1941 yılında Güney Afrika’daki bir hastanede Tip 1 diyabet teşhisi konulduğunda ve elinde kan şekeri ölçme aleti ile konuta gönderildiğinde 11 yaşındaydı.
İşteWashington Post’a diyabetle verdiği çabayı, çocukken yaşadığı zorlukları, uzun ömrünün sırlarını anlatan 92 yaşındaki Libby Lashansky’in kıssası…
Libby’e Tip 1 diyabet teşhisi koyulduğunda bu hastalığın tedavisi yoktu ve memleketi Johannesburg’daki hekimler muhtemelen 15 yaşından sonra hayatını kaybedeceğini söyledi. “Bunu duymak beni üzdü ancak kabullendim. Yıllar geçtikçe ölmeyi bekliyordum” diyen Libby, 80 yıl sonra hâlâ hayatta. Tıp fakültesine gitti, hekim oldu. Evlendi, iki çocuğu oldu. Yedi torunu ve dört torun çocuğu var.
Tip 1 diyabet her yaşta ortaya çıkabilir lakin çocuklarda ve genç yetişkinlerde daha sık görülür. Bu yüzden Gençlik Diyabeti yahut Jüvenil diyabet olarak da isimlendirilir. Tüm diyabetlilerin yaklaşık %5-10’unu oluşturur. İnsülin hormonlarının eksikliği sonucu ortaya çıkan tip 1 diyabetlilerin bedeni ya çok az insülin üretti ya da hiç üretmediği için kesinlikle tertipli bir formda insülin tedavisi almaları gerekir.
Libby; kızı, damadı ve torunu ile Long Island’da yaşıyor. 70 yaşındaki damadı Saul Brenner, Tip 1 diyabetli şahısların yeni tıbbi gelişmeler sayesinde artık daha uzun yaşadıklarını, bu hastalıkla yaşayanların ortalama ömür beklentisinin 65-72 yıl olduğunu ancak bu Libby’nin bu ortalamanın üzerinde olduğunu, olasılıkları aştığını söyledi.
Lancet tıp mecmuasında yayınlanan yakın tarihli bir araştırma, 2021 yılında tüm dünyada Tip 1 diyabetli insan sayısının 8,4 milyon olduğunu, bu bireylerin yaklaşık yüzde 19’unun 60 yaş ve üzerinde olduğunu ortaya koydu. Çalışmayı yürüten araştırmacılar, Tip 1 Diyabet hadiselerinin 2040 yılına kadar dünya çapında ikiye katlanabileceğini iddia ediyor.
Libby, bu yaşa kadar yaşamasını daha en başından beri beslenmesine dikkat etmesine ve birebir vakitte yaşamaktan zevk almasına bağladığını söyledi.
Tip 1 diyabet teşhisi konulduğunda hekimleri ve ebeveynleri ona kan şekeri düzeylerini nasıl ölçeceğini ve kendi kendine insülin iğnesini nasıl yapması gerektiğini öğretti. Daha o yaşlarda kendi içgüdülerine güvenmeyi öğrenmişti.
Okulda rahatsızlığı hakkında hiç konuşmadığını, kendisine koyulan teşhisi arkadaşlarından sakladığını söyleyen Libby, “Sadece ne yediğime dikkat etmeye ve okula gitmeye konsantre oldum” dedi. Bugün tabiplerin diyabet hastalarına söylediklerinin tam aksine o zamanki hekimlerin kendisine antrenman yapmaması gerektiğini söylediğini söyledi ve ekledi: “Egzersiz yapmamın şeker seviyelerimi alt üst edeceğini söylediler lakin ben arkadaşlarımdan farklı görünmek istemedim. Basketbol oynuyordum lakin şutör gard konumunda oynadığım için çok fazla koşmak zorunda kalmıyordum.”
Libby, okul yıllarında erkek arkadaşı ile yaşadığı bir olayı şu sözlerle anlattı:
“Erkek arkadaşım bana bir kutu çikolata ikram etmişti. Hastalığımdan ötürü onları yiyemediğim için ayıp olmasın diye onun yanında yiyormuş üzere yapıp gizlice birer birer yere düşürmüştüm ancak o yerdeki çikolataları fark etmişti. O günden sonra onu bir daha hiç görmedim.”
Libby birkaç yıl boyunca glikoz düzeylerini Benedict testi olarak bilinen kimyasal bir karışım ile takip etti.
