Döviz stokçuları kredi almaya devam ediyor. Elinde döviz olduğu halde kredi için bankaların kapısını aşındıran dolar stokçuları, piyasanın istikrarını bozdukları için iktisada büyük ziyan veriyor. Merkez Bankası’nın yaptığı düzenlemelerle ucuzlayan kredilerin yatırım ve üretim yerine döviz stokçularının eline geçmesi, yeni iktisat modelinin meyvelerini toplamayı da geciktiriyor.
DÜZENLEMENİN TESİRİ SONLU KALDI
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Konseyi (BDDK), 24 Haziran 2022 tarihinde yaptığı düzenlemeyle bankalarda 15 milyon lira ve üzeri döviz varlığı olan yahut şirketin cirosu ile faal büyüklüğünün yüzde 10’undan fazla dövizi bulunan firmalara TL cinsinden kredi kullandırmama kaidesi getirdi. Bu düzenlemenin üzerinden yaklaşık 3,5 ay geçti lakin bankalardaki döviz stokunda kayda kıymet bir gerileme olmadı.
SADECE 2 MİLYAR DOLAR GERİLEDİ
24 Haziran’da 236 milyar 764 milyon dolar olan bankalardaki döviz stoku, 30 Eylül itibariyle 234 milyar 808 milyon dolara geriledi. Ortadan geçen 3,5 ayda yalnızca 1 milyar 956 milyon dolarla hudutlu kalan bankalardaki döviz stokunun düşürülmesi için daha sıkı önlemlerin alınması kaide. Bu nedenle; bankalardaki döviz stokunun erimesi ve kredilerin muhtaçlığı olan alanlara gitmesi için elindeki dövizi bozdurmayana kredi verilmemeli.
ŞAHIS HESAPLARI DA KAPSAMA ALINSIN
BDDK’nın 24 Haziran tarihli düzenlemesinin tesirini göstermesi için lisana getirilen bir öbür teklif ise düzenlemeye, şahıs hesaplarını da kapsayacak halde ‘grup riski’ kuralının eklenmesi. Zira; birtakım büyük firmalar; “Borcum var, onun için döviz bulunduruyorum” diyerek piyasadan çektikleri dolarların kıymetli bir kısmını kayıt dışına çıkararak kasalara taşıyor. Hem kayıt dışına çıkarılan paranın izini sürerken, hem de bankaların kredi kullandırırken “grup riski” kuralını işletmesinin ehemmiyetine dikkat çekiliyor. Tıpkı kümeye ilişkin şirketlerin birbiriyle olan organik bağı ve şirketlerin ortak ve yöneticileriyle olan parasalı münasebeti, BDDK düzenlemesinin kolaylıkla bypas edilebileceğini gösteriyor.
PİYASAYI BOZAN FIRSATÇILARA ÇANAK TUTUYORLAR
Servetine servet katan döviz stokçularına kredi verilmesi; yatırım, üretim, istihdam ve ihracata gitmesi gereken kaynağın emeli dışında kullanılması manasına geliyor. Aldıkları kredilerle dövizi alıp kasasına koyan firmalar, para piyasasını mayınlarla dolu bir alana dönüştürdükleri üzere, TL’yi zayıf düşürüp piyasanın istikrarını bozuyor. Doların yükselmesine neden olan stokçuları, fırsatçıların fahiş artırımlar yapmasına da çanak tutuyor.
ŞİRKET DÖVİZLERİ DE TIPKI KİŞİLERDE
Resmi sayılara nazaran bankalarda yaklaşık 8 trilyon liraya yakın para var. Bunun yarısından fazlası, yani 234 milyar dolara yakın para, bankalarda döviz olarak duruyor. Bu 235 milyar doların 145 milyar doları şahıslara, 84 milyar doları da şirketlere ilişkin. Üstelik döviz stokunun çok büyük bir kısmını elinde tutan şahıslardan kimileri birebir vakitte büyük ölçüde döviz bulunduran şirketlerin de sahipleri.
KUR MUHAFAZALI OLMASAYDI
Aralık 2021’de Türkiye iktisadını gaye alan dolar stokçuları, bir ayda doları 9 liradan 18 liranın üzerine çıkardı. Ekonomiyi uçurumun kenarına getiren bu spekülatif döviz hareketliliğinde hükümet, dolara olan talebi önlemek için Kur Muhafazalı Mevduat hesabı uygulamasını başlattı. 20 Aralık 2021’de duyurulan Kur Muhafazalı Mevduat açıklamasının akabinde dolar 12 liraya kadar geriledi. Rusya Ukrayna Savaşı başlayana kadar şahıslar 5 milyar dolar, şirketler de 15 milyar dolar döviz bozdurdu. Savaşın başlamasıyla döviz stokçuları tekrar harekete geçti.
3 AYDA 55 MİLYAR DOLAR ALDILAR
Bazı şirketler, savaş başladıktan sonra ucuz kredi çekip, bu parayla gereksinimlerinden fazla dolar alıp stokladı. Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu’nun açıklamasına nazaran; firmalar 24 Şubat’tan Haziran’a kadar 55 milyar dolarlık döviz aldı. Aldıkları dövizin bir kısmıyla ithal ham husus alsalar da firmalar, aldıkları ucuz kredilerle aldıkları 10 milyar dolar alıp hesaplarında stokladı. Yani döviz stokçusu kimi firmalar, ihracat için dağıtılan ucuz kredilerle döviz aldı. Stokçuların bu oyunu, Kur Muhafazalı Mevduat sayesinde 13-14 lira bandında tutulan doları tekrar tırmandırdı.
ŞİRKETLERİN DÖVİZ MUHTAÇLIĞI 30 MİLYAR $
OTURDUKLARI YERDEN KAZANMA PEŞİNDELER
TABLO ORTADA