20. yüzyılın en ünlü seri katillerinden Jeffrey Dahmer’in hayat hikayesini mevzu alan Netflix dizisi ‘Dahmer’, hayli ilgi topladı. Platformun açılış sayıları baz alındığında en çok izlenen üretimler ortasına giren dizi, Evan Peters’ın etkileyici oyunculuğuyla dikkat çekmekte. ‘Monster: The Jeffrey Dahmer’ başlığıyla sunulan üretim ürkütmeyi başarıyor. Her karesinde farklı hisler bulabileceğiniz lakin katille empati kurmayı teşvik etmeyen, bu tarafıyla de fark yaratan diziyi birçok isim yazıp yönetmiş.
‘BİLİNEN 17 CİNAYET’, GAYE DAİMA ÖTEKİ
Cinayetlerin işlendiği yıllara geriye dönüşlerle birlikte çocukluktan yargı ve mahkûmiyet sürecine kadar geniş bir aralığı işleyen öykü, katilin son kurbanını elinden kaçırmasıyla açılıyor. Böylelikle kan donduracak bir soruşturma da başlıyor. Jeffrey birinci cinayetini 18 yaşında, 1978’de büyükannesinin konutunda, Ohio’da işliyor. Cinayetin öncesinde panayırda herkesin gözü önünde idrarını yapmak üzere ufak tefek gariplikleri ve reşit olmayan bir çocuğa tacizden sabıkası var. Birinci cinayetin akabinde 9 yıl boyunca tuhaflıklarını ve cinayet eğilimlerini bastıran Jeffrey, 87’den bu sefer yakalandığı tarih 1991’e kadar “bilinen” 16 cinayet daha işliyor. Kurbanlarını eşcinsel erkeklerden çeken Jeffrey daha çok siyahları ve Asyalıları maksat alıyor. Kendisi de gey olan katilin cinsel doyumu da karakteri derece komplike. Geyliğini etrafına itiraf etse de doyasıya yaşayamayan (belki kendine itiraf edemeyen) bir karakterin sürecini izliyoruz dizide.
Jeffrey, dört yıl boyunca Milwaukee’de fakir bir mahalleyi üs olarak seçiyor. Anne babası boşanan Jeffrey bir müddet büyükannesinin konutunda kalsa da ahenk sağlayamıyor ve babasının ısrarıyla oradan da ayrılmak zorunda kalıyor. Taşındığı mahalle ise aslında cürmün beşiği hâline gelmiş. Gasp, hırsızlık, darp vb. cürümlerin işlenmesi bu sokaklar ve meskenler için haber bedeli taşımayan hatta polise kılını dahi kıpırdatmayan gelişmeler. Jeffrey de bu boşvermişliği kullanarak yıllarca kamufle olmayı başarıyor. Komşusu Glenda Cleveland’ın katilin konutundan gelen kokular, motorlu testere sesleri ve çığlıklar üzere şikâyetlerine karşın bir tedbir alınmayınca geriye yabanî cinayetler serisi kalıyor.
. TANIDIK CANAVARIN DOYUM ARAYIŞI
Diziyi yazmaya Jeffrey Dahmer’den başlayacağım. Bugün hayatta olmasa da oldukça tanınan bir seri katil kendisi. Nasıl olmasın! Kaygıyı karnaval kültürüyle örtüştürerek kanın ve katlin tabiatını gölgeleyen Amerikan cümbüş dünyası için seri katiller karşı konulmaz şekerlemeler değil midir! Güreşten cinayete çabucak her şeyi bir canlandırma ve imitasyon düzleminde aktarıp reklam nesli kolaylığında yansıtan bu kültür pervasız reality showlar çıkarmıştır. Dahmer de elbet bu showlara gereç vermiş, belgesellere mevzu olmuş yıllarca.
Bu seri katili başkalarından ayıran ise çocukluk hikayesi veya cinayet işlerken izlediği sistemler değil doğallığı ve kendisinden bir canavar yaratan toplumsal alana sade bir doyum arayışıyla dönmesi. Fark edilmek için değil, fark etmek için toplumsallaşması, bastırmak için değil doyurmak için yol alması. Aslında bu kendindeliği Amerikan cümbüş dünyasının bol makyaja dayalı vefat ayinlerine bir reaksiyon biçiminde okumak da mümkün veya ortada bir çelişki yok, bilakis Dahmer kendisini var eden çılgınlıkla bütünleşiyor ve o ayine kendi hissesine katılıyor. Herkesin üzerine düşeni yaptığı bir silsile bu. Amerikan seri katillerinde Amerikan hayalini görüyoruz. Hayalden uyanmış, ayıklıkla baş etmeye çalışanları, debelenenleri, uyku sersemlerini… Bu tarafıyla Dahmer de Amerikan hayalini ve ayıklığını sergilemesi bakımından ilgi topluyor.
