ANTALYA – Akdeniz Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yasemin Leventeli, Türkiye’yi sarsan büyük sarsıntı felaketinin yıkıcılığının sebeplerini sıralayarak tahlil için yapılması gerekenleri anlattı. Kaya yerlerin tarım için elverişsiz lakin yapılaşma için son derece uygun olduğunun altını çizen Leventeli, ovaların boşaltılarak, yerleşimlerin kayalık alanlara çıkarılması gerektiğini söyledi.
‘BİZ FALCI DEĞİLİZ’
Her sarsıntı sonrası, neredeyse yalnızca levha tektoniği konuşulup ‘deprem zamanı’ üzerine tartışmaların yapıldığını belirten Leventeli, “Deyim yerindeyse, bulanık suda balık avlıyoruz. Medyada izlediğimiz jeoloji ve tektonik uzmanları hocalarımıza hürmetimiz sonsuz, yeterli ki varlar ve sayelerinde 85 milyon insan, ‘fay’ nedir, ‘deprem’ nedir, nasıl oluşur, öğrendi. Fakat ne yazık ki bu bilgilerin halkta ve uygulamada karşılığı yok. Bunları konuşması gerekenler, bu dataları, mühendislik projelerine yer seçerken kullanan mühendislik jeolojisi ve jeoteknik uzmanlarıdır. Münasebetiyle ‘Deprem ne vakit olacak?’ yanlış bir soru. Biz falcı değiliz. Gerçek soru, ‘Nerede olacak ve nereye hasar verecek?’ olmalı” dedi.
Yasemin Leventeli ‘OLMASI GEREKEN TABİATLA AHENK İÇİNDE YAŞAMAK’
Mühendisliğin emelinin tabiata karşı koymak değil, tabiatla ahenk içerisinde yaşamak olduğuna değinen Leventeli, bu durumu levha tektoniği ile şöyle açıkladı:
“Levhalar yavaş lakin daima hareket eder. Sarsıntılar ve volkanlar çoklukla levha sonlarında görülür. Kaplıcalar, hidrotermal madenler, ovaların alttan ısıtılması ve alttan beslenmesi zelzeleler sayesindedir. Yaşadığımız bu tabiat olayı birinci değil ve son da olmayacak lakin biliyoruz ki bilimin ışığında sarsıntının sonuçlarını afet olmaktan çıkarabiliriz. Günümüz teknolojisi her yere inşaat yapmayı mümkün kılıyor. Lakin tecrübelerimiz bize bunun uygulamada yanlış olduğunu gösterdi.”
‘TÜRKİYE’DE GENİŞ EZİKLER YÜZEYDE OLUYOR’
Türkiye’nin sarsıntının yıkıcı tesirini en aza indirebilmek açısından Japonya, Tayvan üzere Uzak Doğu ülkelerinden daha şanslı olduğunun altını çizen Leventeli, Türkiye’de zelzele gücünün açığa çıkmasının bu ülkelerden büsbütün farklı olduğuna vurgu yaptı.
Bu coğrafyada yerkabuğunun yer değiştirme hareketinin olacağı çizgiselliklerin hayli besbelli olduğuna dikkat çeken Leventeli, Türkiye ile zelzelelerle gündeme gelen bu Uzak Doğu ülkeleri ortasındaki farkı şu sözlerle özetledi: “Uzakdoğu ülkelerinde, okyanus kabuğu kıta kabuğunun altına daldığında, kırılma ve ezilmeler 10 ila 30 kilometre derinlikte oluyor. Halbuki Türkiye’de, geniş ezik jenerasyonlar yüzeyde oluşuyor. Bu nedenle ülkemizdeki zelzeleler, ana fay nesilleri içerisinde yineleniyor.”