Benedict solüsyonlarının saf hali mavidir. 2.5 cc içine 4 damla idrar damlatılır ve kaynatılırdı. Yeşil 1 olumlu, sarı 2, kahverengi 3, kırmızı ise dört müspet demekti. Yani kırmızı en tehlikeli durumu söz ederdi. Bu test ismini 1908’de testi geliştiren kimyagerden aldı.
Libby, daha sonra piyasaya çıkan idrar test şeritlerini kullanmaya başladı.1960’larda kan şekerini ölçen keton şeritlerinin tabip muayenelerine gelmesi ile daha da rahatladı.
1980’lerin başında ise artık meskende kullanılan parmak ucu aygıtları kullanmaya başladı. Bugün ise karnına takılan ve her beş dakikada bir ölçüm yapan bir glikoz izleme sistemi ile sıhhatini her an izlemenin bugün çok daha gerçek olduğunu, ayrıyeten bedene otomatik olarak insülin veren insülin pompasını kullanamayacak kadar yaşlı olduğu için insülin kalemi de kullandığını belirten Libby, “Bugüne kadar pek çok değişiklik gördüm fakat bugün iğnelerin çok daha küçük ve ince olmasından çok memnunum, o kadar inceler ki zar sıkıntı görebiliyorsunuz” dedi.
Libby, birçok kız çocuğu üzere o yıllarda dansçı olmanın hayali kurduğunu lakin diyabet teşhisi konulduktan sonra tabip olmaya karar verdi. 1954’te Witwatersrand Üniversitesi’nden mezun oldu.
Libby, Güney Afrika’da pratisyen tabip olarak diyabetli birkaç hastayı tedavi ettiğini, onlara kısıtlı bir diyetten bahsetmeden yalnızca insülinlerini ve diyetlerini düzenlerlerse memnun bir hayat yaşayabileceklerini vurguladığını söyledi.
1957’de Benny Lashansky ile evlendiğinde, tabipler bu sefer de kendisine çocuk sahibi olmanın sıhhati için çok tehlikeli olduğunu söylemişti. O yeniden tabiplerin bu tavsiyesini görmezden geldi ve kendi yoluna devam etti. “Benny’nin çocukları tek başına büyütmesi konusunda biraz telaşlıydım ancak her şey yolunda gitti. Hiçbir hamileliğimde sorun yaşamadım” diyen Libby, çocuklarını meselesiz bir biçimde kucağına aldı.
Libby’nin kızı Gayle Brenner da annesinden ilham aldı ve şu andan çocuk hekimi olarak çalışıyor. 63 yaşındaki Brenner, “Annem her vakit yanımızda oldu ve hastalığının ortamıza girmesine asla müsaade vermedi” dedi.
Libby, 2002 yılında kocasıyla birlikte Amerika Birleşik Devletleri’ne taşındıktan sonra emekli oldu ve mesleği bıraktı. Kocası Benny, geçtiğimiz Ağustos ayında 95 yaşında hayatını kaybetti. Artık yedi torunu ve onların çocuklarının büyümelerine tanıklık ederek vaktini dolduruyor.
“Eklem iltihabım olduğu için artık eskisi kadar hareketli değilim fakat yeniden de toplumsallaşmayı seviyorum. Kendini bir şeylerle meşgul etmek kıymetli, lakin arkadaşlarımın birden fazla hayatta değil” diyen Libby, yaşlılık merkezlerinde ders veriyor.
Hastalığı nedeniyle bir vakitler onun erken mevtini öngören tabipler bile onun çok yıldır Tip 1 diyabet ile yaşadığını öğrenince şaşkına dönüyor.
Ohio Eyaleti’ndeki Blanchard Valley Diyabet Merkezi’nin tıbbi yöneticisi Thomas Grace, “Libby’nin 80 yılı aşkın bir müddettir Tip 1 diyabetin zorluklarının karşın bunu üstesinden başarılı bir formda gelebilmesi mucizevi bir şey” dedi.
Kendisi de Tip 1 diyabet hastası olan Grace, 1921’de insülinin şeker hastalarına yardımcı olduğu keşfedilmeden evvel, Tip 1 diyabet olan çocukların teşhis konulduktan sonra ortalama hayat müddetinin sırf üç yıl olduğunu söyledi ve ekledi: “Libby’nin kıssası en hafif tabirle mucizevi ve Tip 1 ile yaşayan bizler için bir ilham kaynağı.”
