Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocuklarda ve gençlerde davranışsal ve ruhsal hastalıklar sınıfına girer. Dikkat eksikliği; dürtüsel davranışlar, otokontrol bozuklukları ve ek olarak hiperaktivite ile kendini gösterir. Toplumdaki görülme oranı çocuklarda %8, ergenlik periyodundaki bireylerde ise %6 olarak saptanmıştır.
Genellikle çocukluk çağı hastalığı olarak görülmekle birlikte erişkinlerde görülme oranı %4’tür. Hiperaktivite, bu sendromun değerli bir modülü olmasına karşın tek başına dikkat eksikliği de hayli sık görülür. Çocuklarda hiperaktivite varlığında teşhis daha kolay konulabilirken yalnızca dikkat eksikliği olan hastalarda teşhis daha geç koyulabilir. Dikkat eksikliğine sahip birçok birey, hastalığın farkına varmadan hayatını sürdürür.
DEHB BELİRTİLERİ NELERDİR?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu DEHB’nin 3 farklı tipte belirtilerinin olduğu bilinmektedir.
DEHB’nin dikkat eksikliği tipi belirtileri;
-Odaklanmakta zorluk çekmek
-Dikkatini sürdürememek
-Göz teması kurmamak
-Aynı faaliyette uzun mühlet devam edememek
-Çabuk sıkılmak
-Detayları gözden kaçırmak
-Unutkanlık
-Karşısındakini dinlemekte zahmet çekmek
-Özel eşyaları ve emanetleri kaybetmek
-Basit yönergeleri akılda tutamamak
-Sık yanılgı yapmak
DEHB’nin hiperaktivite tipi belirtileri;
-Fazla hareketlilik
-Yerinde duramamak
-Otururken bile eller ve ayakları daima hareket ettirmek
-Hızlı konuşmak
-Kelimeleri kusurlu söylemek ve cümleleri birbirine bağlayamamak
-Dinlemekte zorluk çekmek
-Karşısındakinin kelamını kesmek
DEHB’nin dürtüsellik tipi belirtileri;
-İsteklerin çabucak karşılanmasını istemek, dayatmak
-Sabırsız olmak
-Düşünmeden hareket etmek
-Aceleci davranmak
-Sıra bekleyememek
-Tepkileri denetim edememek
DİKKAT EKSİKLİĞİNİN NEDENLERİ NELERDİR?
Dikkat eksikliği bozukluğunun nedenleri araştırılırken, beyin anatomisi ve işlevlerinde bozukluklar saptanmıştır. Bilhassa dikkati toplamayı sağlayan beyin bölgelerinde, öbür bireylere nazaran düşük işlev ya da küçülme izlenmiştir. Bunun haricinde genetik geçiş de bu hastalığın nedenleri ortasında yer almaktadır.
Anne babasından birinde DEHB olan çocukların DEHB geliştirme oranı öbür popülasyona nazaran daha yüksektir. Tıpkı vakitte rahatsızlığın, kardeşte de ortaya çıkma ihtimali topluma kıyasla daha yüksektir. Prematüre doğum ve önemli baş travmalarının da DEHB nedenleri ortasında olduğu kabul edilmektedir. Annenin gebelik sırasında alkol ve sigara tüketiminin de DEHB’ye sebep olabileceği bildirilmiştir
DEHB TANISI NASIL KONULUR?
Çocuğun günlük ömründe yahut okul hayatında rastgele bir meseleye sebebiyet vermediği sürece DEHB için bir muayene yapılması gerekmeyebilir. Esasen DEHB için teşhis koyulacak kolay yahut manalı bir test mevcut değildir. Kesin bir teşhis koyulması için genelde çocuk psikiyatri uzmanına başvurulur. Psikiyatri uzmanının uygulayacağı bir kadro detaylı testlerden sonra teşhis koyulması mümkün olabilmektedir. Rahatsızlık duyulan davranışların muhtemel nedenlerinin incelenmesi için tıbbi muayenede bulunulabilir. Ailenin geçmişinden ve bireyin okul hayatından edinilen bilgilerden yola çıkılarak teşhiste yardımcı bilgiler edinilebilir. Çocuk ile yakın olan ve çocuğun etrafında olan öğretmen, bakıcı, antrenör, yakın arkadaşları vs. bireylerden bilgi alınabilir. Bütün bu bilgiler başka farklı elde edilse de bazen tek başına bir mana tabir etmeyebilir.
