Antarktika’ya şu ana kadar sekiz sefer ayak basan, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) Kutup Araştırmaları Enstitüsü Müdürü, “Buzulların Kaşifi” Prof. Dr. Burcu Özsoy, güçlü iklim kaidelerine karşın başarılı çalışmalarıyla isminden kelam ettirmeye devam ediyor. Dünyanın tarihine ve geleceğine ışık tutan Özsoy, dünyanın en soğuk, en kurak ve en izole yeri olarak bilinen yedinci kıta Antarktika’da araştırmalar yapıyor. 2019 yılından beri de Ulusal Arktik Bilim Seferlerinin uyumu ve sefer liderliği vazifelerini üstlenen Özsoy ile Kara Kutu Antarktika’yı konuştuk.
Cumhurbaşkanlığımız himayelerinde, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığımız uhdesinde ve TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Kutup Araştırmaları Enstitüsü uyumunda gerçekleşen İkinci Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi (TAE-II) Norveç’in Tromso kentinden başladı. Arktik Okyanusu’nun bir modülü olan Barents Denizi’nde gerçekleştirilen araştırma seferinde 14 bilimsel projeye dair örnekleme, ölçüm ve müşahede faaliyetleri gerçekleştirildi. 2019 yılında birincisi düzenlenen bu seferin ikincisi, global ölçekte tesir eden COVID-19 pandemisi sebebiyle lakin 2 yıl ortadan sonra yapılabildi. Toplumda global iklim değişikliğinin bilinirliğinin arttığı hepimizin malumu. Birçok yaş kümesinden iştirakçilere verdiğimiz seminerlerde de bu farkındalığı görebiliyoruz. Arktik bölge global iklim değişikliğini tesirleri ile Dünyanın öteki bölgelerine kıyasla 2 kattan daha süratli bir ısınmayla karşı karşıya. Bu yıl seferimiz kapsamında gerçekleşen projeler de insan tesirinin kirleticiler olarak bu bölgede ne derece arttığının anlaşılmasına ve ayrıyeten ekosistemin yaşanan iklim değişikliğine ne biçimde reaksiyon verdiği anlamaya yönelik projelere konut sahipliği yaptı.
Son seferinizde şahit olduğunuz kadarıyla iklim süratle değişiyor diyebilir miyiz?
2019 yılında 81 derece kuzey enleminde karşılaştığımız deniz buzu, bu yıl 82 derece enlemine kadar erişmemize müsaade etti. Alışılmış ki 2 yıl ortasında bir kıyaslama yaparak “iklim değişiyor” demek hakikat değil. İklim insan ömründen de uzun vakit dilimlerinde makul bir bölgede yaşanan hava olaylarının bütünü. Lakin bilimsel literatüre baktığımıza bölgedeki iklim değişikliğinin bilhassa son 40 yılda hızlanarak devam ettiğini görebiliyoruz. Çalışmalarımızın bir kesimi olarak deniz memelilerinin de müşahedeleri bu yıl gerçekleşti. Bu canlılar açısından Güney Okyanusu’nda canlılığın, Arktik’e kıyasla daha fazla olduğunu söylemekte bir mahsur görmüyorum. Fakat bilim insanlarımız, sonuçları ortaya koyabilmek için hem vakit serisi olarak datalar almaya hem de bu bölgeden ülkemize getirilen örnekleri tahlil etmeye gerek duyuyorlar. Bu yıl hâlâ 2019 ve 2020’de gerçekleşen seferlerden bilimsel makalelerin sonuçlarının yayımlanmakta olduğunu görebiliriz. Gelecek yıllarda bu seferlerin sürekliliğini sağlayarak yıldan yıla değişimleri ortaya koyabilecek ve kutup bilimlerinde Türkiye markasıyla varlığımızı kanıtlayabileceğiz.
