Av. Erkin Göçmen
Türkiye, tarihinin en şiddetli doğal felaketini yaşıyor. Afetin gerçekleştiği coğrafya İngiltere’nin yüzölçümü kadar… Etkilenen nüfus Hollanda’dan büyük…
Henüz enkazın altında binlerce can var. Evsiz barksız milyonlar var. Okullar kapalı. Bir çok yerde elektrik yok, su yok, doğal gaz yok.
Bütün bu olgular karşısında şu acıtıcı gerçeği hiçbir komplekse kapılmadan tespit etmemiz gerekiyor: Sarsıntının yarattığı yıkım karşısında devletin gücü yetersiz kalmıştır.
Bu noktada bu tespiti eksik bulan birtakım haklı itirazlar olacaktır. O halde öteki gerçeği söyleyelim: Dünyanın en gelişmiş ülkesinde bile devletin gücü böylesi bir felaketin sonuçlarıyla başa çıkmada yetersiz kalırdı.
MİLLETİN BÜTÜN GÜCÜ SEFERBER EDİLMEDİ
Fakat gelinen evrede söylenmesi gerekenler bunlardan ibaret değil. Olayın öteki boyutları da var. Tamam, devletin mevcut kapasitesi bu ölçekteki bir felaket için yetersiz kalmıştır. Fakat Milletin bütün gücü, devletin afetle gayret örgütlerinin kapasitesinden ibaret değildir. Devletin bahsedilen üniteleri haricinde mahallî idareler var, ordu var, polis var, kitle örgütleri var, özel işletmeler var, halkın öz gücü var. Bu tıp durumlarda yalnızca devletin merkezi ünitelerinin değil üstte bir kısmı belirtilen bütün ulusal güç ögelerinin seferber edilmesi gerekir. Siyasal iktidara düşen bu seferberliğin planlayıcısı ve örgütleyicisi olmaktır.
İktidar kanadının sözcüleri ve iktidara yakın gazeteciler daima afetin büyüklüğüne vurgu yapıyor. Gerçek, afet sahiden çok büyük… Lakin birinci haberden yaklaşık bir saat sonra afetin boyutları üç aşağı beş üst ortaya çıkmıştı. Bu nedenle bu boyutlardaki bir yıkıma müdahalede AFAD ve Kızılay üzere tertiplerin mevcut gücünün yetersiz kalacağı öngörülmeli ve öbür imkânların da devreye alınması süratle planlanmalıydı. Fakat bu yapılmadı. Bunun yerine, ilgili tüm ünitelerin AFAD uyumunda teyakkuz halinde olduğu ve depremden etkilenen bölgelere arama kurtarma gruplarının sevk edildiği söylendi. Ancak gelinen noktada bunun hakikat olmadığı, birtakım yerleşim ünitelerine devletin 48 saat sonra bile ulaşamadığı anlaşıldı.
KONUNUN ANAYASA HUKUKU İLE İLGİSİ NEREDE
Şimdi yazımızın asıl konusuna gelelim ve bu tablonun anayasa hukuku ile ilgisini açıklayalım.
Son yıllarda Türkiye’de siyasal çaba tarihte görülmemiş bir sertlikte ilerliyor. Bu nedenle siyasal kısımlar ortasında bir ortaya gelinmesi elzem durumlarda dahi uzlaşma sağlamak mümkün olmuyor. Kutuplaşma son derece derin.
Ancak ne kadar şiddetle yürürse yürüsün siyasal rekabete orta verilmesi gereken durumlar olabilir. Bu hallerde siyasal farklılıklarının bir kenara bırakılması, elbirliği ile karşılaşılan problemlerin tahlili için efor gösterilmesi gerekir. Pekala bunun sağlanamadığı durumlarda ne yapılacak? İşte tarafsız cumhurbaşkanının varlığı tam da bu tıp tıkanma anlarında ehemmiyet kazanıyor. Yaşadığımız tablonun anayasa hukuku ile ilgisi de burada yatıyor.
Parlamenter sistemin en değerli üstünlüğü tahminen de bu tarafı, yani devlet liderinin tarafsız ve partiler üstü olmasıdır. Bu sistem, genel bir toplumsal mutabakatın arandığı, hatta bunun kaçınılmaz oluğu durumlarda, devlet liderinin tarafsız ve partiler üstü pozisyonu ile bu mutabakatı bazen hakemlik bazen de uzlaştırıcılık yaparak sağlayacağı formda kurgulanmıştır.
TARAFSIZ BİR CUMHURBAŞKANIMIZ OLSAYDI
Şayet bu afet sırasında tarafsız bir cumhurbaşkanımız olsaydı çabucak duruma el koyar siyasal partileri çağırır, misyonları belirler, gerekirse Bakanlar Konseyine şahsen başkanlık yapar, harika hale bile gerek kalmadan Milletin bütün güçlerine buyruk ve talimat vererek süreci yönetebilirdi.
Son zelzelede bu yapılamadı. Zira cumhurbaşkanı partiler üstü değildi. İktidar yetersiz kalıyormuş üzere bir imaj vermemek ismine bütün siyasal tarafların ve Milletin bütün gücünün devreye alındığı bir afet idare planını uygulayamadı.
Depremden çıkan en değerli anayasa hukuku dersi, bizim üzere toplumlarda tarafsız bir cumhurbaşkanına her vakit gereksinim duyulabileceği gerçeğinin bir kere daha kendisini göstermiş olmasıdır. Tarafsız devlet lideri, devlet ve toplum hayatımızda yılların deneyimi içinde oluşmuş bir gelenektir. Bu geleneğin ve deneyimin devam ettirilmesi gerekmektedir.
Diğer yandan bu kadar güçlü bir yürütmenin güç zehirlenmesine yol açtığını ve bunun da ağır bedellerinin olacağını yaşayarak öğrendik. Her şeyi ben bilirimciliğin, her işi ben yaparımcılığın, her sorunun üstesinden ben gelirimciliğin vardığı yer enkaz altında kalan bir halk gerçeğidir.
Bu sebeple önümüzdeki tartışmalardan birisi de partiler üstü cumhurbaşkanlığı sistemine dönüş olmalıdır. Cenazelerin kaldırılıp, yaraların sarılması sonrasında ele alınması gereken mevzulardan bir tanesi de budur.