Böyle durumlarda edinilen bütün bilgilerin uzman tarafından etraflıca kıymetlendirilmesi gerekir. Fakat tüm bu bilgilerin bütünlüğü, yapılacak değerlendirmeler sonucunda teşhise elverişli olabilir. Zira şimdi lisan gelişimini tamamlayamamış bireylerde de DEHB gibisi problemler ortaya çıkabilmektedir. Bu da hastalığın teşhisinin koyulmasında zorluk çıkartır. DEHB derecelendirme ölçekleri kullanılarak kesin tanıya ulaşılmaya çalışılır ve tanısı konulan bireylerin süratli bir biçimde tedavisine başlamak değerlidir.
HİPERAKTİVİTEYLE BİRLİKTE HANGİ SIKINTILAR ORTAYA ÇIKABİLİR?
Hiperaktivite ve dikkat eksikliği bozukluğu tek başına bulunmayabilir. Beraberinde özgün öğrenme meseleleri (harfleri eksik okuma yazma, eldeyi unutma, toplama işareti yaptığı halde çıkartma yapma), incemotor gelişiminde gecikmeler (yazı yazarken yorulma, ince işlerde beceriksizlik, ayakkabı bağlama, çorap giyme, düğmelemede güçlükler), duygu-durum meseleleri (tutturma, çabuk ağlama, doyumsuzluk, çok gülme, memnuniyetsizlik), davranım problemleri (agresif davranma, küfür etme, gerçeği söylememe, vurma, eşyalara ziyan verme, otoriteyle problemler yaşama), anksiyete bozuklukları (anneden ayrılma zahmeti, imtihan telaşı, başarısız olma korkusu, takıntılar, saplantılar), toplumsal münasebetlerde zorluklar (utangaçlık, özgüven eksikliği, göze bakma kısıtlılığı, destursuzluk) bulunabilir.
DEHB TEDAVİ FORMÜLLERİ NELERDİR?
Dikkat eksikliği bozukluğu tanısı alan kişinin tedavisi, kişinin yaşı, cinsiyeti, var olan başka hastalıkları ve bulguları doğrultusunda düzenlenir. Dikkat eksikliğine eşlik eden hiperaktivite varlığında farklı tedavi teknikleri uygulanabilir. İlaçlı ve ilaçsız tedavi formülleri bulunan dikkat eksikliği rahatsızlığında ekseriyetle her iki tedavi metodu bir ortada uygulanır. İlaçsız tedavide mental ve fizikî idmanlar kıymetli bir hisseye sahiptir.
Psikolojik takviye cinslerinden biri olan terapi de süreç boyunca uygulanabilir. Çocuklarda ilaçsız tedavi, çocuğun aldığı terapi ve eğitimlerin yanı sıra ebeveyn eğitimi de gerektirir. Ailenin tedavi süreci boyunca anlayışlı ve sabırlı olması gerekir. Çocuğun yaptığı hareketlerin yaramazlıktan değil bir rahatsızlıktan kaynaklandığı unutulmamalıdır. Tüm bunlarla birlikte doktor, tedaviyi desteklemek emeliyle kimi ilaçlar reçete edebilir. İlaçların nizamlı ve önerilen dozda kullanımının yanı sıra tedavi süreci boyunca ailenin öğretmenlerle ve ailenin doktorla daima olarak irtibat hâlinde olması, tedavinin sürdürülebilirliği ve aktifliği açısından değerlidir.