Krizin tahlili için ülkemiz ve dünyada büyük fonlar ayrılmaktadır. Ortak projeler desteklenmekte ve iklim değişikliğine karşı ülkeler bilimsel çalışmalar ile altyapı, sosyo-ekonomik, teknolojik ve mekansal bağışıklıklarını arttırmaya çalışmaktadır. Ülkemizin, Paris iklim antlaşmasına taraf olması sonrasında Etraf ve Şehircilik Bakanlığımız, Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na dönüştürülmüş ve bu sıkıntıya tahlil aranmasına ülkemizin verdiği değer ortaya konmuştur. Kutup bölgelerinde gerçekleştirdiğimiz projelerde, kurduğumuz istasyonlarda ve yaptığımız gözlemlerde, iklim değişikliğinin temel dinamikleri incelenmekte, canlılara tesiri araştırılmakta ve deniz düzeyi değişimleri üzere parametreler takip edilmektedir. Ayrıyeten, RASAT ve GÖKTÜRK uydularımız ile bölgede uzaktan algılama sistemi ile deniz buzu ve buzullardaki değişim müşahedeleri devam etmektedir.
Saha çalışmalarınız sırasında şiddetli iklim koşulları altında çalıştınız. Bilim dünyasında bir bayan mühendis olmak nasıl pekala?
Türk bilim dünyasında erkek ve bayan bir çok kıymetli bilim insanımız bulunmaktadır. Bilhassa kutup bölgeleri üzerine çalışan Prof. Dr. Atok Karaali, Prof. Dr. Umran İnan ve Prof. Dr. Serap Tilav hocalarımızı saymak isterim. Antarktika kıtasına bilimsel katkıları nedeniyle üç hocamızın da isimleri kıtada belli bölgelere verilmiştir. Bir bayan bilim insanı olarak kıtada deniz buzu, buzullar, uzaktan algılama ve iklim değişikliği hususlarında uzun yıllardır çalışmalar yapmaktan memnunluk duyuyorum. Antarktika kıtası okyanuslar ile çevrili bir kıta ve %98’i buzullar ile kaplı. Arktik ise Kuzey Okyanusu ve onu çevreleyen karaların kıyılarından oluşmaktadır. Şimdi her iki kutup bölgesinin tam olarak anlaşıldığı ve her bölgesinin ayrıntılı çalışıldığını söylemek mümkün değildir. Literatüre baktığımızda, çoğunlukla Yer Bilimleri, Toplumsal ve Beşeri Bilimler, Canlı Bilimleri ve Fiziki Bilimler alanlarında çalışmaların yapıldığını görmekteyiz. Bu çalışmaların birçoğu bayan araştırmacılar tarafından yürütülmektedir. Ayrıyeten, öbür birçok dünya ülkesinde olduğu üzere ülkemizin düzenlediği ulusal seferlerimizin uyumu ve sefer liderliği vazifesinde olmam sebebiyle söyleyebilirim ki, bayan bilim insanları, kutup araştırma faaliyetlerinde hem bilimsel hem de lojistik manada çok aktif rol almaktadır. Kutup araştırmaları, coğrafyası, lojistik imkânları, farklı tabiatı ve ekolojisi ile her bilim insanı için hem cezbedicidir hem de güçlü kaidelere sahiptir. Bu kapsamda, takım çalışmasının, kurallara riayetin, faaliyetlerin disiplin içinde yapılmasının ve teknolojik altyapının sunduğu tüm imkânlardan faydalanmanın değeri büyüktür. Kutup çalışmaları bu açıdan hem güçlü hem de bilimsel gelişime, keşfe ve yeni buluşlara açıktır. Seferlerimize projeleri ile katılan Türk bayan bilim insanlarımızın yeni çeşit keşifleri, akademik muvaffakiyetleri ve kutup coğrafyasının zorluklarının üstesinden gelmeleri bu mevzuda yeni kuşakları teşvik edecek ve daha çok bayan bilim insanımızın yetişmesine vesile olacaktır niyetindeyim.