‘TOPRAK TABANDAKİ BİNA YIKILMAYA EĞİLİMLİDİR’
Burada hayati ehemmiyet taşıyan mevzunun, sarsıntı dalgalarının kaya ve toprak tabanlardaki yayılımı olduğunu belirten Leventeli, yapılaşma kararını yer yapısına nazaran almanın, sorunun temel tahlil noktası olduğunu tabir etti. Leventeli, “Toprak tabanlarda sismik dalga suratının çok yavaş, dalga uzunluğunun uzun olması nedeniyle çok katlı binalar yıkılmaya eğilimlidir. Kaya tabanlarda ise zıddı durum kelam bahsidir. Elhasıl zelzelenin ziyan verebileceği bütün alanlar yer bilimciler için günışığındadır. Sorun de tahlili de son derece yalın. Kaya taban ile toprak yer hududunu belirlemek ve buna nazaran hareket etmek gerekiyor” diye konuştu.
‘KAYADA SIVILAŞMA OLMAZ, OVADA OLUR’
Yeraltı suyunun varlığında sıvılaşma, sıkılaşma, oturma ve hareket yaratan gibisi meselelerinin toprak tabanlara mahsus olduğunu belirten Doç. Dr. Leventeli, zelzelenin büyük yıkımlarla sonuçlanmasının önüne geçmek için yapıların kaya tabanın üzerine oturtulmasını ve toprak yerlerin verimli tarım toprağı olarak değerlendirilmesini önerdi.
Leventeli, bahsin ayrıntılarını şöyle anlattı: “Kayada sıvılaşma olmaz. Zelzelelerin kayada yıktığına örnek yoktur. Sarsıntının yıktığı yerler, birinci sınıf tarım alanlarıdır. Sulu ovalar ve kayma alanları bunların başında gelmektedir.”
‘ANAYASAYA UYGUN HAREKET EDİLMEDİ’
Yerleşim alanlarının, sulanabilir tarım alanları ve kayma alanı içerisinde değilse, hiçbir meseleyle karşılaşılmayacağına vurgu yapan Leventeli, “Bu disiplinle hareket edildiği takdirde zelzeleden korkacak bir durum yoktur” diyerek şöyle bilgi verdi: “Depremin nerede ya da ne vakit olacağı değil nerelerde yıkacağı kıymetli. Tehlikeli kısımlar de tarım alanlarına denk geliyor. Anayasa’nın 44, 45 ve 46. hususları gereği ovaların yalnızca tarım için kullanılması ve yapılaşmaya açılmaması gerekiyor. Binalar her şartta memleketler arası kodlara uyarak yapılmalı. Bu çeşit problemleri, sorun olmaktan çıkarmak için bilimi kılavuz edinmek kâfi. Yani biz bilimin bu öğretisini, ‘doğayı sev, asla meydan okuma’ biçiminde özetleyebiliriz.”
Maraş sarsıntısı sonrası Hatay’ın Altınözü ilçesi Tepehan Mahallesi’ndeki zeytin bahçesinde yarık oluştu. Yaklaşık 200 metre genişliğinde, 400 metre uzunluğunda ve 50 metre derinliğindeki yarığın, zeytin bahçesini ikiye böldüğü görüldü. / Fotoğraf: AA ‘JEOLOJİ BEŞ TEMEL BİLİMDEN BİRİ’
Jeolojinin beş temel bilimden biri olduğunu fakat jeoloji mühendisliğinin yalnızca sarsıntıdan sarsıntıya hatırlandığını vurgulayan Leventeli, “Ne yazık ki yaşanan bu felaketlerden, başta kent planlama çalışmalarında olmak üzere, birçok mühendislik projelerinde jeoloji mühendislerinin yetersiz sayıda olduğunu görüyoruz. Bu alan, istihdam sorunu nedeniyle üniversitelerde de eskisi üzere tercih edilmiyor. Münasebetiyle bu alanda eğitim ve istihdam, önümüzdeki günlerde konuşulması gereken hususların başında geliyor. Kusurların tekrarlanmaması için meslek kümeleri birbirinin rakibi değil, tamamlayıcısı olmalı” dedi.