Hazine ve Maliye Bakanlığı, Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin yarattığı maliyetin toplam 1 trilyon 955 milyar TL olduğunu açıkladı. Afetin büyüklüğünün, bilgilerin toplanmasını güçleştirdiğine dikkat çekilen açıklamada bina, konut, işyeri, fabrika, makine ve teçhizat bilgilerinde tam sayıma yaklaşıldığı belirtildi. Alanda 1.6 trilyon liralık maddi hasar tespit edildi. Bakanlığın hesaplamasına nazaran zelzele bölgesine yapılan acil takviye ve harcamaları, enkaz kaldırma faaliyetleri, sigorta ödemeleri, öbür tüm takviye ve harcamaların yanı sıra ulusal gelirin azalması nedeniyle 351.4 milyar liralık bir kayıp oluştu. Hazine’nin değerlendirmesinde, şu tabirlere yer verildi: “Asrın felaketinin maliyeti yaklaşık 2 trilyon TL (103.6 milyar ). Bu sayı, 2023 yılı ulusal gelir beklentimizin takriben yüzde 9’una denk gelmekte. Bu da 1999 Marmara Depremi’nden yaklaşık 6 kat daha fazla maddi hasar olduğunu göstermektedir.”
ACİL HARCAMALAR 128 MİLYAR
Kahramanmaraş ve Hatay Sarsıntıları Raporu’na nazaran, sarsıntıların meydana gelmesinin akabinde birinci etapta yapılan harcamalar arama kurtarma faaliyetlerinin yürütülmesine yönelik oldu. 128 milyar lira bu çerçevede harcandı. Depremzedelerin konaklama ve iaşe masrafları harcaması 40.5 milyar lira, konutu hasarlı olan hanehalkına yapılan taşınma yardımı 15 bin, konut sahipleri ve kiracılara yapılan yıllık kira yardımı 33 bin lira ile en yüksek maliyet kalemlerini oluşturdu.
EN BÜYÜK HASAR KONUT
Depremin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün içindeki en kıymetli hisse yüzde 54.9 ile konut hasarından oluştu. 1 trilyon 74 milyar liraya denk gelen maliyetin dolar karşılığı da 56.9 milyar lira olarak öngörüldü. İkinci yüklü hasar kalemi kamu altyapısı ve hizmet binalarındaki yıkımdan oluştu. Bunun da toplam maliyeti 242.5 milyar lira olarak hesaplandı. Konut hariç özel kesim hasarı 222.4 milyar lira olarak varsayım edildi. Bu kalemin içinde imalat sanayi, güç, haberleşme, turizm, sıhhat ve eğitim dalları ile küçük esnaf hasarı ve ibadethaneler yer aldı.
HAFRİYAT MALİYETİ 42 MİLYARI BULUYOR
Rapora nazaran 100-120 milyon metreküp üzerinden hafriyat maliyeti 42 milyar lira olarak iddia edildi. Mesken içi eşya maliyeti 58.5 milyar lira olarak öngörülürken, özel motorlu araç hasarı da 6.1 milyar lira olarak kestirim edildi. Motorlu taşıt sigorta ödeme maliyeti 1.2 milyar, DASK ödemeleri 36.4 milyar, esnaf gelir kaybı 13.9 milyar lira olarak kestirim edildi. Ulusal gelir çıktı hesabı da 130 milyar lira olarak maliyete eklendi. Böylelikle toplam maliyet 1 trilyon 955 milyar lira olarak öngörüldü.
KARDEŞ VİLAYET BELİRLENSİN
Risk azaltım tekliflerinin de yer aldığı raporda, AFAD’ın yatay bir yapılanmaya geçmesi, yetkilerinin artırılarak rastgele bir afet anında müdahale kabiliyetinin hızlandırılması ve artırılması için gerekli mevzuat düzenlemesinin yapılmasının faydalı olacağı kaydedildi. Afete müdahale esnasında yaşanan aksaklıkların kıymetlendirilerek, muhtemel yeni bir afet öncesinde bu aksaklıkların giderilmesine yönelik tedbirlerin alınması ve bölgenin afet müdahale kapasitesinin geliştirilmesinin değer arz ettiği vurgulanarak, “Bu bağlamda; coğrafik uzaklık, vilayetlerin nüfus büyüklüğü, vilayetlerin sahip olduğu afet riskleri çerçevesinde birebir karakteristiğe sahip olmaması vb. konular dikkate alınarak, her vilayet için kardeş il/illerin belirlenmesine ve afet anında valilik, belediye, öteki kamu kurum ve kuruluşları ve STK’ların koordine edilmesine ait güçlü sorumluluklar verilmelidir” denildi.
RUHSATI MERKEZİ BİR KURULUŞ VERSİN
Raporda, “Dayanıklı Yerleşim Alanları” başlığı altında, birinci ve ikinci derece zelzele bölgelerinde ve sel vb. afet riski yüksek olan alanlardaki yerleşim ünitelerinde imar planlama ve uygulama çalışmalarında lokal idarelerin yetkilerinin gözden geçirilmesi önerilerek, “Bu kapsamda yanılgılı plan tadilatlarına ait plan müelliflere yönelik cezai yaptırımları gözden geçirilmelidir” denildi. Raporda, “İmar Kanunu kapsamında valilikler ya da belediyeler tarafından verilebilen yapı ruhsatının alınma sürecinin merkezi bir kuruluş ya da ilgili Bakanlığın kontrolüne tabi olacak halde yine yapılandırılması kıymet arz etmektedir” denildi.
KAÇAK YAPININ SATILMASI YASAKLANSIN
“Dayanıklı Yapılar” başlığı altında ise yüksek risk taşıyan yapıların öncelikli olarak dönüşümünün sağlanması gerektiği vurgulandı. Açıklamada “Yapı stokunun dayanıklılığı için başta zelzele bölgesi olmak üzere ülke genelinde yapı kayıt evrakı alan yapıların risk durumu sorgulanmalıdır. Kaçak yapıların tespiti gerçekleştirilmeli, kaçak yapılara yönelik yaptırımlar (alınıp, satılmasının yasaklanması vb.) güçlendirilmeli ve kaçak yapı sayısının artışı önlenmelidir” önerisi yapıldı.
Dayanıklı yapıların inşa edilmesinin en değerli ögelerinden birinin de yapı kontrolü olduğu belirtilerek, “Bu kapsamda, yapı kontrol firmalarının ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yapılacak imtihan ve değerlendirmelerle tertipli olarak takip edilmesine imkan sağlayan bir sistemin geliştirilmesi gerekmektedir. Uzmanlık gerektiren bir süreç olan yapı kontrol hizmetlerinin kalitesinin artması için kontrol işçisine yönelik uzmanlık eğitim programlarının oluşturulması ve yetkinliğin belgelendirilmesi gereksinimi bulunmaktadır” denildi.
TOPLAM MALİYET- HASAR VE ACİL HARCAMA
