Büyük bir yıkıma yol açan Kahramanmaraş merkezli zelzelelerde on binlerce binanın yıkılmış, yıkılacak yahut ağır hasarlı durumda olduğu açıklandı.
Evlerini kaybeden yüzbinlerce kişi zelzele bölgesinden tahliye edildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, yapılacak yardımlar kapsamında her bireye 10’ar bin lira verileceğini ve “konteyner kentler dışında barınacaklara mesken sahibi olanlar için aylık 5 bin lira, kiracı olanlar için aylık 2 bin lira kira yardımı yapılacağını” söyledi.
Erdoğan birebir vakitte yıkılan binaların bir yıl içinde yine inşa edilip sahiplerine teslim edileceğini duyurdu. Lakin meskenleri yıkılan yahut hasar gören kiracılarla ilgili şimdi bir bilgilendirme yapılmadı.
‘Kiracılar da enkazlar kaldırılmadan kanıt tespiti talebinde bulunmalı’
Uzmanlara nazaran mesken sahipleri üzere konutlarında yıkım yahut hasar meydana gelen kiracıların da hasarın düzeyine nazaran çeşitli maddi ve manevi tazminat talep hakları var.
BBC Türkçe’nin haberine nazaran, İstanbul Barosu Kat Mülkiyeti Hukuku Kurulu Kurucu Lideri Onur Kısacık’a nazaran yaralıların tedavisi yahut yakınlarının defin masrafları, iş göremezlik yahut dayanaktan mahrum kalma masrafları, eşya hasar bedeli yahut ömür uzunluğu yaşanacak acı ve kederin bedeli olarak manevi tazminat bunlardan kimileri.
Kısacık, muhatabı belirlemek için zelzele bölgelerinde enkazlar kaldırılmadan yıkılan ve hasarlı binalardan gerekli numunelerin alınıp kanıt tespiti yapılması gerektiğini söylüyor:
“Kiracı-mal sahibi ayrımı yapılmadan ziyan görenlerin acilen kanıt tespiti talebinde bulunmaları lazım. Yani bu hasara zelzelenin dışında neden olan ne? Giriş kattaki galerici dükkanına daha çok araç sokabilmek için kolonları, kirişleri mi kesti? Yoksa müteahhit uygun olmayan yahut eksik gereç mi kullandı? Yüklenici yahut arsa sahibi binayı iki kat yapacağına beş kat mı yaptı? Binaya iskân evrakı veren ve denetlemeyen kamu kurumları mı sorumlu?
Bunun için kamu kurumlarının hazırladığı hasar tespit raporunun da kullanılabileceğini belirten Kısacık, “Ama hasar çok büyükse kiracı mahkemeye dilekçe vererek özel tespit talep edebilir. Kiracı kendi mahallesi ve binasıyla ilgili görsel ve yazılı yayınları da kanıt olarak bir kenarda tutmalı” diyor.
Kiracılar mesken sahiplerini sorumlu tutabilir mi?
Kısacık, kamu kurumları, kontrol şirketleri, proje müellifleri ve müteahhitlerin yanı sıra konut sahiplerinin de hasar ve yıkımdan sorumlu tutulabileceğini söylüyor:
“Kiraya veren, kiraya verdiği yeri kullanışlı halde bulundurmak zorunda. Meskenin riskli olduğunu yahut mevzuata uygun biçimde inşa edilmediğini bilen ve buna karşın kiralayan konut sahipleri sarsıntıdan sonra hem maddi hem de manevi açıdan sorumludur.
“Depremden evvel binada gözle görülür bir çatlak yahut hasar ilgili kamu kurumları aracılığıyla denetim edilmiş ve bina riskli olarak tespit edilmiş ise binanın gerekli bakım, tamir ve güçlendirme süreçlerini yaptırmayan konut sahibi de sorumludur.”