Libby de sık sık bu kadar vakittir olağan bir hayat sürmeyi başardığına şaşırdığını söylüyor ve uzun ömrünün hastalığını dikkatle takip etmesine, sağduyulu olmaya ve çocukları ile kocasının ilgi ve alakasına borçlu olduğunu söyledi. “Böylesine sevgi dolu bir ailem olduğu için şanslıyım ve hiçbirinin şeker hastalığına yakalanmadığı için çok minnettarım. Ailemizin bu kadar büyümesi ve kuşağımızın devam etmesi şahane bir şey” dedi.
90’lı yaşlarının ortalarına yaklaşırken eski alışkanlıkları bırakmanın güç olduğunu far eden Libby, iki yıl evvel, makyaj gereci alırken otomatik olarak daha küçük olanı seçtiğini, zira gelecek yıla kadar yaşayıp yaşamayacağını merak ettiğini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti.
“Yıllardır bunu merak ediyordum ancak yeniden de hala buradayım. Her gün çok memnun oluyorum ve hala burada olduğum için şaşırıyorum.”
İNSULİNDEN EVVEL BEBEKLER VE ÇOÇUKLAR HAYATINI KAYBEDİYORDU
Tip 1 diyabetik hastaların diyetlerine dikkat ettiklerinde ve insülin tedavilerini düzgün kullandıklarında çok sağlıklı ve uzun ömürlü olabildiklerini belirten Endokrin ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Sinan Çağlayan, tip 1 diyabette kullanılan insülinin 1921 yılında sentezlendiğini söyledi ve “Tip 1 diyabetik hastaların o devirde insülin tedavisi olmadan yaşamalarının pek mümkün değildi, çoğunlukla çocukluk çağında görülen bir hastalık olduğu için, bebekler ve çocuklar Tip 1 diyabet tanısı konduktan sonra çaresizlik içinde, tabir yerindeyse annelerinin, babalarının ve tabiplerinin gözü önünde eriyerek hayatlarını kaybediyorlardı” dedi.
Libby’nin diyabet teşhisi aldığı devirde tahminen de insülinin ticari olarak Güney Afrika’da eczanelerde ya da hastanelerde olmadığını, o nedenle hekimlerin bu hastaya 11 yaşında teşhis koyup, 4 yıl hayat mühleti vermiş olabileceklerini söyleyen Çağlayan, doktorların bu nedenle “15 yaşına kadar yaşar, 15 yaşında ölür” dediklerini, bu hastanın insülin kullanmaya başladıktan sonra diyetine de uyarak, kan şekerini çok uygun halde denetim ederek uzun ömürlü olduğunu söz etti.
Çağlayan, 92 yaşındaki Libby’nin eğer şekerine çok dikkat ediyorsa ve öbür da bir genetik açıdan kardiyovasküler riski yoksa, kan şekeri denetimi, sistemli tedaviyle ve diyete çok dikkat ederek çok sağlıklı, uzun ömürlü ömrünü sürdürmesinin çok olağan olduğunu söyledi.
İSMET İNÖNÜ DE TİP 2 HASTASIYDI VE 89 YAŞINDA HAYATINI KAYBETTİ
Çağlayan, ülkemizde de bu türlü uzun ömürlü olan diyabetik hastalar olduğunu hatta kendisinin takip ettiği birkaç tane 80 yaşın üzerinde olan hastası olduğun, hastalarının uzun ömürlü ve çok sağlıklı olduklarını zira diyetlerine dikkat ettiklerini, antrenmanlarını ve yürüyüşleri yaptıklarını ve tedavilerini hiç aksatmadıklarını söyledi.
Özellikle tip 1 diyabetik hastaların şayet insülin pompası üzere sensör takipleriyle şeker takiplerini çok sistemli yaparlarsa uzun ömürlü ve sağlıklı yaşayabildiklerinin altını çizen Çağlayan, İsmet İnönü’nün gibisi bir durumla ömrünü sürdürdüğünü şu sözlerle lisana getirdi. “Tip 1 diyabetik değil lakin tip 2 diyabette uzun ömürlü bir örnek İsmet İnönü’dür. İsmet İnönü, tip 2 diyabet hastası olup diyetine son derece sadık, düzgün beslenen, az yiyen, hareketli bir insanmış ve bu sayede 90 yaş civarında vefat etti.”
Derleyen: Sedef Batı