Jules Bernstein
Daha evvel gözden kaçan bir etken olan kıtaların pozisyonu, Dünya okyanuslarını, ömrü destekleyen oksijenle doldurmaya yardım ediyor. Kıtasal hareket, en nihayetinde tam aksisi bir tesire yol açabilir ve derin okyanus yaratıklarının büyük kısmını öldürebilir.
ABD’de bulunan Kaliforniya Üniversitesi’nin Riverside (UCR) yerleşkesinde jeolog ve araştırmanın ortak müellifi olan Andy Ridgwell, okyanus oksijenini etkileyen güçlerle ilgili yeni bir araştırmada, “Kıtasal kayma, sert bir olaya neden olamayacak kadar yavaş görünür; ama okyanus buna hazır olduğunda, görünüşte küçük olan bir olay dahi deniz ömründe yaygın bir vefat dalgasını tetikleyebilir” diyor.
YAŞAMI TEHDİT EDEN GÖRÜNMEZ BİR ETKEN
Okyanusun yüzeyinde bulunan su, Kuzey ya da Güney Kutbu’na yaklaştıkça daha soğuk ve ağır bir kıvama kavuşur ve akabinde tabana gerçek batar. Su batarken, Dünya atmosferinden çekilen oksijeni de okyanus tabanına taşır.
Neticede, geriye hakikat yeni bir akış, batık haldeki organik husustan salınan besinleri okyanusun yüzeyine taşır ve buradaki planktonların büyümesini dayanaklar. Hem tabanlara aralıksız oksijen taşınımı hem de yüzeyde üretilen organik husus, günümüz okyanuslarında gördüğümüz şaşırtan çeşitliğe sahip balıkları ve başka canlıları besler.
UC Riverside’da misyonlu araştırmacılar tarafından ulaşılan yeni bulgular, bu oksijen ve besin sirkülasyonunun ansızın sona erebileceğini ortaya çıkardı. Araştırmacılar, karmaşık bilgisayar modelleri kullanarak kıtasal levhaların bulunduğu pozisyonun okyanusta bulunan oksijenin hareket biçimini etkileyip etkilemediğini araştırdılar. Ulaştıkları sürpriz sonuca bakılırsa etkiliyor.
DAHA EVVEL DE YAŞANDI
Ridgwell, “Günümüzden milyonlarca yıl evvel, okyanustaki hayvan ömrü başladıktan kısa bir müddet sonra, global okyanus dolanımının tamamı periyodik biçimde duraksıyor gibiydi” diyor: “Kıtaların hareketinin yüzey sularının ve oksijenin batışının durmasına yol açabileceğini ve büyük ihtimalle Dünya’daki hayatın gelişim biçimini dikkat alımlı biçimde etkileyebileceğini keşfetmeyi beklemiyorduk.”
Şu ana dek, son 540 milyon yıldaki deniz oksijeninin evrimini incelemek maksadıyla kullanılan modeller görece kolaydı ve okyanus dolanımını denkleme eklemiyordu. Bu modellerde, ‘okyanus anoksisi’ -okyanustaki oksijenin yok olduğu vakit dilimleri-, atmosferik oksijen yoğunluklarında bir düşüş yaşandığını gösteriyordu.
Çalışmanın başyazarı ve şu anda Fransa’daki Université Bourgogne Franche-Comté’ta vazifesini sürdüren eski UCR paleo-iklim modelleyicisi Alexandre Pohl, “Bilim insanları, daha evvel okyanustaki oksijen düzeylerinde gerçekleşen değişimin büyük oranda atmosferdeki benzeri dalgalanmaların bir yansıması olduğunu varsaydılar” diyor.
Bu araştırmada birinci sefer okyanusun üç boyutlu olarak gösterildiği ve okyanus akıntılarının göz önünde bulundurulduğu bir model kullanıldı. Ulaşılan sonuçlar, global su döngüsünde yaşanan çöküşün, sığ ve derin bölgelerde bulunan oksijen düzeyleri ortasında keskin bir farklılaşmaya neden olduğunu gözler önüne seriyor.
Bu ayrışma, kıyılara yakın olan sığ yerler dışında kalan tüm deniz tabanının, ‘Silüriyen döneminin’* başlangıcında, günümüzden yaklaşık 440 milyon yıl öncesine dek on milyonlarca yıl boyunca sahip olduğu oksijeni büsbütün kaybettiği manasına geliyordu.
PUSUDA BEKLEYEN DEĞİŞİM
Ridgwell, “Dolaşımın çöküşü, yüzeye daha yakın bir derinlikte yüzemeyen rastgele bir canlı ve atmosferde hâlâ mevcut olan hayat kaynağı oksijen açısından bir idam cezası olmuştu” diyor. Derinlerdeki yaratıklar ortasında garip görünüşlü balıklar, dev solucanlar ve kabuklular, kalamarlar, süngerler ve çok daha fazlası bulunuyor.
Araştırma, Dünya’nın gelecekte emsal bir olayı bekleyip beklemeyeceğine ya da ne vakit bekleyebileceğine değinmiyor ve (olası) bir çöküşün ne vakit yaşanabileceğini ya da bunu neyin tetikleyeceğini tespit etmek güç. Bununla bir arada, sahip olduğumuz iklim modelleri, artan global ısınmanın okyanustaki sirkülasyonu zayıflatacağını ve kimi modellerin Kuzey Atlantik’te başlayan dolanım dallanmasının kaçınılmaz çöküşüyle ilgili öngörüsünü teyit eder nitelikte.
Ridgwell, “Kitlesel bir yok oluş hadisesini öngörmek için daha detaylı bir iklim modeline muhtaçlığımız var” diyor: “Diğer yandan, günümüzde, Kuzey Atlantik’teki su döngüsü konusunda korkularımız var ve suyun derinlere akışının azaldığına dair ispatlar mevcut.”
Ridgwell, teorik olarak, alışılmadık seviyede sıcak bir yazın ya da bir uçurumda gerçekleşen bir erozyonun, şu anda göründüğü haliyle ömrü alt üst edecek bir dizi süreci harekete geçirebileceğini belirtiyor.
Ridgewell, “Üzerinde sörf yapabileceğiniz ya da yelken açabileceğiniz okyanus yüzeyinin olan biten her şeyin gerçekleştiği yer olduğunu düşünebilirsiniz. Ne var ki yüzeyin altında, okyanus dur durak bilmeden çalışıyor ve karanlık derinliklerde yaşayan hayvanlara hayati değerdeki oksijeni ulaştırıyor” diyor: “Okyanus hayatın gelişmesine imkân tanıyorsa da verdiği hayatı geri alabilir. Kıta levhaları hareket etmeye devam ettiği sürece hiçbir şey bunu göz gerisi edemez.”
*Silüryen Periyot, Paleozoik periyodun üçüncü alt kısmı olarak Silüryen kayaç sistemlerinin oluştuğu jeolojik vakit dilimidir. Günümüzden yaklaşık 444 milyon yıl evvel başlayıp yaklaşık 420 milyon yıl evvel sona erdiği kabul edilir.
Yazının özgünü news.ucr.edu sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)