Zonguldak’taki kaçak maden ocaklarında uzmanların iddialarına nazaran 4 bine yakın insan çalışıyor. Kentte nüfusun ve işsizliğin artması, bu ocakların kapatılmasının önüne kapatan manilerden birini teşkil ediyor.
Devlet kâfi tedbiri almıyor
Medyascope’tan İbrahim Yayan‘ın haberine göre, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şube Lideri Çağlar Öztürk şunları söyledi:
“Bizzat devletin en üst seviye yöneticilerin, burada yapılan toplantılarda ağızlarından duydum. Kaçak madenlerin kapatılmasının, çalışamaz hale getirilmesinin kentte toplumsal problemlere yol açacağını, burada yaşananlara daha farklı yaklaşmak gerektiğini tabir ediyorlar. Yani, burada bile bile lades var.”
28 yıldır Zonguldak’ta gazetecilik yapan Mustafa Özdemir’e nazaran devlet kaçak madenlerin yerlerini biliyor lakin faal bir uğraş yürütmüyor:
“Zaman vakit bu kaçak ocaklar bombalamayla kapatılıyor, girişine iki tahta çakılıp mühür vuruluyor ancak sonraki gün bunları söküp tekrar ocağa çalışmaya giriyorlar.”
Çalışana verilen eğitimler yetersiz
Kanunlara nazaran TTK’nın imtiyaz alanlarında faaliyet sürdüren maden işletmelerindeki çalışanların eğitimleri, iş yeri sahibi olan işletmeci firmalara ilişkin. Lakin özel maden şirketi işletmecileri bu eğitimleri önemsemiyor. Araştırmacı Nurhal Çelik’e nazaran maden ocaklarında verilen eğitim yüzeysel:
“Eğitimler, çalışma saatinin dışında çalışanın zati yorgun olduğu, vardiyası bittikten sonra eğitim veriliyor. Bu eğitimler bir şuur aşılamadan fazla ekipman tanıtmaktan öteye gitmiyor. Beşerler eğitimi alırken neyi neden yaptığını bilmiyor. Bu metot büsbütün yanlış ve kazaların yaşanmasındaki en kıymetli sebeplerden biri. Siyaset üreticiler bu eğitimleri yine tasarlamalı.”
İş güvenliğine değer verilmiyor
Çelik’e nazaran özel bölüm, güvenlik tedbirlerini bir yük olarak görüyor:
“İşveren, personelin güvenlik tedbirlerini maliyet kalemi olarak görüyor. Bu sebeple yüzeysel yapıyor. Daha az emekçi istihdam ediyor ve daha az iş sıhhati güvenliği tedbiri alıyorlar. Çalışanlara daha ucuz ekipman alıyorlar. Hatta emekçilerden kendi kıyafetlerini almasını isteyenler var.”
Çağlar Öztürk de özel kesimin iş güvenliğini masraf olarak gördüğünü düşünenlerden:
“Ekipmanda sırf bir firma yarı mekanize sisteme geçti. İş güvenliğini masraf gören rödovansçıların ocaklarında kaza olmaması bazen mucize. Her sahanın iş güvenliği uzmanı vardır ancak birtakım alanlara bakan uzmanlar İstanbul’dan iş güvenliği uzmanlığı yapıyorlar. Bir de diploma kiralayan iş güvenliği uzmanları var. Bunun ivedilikle önüne geçilmeli. Ben özel bölümdeyken bir gün patrona dedim ki ‘sondaj makinası al. Sondaj makinasız bu alanda ilerleme yapamazsın, insan öldürürsün. O da bana ‘Ne yapacaklar? Sondaj makinasıyla delip birbirlerine mi bakacaklar?’ diye alay ediyordu. Devlet bu masrafları şirketlere yüklemek istemiyor.”
Yüksel’e nazaran, maden ocaklarında çalışan iş güvenliği uzmanlarının mesleksel bağımsızlığı olmuyor. Ocaklarda gördüğü sorunları raporlayan birçok uzmanın iş akdinin sonlandırıldığını belirten Yüksel patronların, ekonomik faaliyeti olumsuz etkileyecek uygulamalara müsaade vermediğini söyledi.
İsmini vermek istemeyen bir özel maden işletmecisi ise, “Denetleme öncesi madenlerini kapatıp denetlemeden sonra açan şirketler var” dedi.
TTK ziyan ediyor, şirketler kârda
TTK’nın bilançolarına baktığımızda uzun müddettir ziyan eden bir kurum olduğu görülüyor. 2019’de ziyanı 1 milyar lirayı geçen TTK, 2020’de 1.2 milyar lira, 2021’de ise 1.5 milyar lira ziyan etti.
Ocaklarda iş güvenliğine dikkat edilmemesi, az sayıda emekçiyle çalışma ve personellerin maaşlarında yapılan kesintiler özel şirketlerin kâr etmesinin en önemli sebepleri ortasında yer alıyor.
TTK’dan emekli maden emekçisi Ahmet Öztürk’e nazaran, kayıt dışı kömür üretimi özel bölümün kâr etmesindeki en kıymetli sebeplerinden biri:
“Rödovansçılarda önemli manada kayıt dışı üretim var. Başta vergi maliyetleri olmak üzere çok değerli avantajlara sahipler ve TTK’ya nazaran çok daha yüksek kotlarda çalışıyorlar. Yüksek kotlardan çalıştıktan sonra ocağı kapatıp bir öteki ocağa geçebiliyorlar. Hasebiyle bu tarafıyla de maliyetleri düşüktür. Özel dal dinamizmi, düşük fiyat siyasetleri ve iş güvenliği masraflarından kısması sebebiyle önemli kar oranlarına ulaşabiliyor.”
Öztürk, kelamlarının devamında TTK’nın bir ekonomik işletme hüviyetinin olmadığını söyledi:
TTK’da iş güvenliği harcamalarının daha fazla olduğunu söyleyen Öztürk, bunun sebebini şu halde açıkladı:
“Son çıkan kanunla iş güvenliği sebebiyle ortaya çıkacak ziyan ve tazminatların işin müsebbibi bireylere rücu edilmesi kelam konusu. Münasebetiyle TTK’da yönetici durumundaki bireyler tazminat davasıyla karşı karşıya kalmamak için iş güvenliği sıkıntısına özel daldan daha fazla dikkat eder. Lakin kurumda liyakatın yok edilmiş olması, nesilden nesle aktarılan bilgi bağının koparılması, erken yaşta tecrübeli madencilerin emekli olması önemli iş güvenliği sıkıntılarının ortaya çıkmasına sebep oldu. Üretim odaklı bir çalışmadan daha çok gündelik siyasetin muhtaçlıklarını karşılamaya dönük çalışıyorlar. Giderek daraltılan, küçültülen bir kurum olan TTK, bu sebeple yatırım da yapamamaktadır. Tüm bunlar üst üste gelince TTK kaynak tüketen bir kurum haline gelmiştir.”