1896 doğumlu Şevki Yazman, Harp Okulu’nda son sınıf öğrencisiyken Çanakkale Savaşı’nın başlamasıyla cepheye gönderildi. Galiçya ve Filistin’de görevlendirildikten sonra Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Yazman, genç bir subay olarak Büyük Taarruz’da vazife yaptı. 1950 1958 yılları ortasında DP milletvekili olarak parlamentoda misyon yapan Yazman, Anadolu’nun İşgali kitabında Kurtuluş Savaşı’nı kendisinin ve arkadaşlarının anılarıyla birlikte içinden anlatır. Yazman, kitabında, “Birbuçuk gün Afyonkarahisar ilerisinde, bir gün Dumlu’da, iki gün de bu iki mevki ortasında geçmiş olan çetin boğuşmayı elde ettiğim en son raporlara, yapıtlara, kendimin ve arkadaşlarımın anılarına dayanarak canlandırmaya çalışacağım” sözüne yer verir. Yazman, taaruzun bir gün öncesindan başlayarak şunları anlatır:
“Düşman tarafından hiç bir suretle taciz edilmeksizin bütün tümenler 25 Ağustos akşamı kendilerine tahsis edilen taarruz mıntıkalarının gerilerine varmış bulunuyorlardı. Yamaçlar düzeltilerek meydana getirilmiş yeni yolların üzerindeki ağır topların şurasına burasına tutturulmuş fundalar bunlara yerden bitmiş acayip bir bitki biçimi veriyor, koşumlarıyla birlikte yan taraf çekilmiş mandalar yorgun gözlerini kapayarak geviş getiriyor, bunların yanıbaşına uzanmış askerler kulakları kirişte, yukardan gelecek emre hazır olarak istirahat ediyorlar yahut biraz tasasısları şekerleme yapıyor.
Mahşer hissini veriyor
Bunların ilerisinde karartılar daha sıklaşıyor, yoğunlaşıyor, sesler biraz daha karışıyor, bölükler, taburlar, alaylar derelere, yamaçların dik yerlerine, ağaçlıkların altına sığınmışlar, giden, gelen, ekmek dağıtan, pişmiş karavanları taşıyan, hayvanlara yem kestiren beşerler bir mahşer hissini veriyor. Şurada burada görünen üç beş atlıdan ibaret kumandanlar her kalabalığın yanına yaklaştıkça bu hareketlere biraz sakinlik, seslere biraz sükut geliyor, bölükler, ayaklarını uzatmış istirahat eden askerler toplanıyor, atla dolaşan kumandanlar yerde, kıtalarının başında bulunan ve elini kasketine götüren subaylarla bir süre konuştuktan sonra öteki kıtalara gidiyor ve oradakilerle de tıpkı seremoni tekrar ediyor. Bütün bu silsilenin gerisi, yamaçlar ve dereler daima kıtalar ve karartılarla dolu. Bunlar savaş hazırlık mevziine girmek için son buyruğu bekleyen birinci ordu kıtalarıdır.
Telefon santralleri işliyordu
Bu büyük kalabalığın beşerde doğurduğu en büyük hayret, genişliğine ve hareketine karşın koruma ettiği sessizliktir. Günlerden beri düşmana bir şey sezdirmemek için son uğraşını sarf eden bu beşerler, bu son günde ve en kıymetli anda hareketlerini muhakkak etmemek için süratli sesle konuşmuyorlar, karanlığın basmasını bekliyorlar. Yavaş yavaş karanlık çökmeye başladı, lakin üç dört günlük olan ay ufukta Türk bayrağındaki hilal üzere duruyor ve herkesin garba çevrilmiş başını kendi üzerine çekiyor. Büyükçe çadırlar içinde tesis edilmiş telefon santralları daima işliyor, taarruza hazır birinci ordunun kolordularına, bunlar da tümenlerine sonraki günkü harekatı daima yazdırıyor ve nihayet karanlık büsbütün ortalığı kapladığı dakikada çabucak bütün tümenler açıklamasını aşağıya yazdığımız şu ordu buyruğunu ellerine almış bulunuyorlardı:
1- Düşmanın genel vaziyetinde değişiklik yoktur, ordunun taarruz mıntıkasında biri Afyon’da başkası Balmahmut’ta üçüncüsü Uşak ilerisinde olmak üzere üç tümen piyade ile bir tümen süvari ve kimi müstakil alaylar vardır.
