Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde dün (6 Şubat Pazartesi) meydana gelen iki şiddetli sarsıntı, Türkiye ve Suriye’de en az 6 bin kişinin vefatına neden oldu.
Yerbilimciler, yıllardır bölgedeki zelzele riskine dikkat çekiyordu lakin kimse sarsıntının tam olarak kaç şiddetinde olacağını yahut hangi tarihte meydana geldiğini varsayım edemedi.
Son yıllarda bilim dünyasında zelzele iddialarına yönelik değerli gelişmeler kaydedildi. Lakin hala bu varsayımlar kâfi katılıkta değil.
Depremleri öngörmek neden sıkıntı?
Pek çok jeolog, bir sarsıntısı hassas bir formda iddia etmenin neredeyse imkansız olduğunu söylüyor.
Depremlerin temelini oluşturan plaka hareketleri yavaş gerçekleşiyor. Kırılmalarsa çoklukla apansız meydana geliyor ve beklenmedik sarsıntılar yaratabiliyor.
ABD Jeoloji Araştırma Kurumu’nun (USGS) Zelzele Bilim Merkezi yöneticisi Christine Goulet, “Bir sarsıntı çok, çok süratli meydana gelir” diyor.
Washington Post’a konuşan Goulet, şöyle ekliyor:
Bu noktada, “Bu noktada, sarsıntıları iddia etme yeteneğine asla sahip olmadığımızı söylemek gerçek.
Depremler, hava kestirimleri üzere değil
Jeologlar yanlış iddiaları engellemek için tek tek olayları öngörmeye çalışmak yerine bir zelzelenin olma ihtimaline odaklanmayı tercih ediyor.
Ancak şimdilik sadece büyük ölçekli bir sarsıntı mümkünlüğü varsayım edebiliyor ve potansiyel merkez üssü belirlenebiliyor. Vakit varsayımı ise mümkün değil.
Deprem riski taşıyan alanları belirlemek için jeolojik ölçümler, sismoloji araçlarından alınan bilgiler, istatiksel modeller ve tarihi kayıtlardan yararlanılıyor.
Matematiksel modellerin, drone’ların ve uyduların gelişimiyle atmosferi izleme ve hava olaylarını varsayım etme yeteneği son yıllarda çok gelişti. Fakat gezegenin iç yapısını bu biçimde izlemek ve ölçmek mümkün değil.
Son 50 yıl boyunca, bilim insanları çeşitli usuller kullanarak zelzeleleri varsayım etmeye çalıştı lakin çok az muvaffakiyet elde etti.
Hangi ipuçlarına bakılıyor?
Halihazırda sarsıntı olasılıkları iki formda iddia ediliyor: Büyük zelzelelerin tarihi ve kayaçlardaki gerinim birikimi.
Geçmiştekilere emsal büyük şokların gelecekte meydana gelme mümkünlüğünü kestirim etmek için tarihteki büyük zelzelelerin sıklığı inceleniyor.
Örneğin, bir bölgede 200 yıllık belgelenmiş tarihi boyunca 7 yahut daha büyük 4 sarsıntı meydana geldiyle ve bu şoklar vakit içinde rastgele ortaya çıktıysa bilim insanları o bölgede 50 yıl içinde büyük bir zelzelenin olması için yüzde 50’lik bir mümkünlük atfediyor.
Gerinim birikimi ise bir lastik bandı germeye benziyor. Plaka hareketleri içlerindeki basıncı tıpkı lastik bant üzere artırdığına kayaların kırılacağı ve süratle kayacağı biliniyor.
Bilim insanları, bir fay kesimindeki yıllık gerinim birikimini, modüldeki en son zelzeleden beri geçen süreyi ve bu zelzele sırasında salınan gerinim ölçüsünü hesaplayarak mümkünlük iddiaları yapabiliyor.