Türkiye Barolar Birliği (TBB), zelzeleden etkilenen yurttaşlar için 1999’da hazırlanan ‘Depremzedeler İçin Hukuk Rehberi’ni güncelledi. Hukuk alanında bilgilendiren rehber, yurttaşların haklarını detaylı olarak açıklıyor.
Rehberde yer alan bilgiler şöyle:
1. Müteahhit, mühendisler, teknik vazifeliler ve kamu yetkililerinin cezai sorumluluğu nedir?
Eksiklerin ve hasarın kolonların demir yapısını gösterir biçimde fotoğraflanması, görüntüye alınması ve koordinat, adres, tarih eklenerek arşivlenmesi gerekiyor.
Ölenin ya da yaralananın eşi ve çocukları, şayet bunlar yok ise yakınları kabahatin işlendiği yerin Cumhuriyet Başsavcılığına şikâyet dilekçesi vermeli. Savcılık, takipsizlik verdiği takdirde bireyler, 15 gün içinde itirazda bulunabilir. Sarsıntı sonucu mevt meydana gelmişse taammüden insan öldürme cürmü işlenmiş olur. İsimli sürecin başlaması Cumhuriyet savcılığına dilekçe verilmeli.
Yaralanan kişi cürmün işlendiği tarihten itibaren altı ay içinde şikâyet dilekçesini başsavcılığa vermeli.
Ölüm ya da yaralanma meydana gelmediyse; bu durumda mala ziyan verme, kamu güvenliğinin taammüden tehlikeye sokulması, imar kirliliğine neden olma, misyonu berbata kullanma hataları gündeme gelebilir. Mağdurun 6 ay içinde hata duyurusu dilekçesi vermesi gerekir.
2. Gerekli tedbiri almayan, arama kurtarma çalışmalarının geç, eksik, yanılgılı başlamasına neden olan yetkililer hakkında ne yapılabilir?
Devletin vatandaşı zelzeleye karşı müdafaa, ziyanlarını en aza indirme konusundaki yükümlülüğüne karşıt davranan kamu vazifelilerinin cezai sorumluluğu var. Delillendirme için yardım taleplerini içeren dokümanlar saklanmalı. Şahit da kıymetli bir kanıt. Kabahat duyurusu dilekçesi verilmeli. Vazifesine ters biçimde davranan bu kamu vazifelileri hakkında ise ceza soruşturmasına devam edilebilmesi için müsaade alınması gerekir.
3. Miras evrakı nasıl alınır?
Yasal mirasçılardan biri, mirasçılık evrakını noterliğe yahut oturduğu yerdeki Sulh Hukuk Mahkemesine tek başına başvurarak alabilir. Yasal mirasçı olmayanlar, belgeyi Sulh Hukuk Mahkemesinden alabilir.
4. Kanıt tespiti nasıl yapılır?
Taşınmaz ya da taşınır mallar hakkında sulh hukuk yahut asliye hukuk mahkemesine müracaat yapılması gerekir.
5. Kimin tazminat hakkı var?
Ölenin mirasçıları ile muhakkak yakınları ve yaralanan şahıslar ve bundan etkilenenler, taşınır yahut taşınmaz malları ziyan görenler, maddi ve manevi tazminat isteme hakkına sahip. Şayet binada oturan yahut işyeri sahibi bireyler, yapının taşıyıcı kısımlarına ziyan verdiği takdirde bu ‘birlikte kusur’ sayılır ve nedensellik bağı kesilmezse tazminata hükmedilebilir.
6. Emekçiler haklarına nasıl ulaşır?
Kıdem tazminatı: Ömrünü yitiren emekçinin mirasçılarının, mirasçı olduklarını belgeleyerek patrondan kıdem tazminatını isteme hakkı vardır. Kıdem tazminatının patrona yapılacak müracaat üzerine çabucak ödenmesi gerekir. Tazminat ödenmezse evvel arabuluculuk sonra iş mahkemesine müracaat yapılmalı.
Yıllık müsaade fiyatı alacağı: İş akdi hangi sebeple sona ermiş olursa olsun kullanılmamış yıllık müsaade fiyatları talep edilebilir.
Ücret ve başka personellik hakları: Personelin vefatından evvelki çalışmasının karşılığı olan fiyatları, fazla çalışma fiyatları, hafta tatili, bayram ve genel tatillerdeki çalışmalarına ilişkin fiyatları, prim, ikramiye vb. hakları patrondan talep edilebilir.
İşin durması nedeniyle tazminat: İşyerinde, bir haftadan fazla mühletle işin durması hâlinde sağ kalan emekçinin iş akdini bildirimsiz olarak feshetmek ve kıdem tazminatıyla çalışılamayan bir haftalık mühletin her bir günü için yarım fiyat isteme hakkı vardır. Emekçinin zelzelede yaralanması durumunda patronun iş kontratını tazminatsız feshetme hakkı var.
İşyerinde sarsıntıya yakalananların hakları: Personelin sarsıntıda ölmesi yahut yaralanması kanuna nazaran iş kazası kabul edilir. Tedavi masraflarını SGK karşılar.
Ölüm tazminatı: Patron, emekçinin sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına ya da bakmakla yükümlü olduğu bireylere ödeme yapmakla yükümlüdür.
Cenaze yardımı: Ölen sigortalının hak sahiplerine cenaze yardımı verilir.
7. Çocuklar nasıl korunacak?
Basın ve yayın organlarının çocukların şahsî bilgilerini içeren haberlere ait çocuğun veli yahut vasisinden istek alması gerekir. Çocuğun isteğinin olmaması halinde çocukların şahsî bilgileri yayımlanamaz.
8. İdari yargıda hangi tazminat davaları açılabilir?
Tedbirlerin alınmaması, kamu hizmetlerinin yürütülmemesi ya da yetersiz olması durumunda tazminat davası açılabilir. Müracaatın bir yıl içinde belediye, valilik, ilgili bakanlıklara yapılması gerekir. Yönetim mahkemesinde dava açılabilir.
9. Sıhhat hizmetleri nasıl alınır?
Depremden ötürü hastaneye gidenlere parasız bakılır. Mecburî olarak özel hastanelerde yapılan tedavi fiyatları Genel Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Önlemlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun’u uyarınca ödenir. Sıhhat hizmetleri, zelzele hâlinde SGK tarafından sağlanır.
10. Afetzedelere yıkılan yahut ağır hasar gören yapılar sebebiyle sunulan takviyeler neler?
Yıkılan, ağır hasara uğrayan yahut uğraması beklenen binalar ile imar planları mucibince kamulaştırılmasında mecburilik bulunan yerlerdeki binalarda oturan ailelere “hak sahibi” olmak koşuluyla konut yaptırılır, kredi verilir, yardım edilir.