Ancak zelzelede yıkılan yahut hasar alan binalarda evvelden gözle görülür bir sorun tespit edilmediği ve binanın mevzuata uygun biçimde yapıldığı kanıtlanabiliyorsa Kısacık’a nazaran konut sahibi sorumlu tutulamaz.
Kiracılar konutlarına geri dönebilir mi?
Deprem ya da öbür toplumsal hayatı etkileyen afetlerde yapılacak yardımları düzenleyen 7269 sayılı kanun kapsamında kiracı ve konut sahibi ayrımı yapılmaksızın etkilenen şahıslar, kalıcı yerleşkeler tekrar oluşturulana kadar yapılan yardımlardan faydalanabiliyor.
Az hasarlı ve orta hasarlı binaların tamirat süreçleri tamamlandığında, konut sahibinin ayrıca bir tahliye münasebeti yoksa kiracı konutuna dönebiliyor.
Ancak Kısacık’a nazaran bina tümden yıkılmışsa kira bağlantısı sona eriyor.
Yerine yapılan yeni binada ise yeni bir mukavele yapılması gerekiyor.
Düzce ve İzmit’te kiracıların hak mücadelesi
Geçmişe baktığımızda benzeri olaylar ve emsal olabilecek davalar görüyoruz.
17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 Gölcük ve Düzce sarsıntılarından sonra binlerce bina yıkılmış ve depremzedeler süreksiz barınma alanlarına yönlendirilmişti.
2002 yılında bu barınma alanlarının boşaltılması gündeme geldiğinde kiracı depremzedelerin ne yapacağına ait bir çalışma yapılmadığı ortaya çıkmıştı.
Buna karşılık oluşturulan İzmit ve Düzce’de Evsiz Depremzedeler Dayanışma Konut-Yapı Kooperatifi isimli Türkiye’nin birinci kiracılar hareketi, mülk sahipleri üzere kendilerinin de konut probleminin çözülmesi, konut yapılamıyorsa altyapılı arsa ve uygun kredi verilmesini talep etti.
Neredeyse 20 yıl süren bu çabayı yakından takip eden Hukukçu Erbay Yucak, TOKİ Başkanlığı tarafından İzmit’in Arızlı mevkinde 716 konut yapıldığını Düzce’de ise arsa tahsis edildiğini anlatıyor:
“Arsa tahsisinde usulsüzlük yapıldığı için dava açıldı ve bu dava 10 yıl sürdü. Devamında da şimdiki ismiyle Umut Meskenleri projesi başladı. Kredi verilmediği için tekrar dava açıldı ve o dava da kazanıldı. Proje bugün bitme evresinde.
“İzmit ve Düzce’deki süreç TOKİ başkanlığının kiracılara sarsıntı sonrasında konut yapması uygulamasının birinci örnekleri sayılır. Van zelzelesinden sonra da konteynerlerde kalan ve konut talebi için organize olan kiracılar için konut yapıldı. Umuyorum ki Pazarcık ve Elbistan zelzeleleri sonrasında da hükümet birebir yaklaşımını sürdürür.”
‘Kiracı olarak hakkımız yok, elimiz kolumuz bağlı’
6 Şubat sarsıntılarının akabinde ülkenin birçok yerinde beşerler yaşadıkları konutların zelzeleye dayanıklılığı konusunda huzursuz. Zelzele risk tespitine yönelik müracaatlarda artış kaydediliyor.
Ancak mülk sahibinin tapu ve kimlik bilgilerini gerektiren bu başvuruyu kiracıların ferdi olarak yapması mümkün değil. Öteki taraftan yapılan teknik incelemelerden sonra konutun ‘riskli yapı’ olduğu kararı verilirse güçlendirme yahut yıkım süreci başlatılıyor. Yıkılan binaların tahliye edilmesi için 90 günlük mühlet veriliyor. Bu nedenle kimi konut sahipleri ve kiracılar risk tespiti yaptırmaktan çekiniyor.