2- Garp cephesi şu suretle taarruz edecek. Kocaeli gurubuyla ikinci ordu taarruzla karşılarındaki düşmanı ve ihtiyat gurubunu tespit edecek. Birinci ordu kıtaları Akarçay’dan Çekil Zirvesine kadar düşmana taarruzla onu imha edecektir.
3- Topçu 04.30 ile 05.30 ortasında tanzim. 05.30 ile 06.00 ortasında tahrip ateşi yapacaktır.
4- Süvari kolordusu Ahır Dağları’ndaki geçidi tuttuktan sonra Sincanlı ovasına ilerleyerek düşmanın gerilerine taarruz edecek, şimendifer ve telgraf sınırlarını kesecektir.
Derelerden harekete geçtiler
Bu buyruk üzerine: Derelere sinmiş kıtalar harekete geçtiler, uzun ve karanlık kollar birbirine uygun olarak öndeki dorukların yüksek sınırlarını aştılar, Yunan mevzileriyle ortalarını ayıran derelere gerçek inmeye başladılar. Sonra bu kollar daha fazla kararan semanın altında onlarda bütün bütün kuytu yerlerde kayboldular. Artık ufukta ay bile görünmüyor, büyük birer pırlanta üzere yanıp sönen uzak yıldızlardan diğer bir sahnenin şahidi, kürek ve mataraların tıkırtısından diğer bir ufak karartının hayat ve hareket belirtisi kalmamış üzereydi. (…)
Topçu atışı siste başladı
Bizim telefonlar saat birden itibaren fırkaların hazırlık mevzilerine girdiklerini hiç eksiksiz bildiriyordu. En soldaki tümen de saat 04.30’da hazırlık mevzisine girmiş ve taarruza hazırlanmış bulunuyordu. Ortalık biraz sisli ve karanlık olmasına karşın birinci topçu ateşi sağdaki dördüncü kolordumuz cephesinde dörtten itibaren; solda da dört buçuktan itibaren başlıyor. Beşe gerçek her iki kolordu, hatta bütün ordu cephesinde topçu ateşi son şiddetini bulmuştur.
Piyadeler şevkle ilerliyordu
Yunan ordusunu büyük hayrete düşüren ve şaşırtan şey elbet bizim bu ağır topçu ateşimiz olmuştur. Değil onlar hatta şahsen biz, yani cephede bulunup da gerideki hazırlıkları görmemiş olanlar dahi kağnılarla şark cephesinden yahut Karadeniz iskelelerinden Afyon güneyine kadar sürüklenen mermiler ve kamaları İstanbul depolarından aşırılan yahut küçük atölyelerde imal olunan toplarla bu kadar ağır bir topçu ateşi yapabileceğini asla hatırımıza getiremezdik. Bu şiddetli ateş düşmanı ne kadar şaşırttı ise her şeyi göze alarak her şeyi hiçe sayarak ileri atılan bizimkileri de o kadar cesaretlendirdi. Saat beş buçuk. Güneş etrafı biraz daha aydınlatıyor, sis biraz daha açılıyor. Topçu ateşimizin verdiği şevk ve hızla ilerleyen piyadelerin sağda ve solda tüfek ateşine başladığı görülüyor.”
BÜYÜK ZAFER CUMHURİYET’LE TAÇLANDI
25 Ağustos 1922: Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Başbakan Rauf Bey’e orduların taarruza başlayacağını bildirdi.
26 Ağustos 1922: Büyük Taarruz başladı. İznik kurtuldu.
27 Ağustos 1922: Afyon kurtuldu.
30 Ağustos 1922: Dumlupınar’da Başkomutan Meydan Muharebesi kazanıldı.
31 Ağustos 1922: Mustafa Kemal, Fevzi ve İsmet Paşa ile son durumu kıymetlendirdi. Başkomutan, düşmanın takibi buyruğunu verdi.
