Depremden sonra herkesin merak ettiği döviz kuru yerinde seyrediyor. Aydınlık gazetesi muharriri Hakan Topkurulu bugünkü yazısında bunun nedenini inceledi.
İşte o yazdı:
Değerli gazeteci dostum Halil Nebiler beni arayarak, “Döviz kurlarına ne oldu? Bu bahis çok merak ediliyor. Evvelden rüzgâr biraz kuvvetli esse kurlar fırlardı. Kitap atılınca ekonomik kriz çıkardı. Artık ses seda yok, ne oldu da döviz kurlarının kriz yaratma gücü yok oldu?” diye sordu. Bu sorunun kamuoyu tarafından da sorulduğunu, şu anda herkesin ağır biçimde sarsıntının tesiri ile ilgilendiğini, lakin daha sonra ilginin bu çeşit mevzulara ağırlaşacağını söyledi.
***
Sn. Nebiler çok haklı, döviz kurları artık eskisi üzere dalgalanmıyor. Yüzyılın karalar üzerindeki en büyük sarsıntısı olarak sınıflandırılan bu zelzele bile kurları yerinden oynatmadı. Hâlbuki bu büyük yıkım bütçe üzerinde büyük gerilim ve yük yaratacak. Bir evvelki yazımda bu bahisteki düşündüklerimi yazmıştım.
***
Türkiye 2018 Ağustos ayında başlayan Rahip Brunson krizi sonrası neredeyse kriz olmayan bir yıl yaşamadı. 2019 yılında Rahip Brunson krizinin tesirlerinin bitme evresinde 2019 yılı sonunda Kovit-19 krizi başladı. Artık de rat arda 2 büyük sarsıntı Türkiye’nin başına geldi. İktisat âlâ ya da berbat yönetiliyor. Bu krizlerde hayatın gerçeği olarak önümüzde duruyor.
***
Ne oldu da bu kadar arka arda gelen krizler olduğu halde artık döviz kurları yerinden oynamıyor. Bunun ana nedenini çabucak söyleyeyim. Türkiye’yi “sıcak para” cennetine çeviren, Ak Parti’nin birinci yıllarındaki, Kemal Derviş siyasetlerinin uygulayıcıları; başta Ali Babacan ve Durmuş Yılmaz olmak üzere iktisat idaresinde önemli değişiklikler oldu. En son bu akımın temsilcileri Lütfi Elvan ve Naci Ağbal tasfiye edildiler. İşte temel neden; iktisat uygulamalarından gayri ulusal, batıcı, Atlantikçi uygulayıcıların tasfiyesidir.
***
Bu değişim 2014 yılından itibaren Türkiye’de esmeye başlayan ulusal rüzgârlar sayesinde gerçekleşti.
2014 yılından itibaren başlayan ulusal iktisat çizgisinde sıcak para Türkiye’den gönderilmeye başlandı. Berat Albayrak periyodu Merkez Bankası Lideri Murat Uysal’ın 2019 yılı içinde “Enflasyon Raporu” toplantısında söylediği şu kelamlar “yabancı portföy çıkışlarının olduğunu, bunun aslında bizim açımızdan satış baskısını bir ölçü azaltıcı tesiri olduğunu tekrar hatırlatmam gerek. Yabancıların tekrar girmesini isteriz, fakat geldiğimiz nokta itibariyle kırılganlığı azaltıcı bir öge olarak kıymetlendirilmesi gerekir.” Yeni devirde sıcak paraya nasıl bakıldığını görmek açısından kıymetlidir.
***
2016-2017 yıllarından itibaren Türkiye’de BIST 100 (İstanbul Pay Senedi Borsası) DİBS (Devlet İç Borçlanma Senetleri) piyasalarında bulunan yabancı sermaye (sıcak para) çıkmaya başlamıştır. Para piyasalarında bulunan yaklaşık toplam 175-180 milyar dolar sıcak para azalmaya başlamıştır. 2019-2020 yıllarına kadar en ufak bir karşıtlıkta birdenbire piyasalardan çıkış eğilimine giren bu para, kurlar üzerinde baskı yapıyor ve iktisatta krize neden oluyordu. 2022-2023 yılında Türkiye’de bulunan sıcak para toplamı 20-30 milyar dolar aralığına düştü.
***
Artık Türkiye’de sıcak paranın kalmaması, rastgele bir sıkıntıda bu paranın hareketlenmesinin yarattığı krizinde bitmesine neden olmuştur.
“128 milyar dolar” olarak Biden muhalefetinin kamuoyuna yansıttığı haberin özünde de Türkiye’den gönderilen bu sıcak para vardır. Bu bahiste 2021 yılında yayınlanan yazımda bahsetmiştim. O devirlerde her hafta 500-750 milyon dolar ortası sıcak para Türkiye dışına çıkardı. Ben de bu çıkışın O devrin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak ile sıcak paracılar ortasında yapılan bir açık ya da kapalı muahede ile yapıldığını kestirim ettiğimi söyledim. Temelde yanlışsız olan bu tavır uygulamada kusurlar içerebilir. Sonuçta o gün yapılan kusurlu uygulamalar Türkiye’ye o vakit kıymetli görünen fiyatlarda ziyan vermiş de olabilir. Lakin bugün yaşadığımız yüzyılın doğal afetinde kurların “tık” bile çıkaramaması, o periyodun ziyanlarının ne kadar işe yaradığının açık göstergesidir.
***
Türkiye döviz gereksinimini pek akıllı bir uygulama ile ihracatçı ve turizmcinin yurt içine gelen dövizinin yüzde 40’ının Merkez Bankası’na devredilmesi ile büyük oranda çözmektedir. Ayrıyeten kimi ülkelerin merkez bankaları ile karşılıklı oluşturulan swap limitleri içinde yapılan süreçlerle mili paralarla dış ticaret süreçleri yaparak döviz gereksinimi giderilmektedir. Türkiye bu sarsıntı öncesinde 100 milyar doları aşan döviz açığı (cari açık) olduğu halde tefeci bankalardan borçlanmadan kur artışlarının önünü kesebiliyor.
***
Bu şartlar tabi ki sürdürülebilir değil. Lakin bu kadar büyük bir doğal afet sonrası kurların yerinden kıpırdamamasının nedeni de bu uygulamalardır. Sıcak paranın devletin müdahaleci iktisat siyasetleri ile Türkiye’den kovulması bugün kurların oynamamasının temel nedenidir.