ekipmanlar için ortak makine kullanımı ve makine parklarının kurulması, tamir olabilecekler için ortak tamir atölyelerinin oluşturulması yapılabilecekler ortasında. Bölge dışından mahallî idareler bu hususta inisiyatif alabilirler. Ayrıyeten kalkınmada öncelikli bölgeler için yapıldığı üzere başka bir bütçe oluşturularak, bölgeye ve muhtaçlık sahibi üreticilere özel, öncelikli uygulamalar yapılmalıdır.
Ürünlerin ya da girdilerin taşınması, depolanması ve ticareti öteki kıymetli hususlar. Birçok çiftçimizin depolama alanlarının yıkıldığı, içindeki eser yahut girdi stoklarının kullanılamaz duruma geldiği bildiriliyor. Eserlerin pazara ulaştırılması bakımından değerli sıkıntılar yaşanıyor. Öbür taraftan ziraî eserlerin işlendiği endüstrinin ziyan görmesi, üretimin durması nedeniyle yalnız bölge üreticisi değil, bu endüstriye hammadde temin eden, yetiştiren öbür bölge üreticileri için de kıymetli riskler bulunuyor. Pamuk üretimi ve dokuma, iplik endüstrisi birinci aklımıza gelenler. Bu durum, üretim kadar fiyatlar açısından da aksilikler barındırıyor.
Ürün fiyatları açısından aksilikler neler?
Fiyatlara; çiftçinin eline geçen fiyatlar ve tüketici fiyatları olarak iki başka bahis olarak dikkat etmeliyiz. Kalite kayıpları nedeniyle eser fiyatları üreticiler açısından düşebilir ya da ne yazık ki vakit zaman karşılaştığımız üzere, eserleri ucuza alma fırsatçılığı yapmaya çalışanlar nedeniyle üreticilerimiz eserlerini düşük fiyatlara satmak zorunda kalabilirler. Bu üzere durumların önüne geçilmesi, kamunun kurumları aracılığıyla üreticileri koruyacak halde piyasalara müdahale etmesi, alımlar yapması gerekiyor.
Ürün arzında yaşanacak sıkıntılar nedeniyle tüketici fiyatlarının artma riski bulunuyor. Kamunun benzeri ve vaktinde yapacağı tedbirlerle oluşabilecek aksiliklere mahzur olması gerekir. İthalatın piyasaları ve fiyatları düzenlemek için kullanılması, en son deva olarak görülmelidir.
Çiftçilere yönelik takviyelerin yapılması, borç ertelemeleri ile faizlerin silinmesi üzere hususlar Tarım ve Orman Bakanlığı’nın çiftçi kayıt sistemine (ÇKS) ya da öteki kimi data tabanlarına kayıtlı çiftçilere yönelik yapılıyor. ÇKS’ye kayıtlı üretici sayısının yalnızca 270 bin olduğu bildiriliyor. Kayıtlı olmanın, üretim yapmanın kıymeti bir defa daha ortaya çıktı. Fakat çeşitli ve elde olmayan nedenlerle bu sistem ve data tabanlarına kayıt olamayan, kuralları sağlayamayan ancak üretimde bulunan üreticilerimiz tüm bu müspet uygulamalardan yoksun kalıyorlar ve değişiklik yapılmazsa yoksun kalacaklar. Bu sistemlere dahil olmadığı için gözden kaçan, seslerini duyamadığımız üreticilerimizin de gereksinimleri, eksikleri, ziyanları giderilmelidir. Bu da lakin kamucu siyasetlerle sağlanabilir.