1 Eylül 1922: Başkomutanlık buyruğu: “Ordular! Birinci Gayemiz Akdenizdir. İleri!”
2 Eylül 1922: Yunan Başkomutanı Trikopis, esir alındı. Eskişehir kurtarıldı.
3 Eylül 1922: Gazi Mustafa Kemal, Dumlupınar’dan Uşak’a geldi.
4 Eylül 1922: Dağılan Yunan ordusunun kalıntıları Akşehir’i yaktı. Söğüt ve Kula kurtarıldı.
5 Eylül 1922: Bilecik kurtarıldı.
6 Eylül 1922: Bursa’nın Yunanlılarca işgal edilmesi üzerine Meclis kürsüsüne örtülmüş olan kara örtü kaldırıldı.
7 Eylül 1922: İtilaf Devletleri, Ankara Hükümeti’ne başvurarak mütareke istedi. Yunanistan’ın Anadolu’yu boşaltmasını şart olarak ileri sürdüler. Yunanistan’da hükümet istifa etti. Yeni kabineyi Kalogeropulus kurdu. Aydın kurtuldu.
8 Eylül 1922: Manisa kurtuldu.
9 Eylül 1922: İzmir kurtuldu.
10 Eylül 1922: Mustafa Kemal Paşa, İzmir’e girdi. Bursa kurtuldu.
11 Ekim 1922: Mudanya Mütarekesi imzalandı.
1 Kasım 1922: Saltanat kaldırıldı.
24 Temmuz 1923: Lozan Antlaşması imzalandı.
2 Ekim 1923: İşgal güçleri İstanbul’dan ayrıldı.
6 Ekim 1923: Türk askeri, merasimle İstanbul’a girdi.
13 Ekim 1923: Ankara başşehir ilan edildi.
29 Ekim 1923: Cumhuriyet ilan edildi.
Ateşten dört kuvvetli gün
Albay Hüsnü Özlü’nün çalışmasında yer alan bilgilere nazaran; dört gün boyunca çok çetin geçen savaş, gün gün şöyle bir seyir izledi:
26 AĞUSTOS: Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa ve Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa ile birlikte 26 Ağustos sabahı Kocatepe’de idi. Büyük Taarruz, topçu ateşi ile başladı. Birinci Ordu’ya bağlı piyade birlikleri, sabah 06.00 sıralarında tel örgüleri aşıp süngü atağı ile Tınaztepe’yi ele geçirdi.
27 AĞUSTOS: Sabah gün ağarırken Türk ordusu bütün cephelerde yine taarruza geçmiş, bu taarruzlar çoğunlukla süngü hamleleriyle ve insanüstü eforlarla gerçekleştirilmişti. Başkomutanlık Karargâhı ile Batı Cephesi Komutanlığı Karargâhı kurtarılan Afyonkarahisar’a taşındı.
28 AĞUSTOS: Gün uzunluğu başarılı geçen taarruz harekâtı, düşmanın 5’inci Tümeninin çevrilmesi ile sonuçlandı.
29 AĞUSTOS: Çevirme harekatı 29’nda da sürdü. Gece durum değerlendirmesi yapan kumandanlar, çabucak harekete geçerek muharebenin hızla sonuçlandırılmasını gerekli gördü. Düşmanın çekilme yollarının kesilmesi ve düşmanı çarpışmaya zorlayarak büsbütün teslim olmalarını sağlama yolunda alınan karar hızlı ve sistemli bir formda uygulandı.
30 AĞUSTOS: Dumlupınar’daki Başkomutan Meydan Muharebesi sonunda düşman ordusunun büyük kısmı, dört taraftan sarılarak Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın ateş çizgileri ortasında, şahsen Zafertepe’den yönetim ettiği savaşta imha edildi. Çok sayıda düşman askeri esir alındı. Anadolu’daki Yunan kuvvetlerinin yarısı imha yahut esir edilirken; kalan kısmı ise üç küme hâlinde çekildi. Çalköy’de yıkık bir meskenin avlusu içinde Gazi Mustafa Kemal, Fevzi Paşa ve İsmet Paşa ile buluşarak Yunan ordusunun kalıntılarını takip etmesi için Türk ordusunun büyük kısmının İzmir istikametinde ilerlemesini kararlaştırdı.