Türkiye 2023’e rekor dış ticaret açığıyla girdi: 99 milyar 805 milyon dolar. Yuvarlak hesap 100 milyar dolar diyelim. Bir yıl önceye nazaran yüzde 153,4 artışa karşılık geliyor. Tarihte birinci defa 100 milyar dolarlık dış ticaret açığı veriyoruz.
Dış ticaret açığındaki patlamanın sebebi ne? İktidara soracak olursanız, petrol ve doğalgaz faturasında elde olmayan nedenlerle (Yani Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle) yaşanan artış. Dediklerine nazaran petrol ve gaz fiyatındaki artış olmasa Türkiye cari fazla verecekti.
Bu yanlışsız değil. Her şeyden evvel ithalatı patlayan tek kalem, güç (Petrol ve doğalgaz) değil. Pek çok kalemde büyük ithalat artışı yaşanıyor. Örneğin hububat (Buğday, arpa vb.) ithalatında inanılmaz bir artış var:
2015: 1.7 milyar dolar
2016: 1.4 milyar dolar
2021: 4.2 milyar dolar
2022 (İlk 11 ay): 4.8 milyar dolar.
Ya da mesela plastik eserleri. Türkiye 2013 yılında 12.4 milyar dolarlık plastik eseri ithalatı yapmıştı. 2022’nin birinci 11 ayında 17.7 milyar dolara çıktı.
Alüminyumda da gibisi bir durum var. 2013 yılında 3.3 milyar dolarlık alüminyum ve alüminyum eşya ithalatı yapılmıştı. Geçen yılın birinci 11 ayında 7.2 milyar dolara yükseldi.
İthalatta topyekün bir artış yaşanırken ihracattaki artış çok yavaşladı. Ocak-Kasım periyodunda ihracat yüzde 13,9, ithalat yüzde 36,6 arttı. Yılın ikinci yarısında ithalat artışı ihracat artışından çok daha fazlaydı. İthalat artışı kabaca ihracat artışını üçe katladı.
Bunun tesiriyle ihracatın ithalatı karşılama oranı Ocak-Kasım 2021 devrinde yüzde 83,8 iken bu yılın tıpkı devrinde yüzde 69,9’a geriledi.
İhracatın ithalatı karşılama oranında yüzde 70’in altı riskli bölge. Yüzde 60’lı düzeylere en son 2017 yılında inmiştik. 2018 yazındaki Rahip Brunson kur krizinden çabucak evvel.
İhracatın ithalatı karşılama oranı
2022: %69,9
2021: %76,6
2020: %79,8
2019: %76,7
2018: %75,3
Türkiye’nin 100 milyar dolarlık dış ticaret açığını ve onun sonucu olarak ortaya çıkan 50 milyar dolarlık cari açığı nasıl finanse ediyor?
Bu yıl biraz turizmle, biraz kaynağı meçhul para girişiyle, biraz da Rusya, Suudi Arabistan ve Katar üzere “dostların” verdiği parayla finanse ettik. Pekala seneye? Ondan sonraki sene?
Haydi bu sene seçim yılıydı, “dost liderler”, kesenin ağzını açtılar. Bunu her sene yapmayacakları açık. Kaynağı bilinmeyen para da bir yıl var, bir yıl yok.
Dış ticaret açığını bileğimizin gücüyle kapatmak zorundayız. Uygun de dünyanın resesyona gittiği bir periyotta bunu nasıl başaracağız? Yüksek teknoloji üretiyor olsak yahut Batı başşehirlerinde Türk hazır giysi markalarının rüzgarı esiyor olsaydı, bu iş kolaydı. Ancak o denli değil. Yüksek teknolojinin ve modanın Türkiye’nin ihracatındaki hissesi çok lakin çok hudutlu. (Yüzde 3 civarında.) Dünyaya sattığımız malın kilogram fiyatı yalnızca 1,29 dolar.
Bu durumda ya ithalatı tarife dışı pürüzlerle azaltacağız ya da ihracatı kısa vadede artırmanın bir yolunu bulacağız.
İlk yol özgür piyasadan ayrılmak olur. Buna karşın masadaki seçeneklerden biri. Şayet AK Parti seçimi kazanırsa bu seçeneğin devreye alınacağını varsayım ediyorum.
Diğer yol, kur üzerindeki baskıyı kaldırmak.
İhracatçılar kurdaki artışın enflasyonun gerisinde kalmış olmasından çok şikayetçi. Sahiden de geçen yıl Türkiye’de üretimin maliyeti yüzde 130’dan fazla artarken TL dolar karşısında yalnızca yüzde 28 kıymet kaybetti. Özgür piyasaya bırakılsa dolar/TL paritesinin çok daha üstte istikrar bulacağı aşikâr. Nerede, bilmek mümkün değil. Lakin herhalde 20 TL’nin altında değil.
Doların gerçek pahasının altında olması, ithalatı da teşvik ediyor. İçeride maliyetler bu kadar artmışken ve dolar da gerçek bedelinin altındayken, yani ucuzken, neden üretimle uğraşacaksınız ki?
Dış ticaret açığındaki patlamanın tek nedeni güç fiyatlarındaki artış değil, gördüğümüz üzere kur siyaseti da çok kıymetli neden. Bu kur siyaseti çok uzun müddet sürdürülemez. Sürdürülürse Türkiye duvara çarpar.
Doğru, kur üzerindeki baskıyı kaldırmak enflasyonun artmasına neden olur. Ancak enflasyonla uğraşın yolu kuru baskılamak değil ki…
Gömleğin birinci düğmesi yanlış iliklenince her şey yanlış gidiyor