Diğer yandan Dahmer zihinlerde uyanan seri katil imajına uyuyor. Çarpık bir cinsel doyum peşinde; iç organlardan, kesip biçmekten, yiyip içmekten hoşlanıyor. İşi yamyamlığa vardırıyor. Alkolik, etrafıyla münasebeti epey hudutlu, bırakın beğenilen olmayı; sevilen, sempatik bulunan bir çocuk olmamış. Nedir ki Dahmer’in seri cinayetler işlediği sıra beğenilen olmak üzere bir istek duymadığı anlaşılıyor. Anne babası başka, içe dönük bir çocukluk, eğitim hayatında yadırgandığı bir birinci gençlik… Tüm bunlar katilin bir şeyleri ertelediğini, bir şeylerden yoksun kaldığını ve sistematik bir biçimde dışlandığını da gösteriyor. Aile sevgisinden ve taban bağlantı maharetinden mahrum olması ne yapacağını şaşırmasına yol açıyor. Sevgiyi, dostluğu bulduğunu düşündüğümüz bir arkadaşını da kaybetme korkusu duyarak katledebiliyor. Hülasa Dahmer; paylaşılan, artıp azalan yanını keşfedemediği için stabil bir mana atfediyor sevgiye ve mülkiyet bağlamında yaklaşıyor. Hâliyle kendi dünyasının iktidarını kurmak, yeniden kendi arkadaşının efendisi olmak istiyor. Bu tanıdık fakat bir o kadar özgün katil dizide de nasıl işleneceğinin ve yapımcıların seyirciye nasıl ulaşabileceğinin haritasını çiziyor âdeta.
. BİR ARTI BİR, AMERİKAN MUTFAK KÂBUS! AKVARYUMUYLA BİRLİKTE…
‘Dahmer’ sonuçta gerçeğin çiğ tabiatına yaslanan, bir müddet sonra seyirciyi yorması mümkün bir anlatı. Başkahraman ünlü bir seri katil olsa da insanın yüz çeviremediği, imgesine maruz kaldığında ise gözlerini elleriyle kapatıp parmaklarını araladığı şiddet şovları ile iş görülse de gerçeğin bıktırıcı yanı ağır basabilir. Ama o denli olmuyor, dahası olmamış ki dizi tüm dünyada izleniyor. Bu ilginin sebepleri ortasında üç öge sayabiliriz. Evan Peters’ın dayanılmaz performansı, geri dönüşlerin ve olayların gelişim sırasının ülkü bir çerçevede verilmesi fakat hepsinden kıymetlisi gerecin tanıdık lakin ağır niteliği. Yabanılı yanı başımıza getiren dizi bu vesileyle tansiyonu tırmandırıyor. Dahmerler yanı başımızda olabilir. Şartlar her ne kadar politize edilse de Jeffrey belirli bir bölgede elini kolunu sallayarak kabahat işlese de onunla her an her yerde karşılaşmak mümkün.
‘Dahmer’, bu tüyler ürpertici ihtimali birçok açıdan desteklemiş. Örneğin dizi boyunca ucube sözünü duyuyoruz. Bu sözün lisandaki ve zihindeki pütürünü başka duyulara da tamamlayan bir üslup izlenmiş ve Dahmer’in kabahat dünyası çok istikametli ele alınmış. Yanı başımıza konulan bu “hücre”, Amerikan kâbusunun da bir temsili. Dizide yargılama sekansında evladını kurban veren Filipinli babanın Amerikan kâbusundan kelam etmesi boşuna değil. Bu kâbus, eğreti bir gerçeklikten taşan ve Amerikalıların yanı başına yerleşen, durmaksızın dönen bir kâbus. Duyulara sesleniş şiddetine baktığımızda kâbusun derinliğine dair fikir ediniyoruz. Bir artı bir, Amerikan mutfak bir kâbus bu! Havalandırma penceresinden çürümüş et kokusu yayılıyor; ince duvarları çığlıklar ve motorlu testere gürültüsü aşıyor, etlerimiz parçalanıp vücudumuz korozyona uğruyor. Dokunma duyumuz iyiliğini yitiriyor; tekrar soluk bir ışık görüyoruz. Kirli bir tezgâh, bir akvaryum görüyoruz. Ürkütücü bir tablo bu ve bize yalnızlığımızı anımsatıyor. En çok da o bakımdan ürkütücü… Jeffrey’nin Amerikan tipi kâbusuna, yalnızlığına ve kendini yetersiz hissedişine ortak olmak fikri ihtimaller ne seviyesinden bağımsız başlı başına sarsıcı…
SARIŞIN, GÖZLÜKLÜ, ALKOLİK PSİKOPAT
‘Dahmer’de psikopat katil karakteri düzgün çizilmiş. Gerçeklerden yol alınsa da Jeffrey’nin sete uygun kılınması gerekiyor. Aslına benzeri yerler ve olaylardan yol almak, karakter yaratıp onu sürece muhtaçlığını karşılamıyor. Hâlihazırda gözlüklü, dışlanmış, sarışın çocuk Jeffrey Amerikan seri katil hikayelerinden fırlamış güya. Bu tanıdık portreye çocukluktan itibaren ilgi duyduğu kesip biçme hobisi ekleniyor. Babasının doktor olduğunu düşündüğümüz Jeffrey, konutlarının garajında hayvan kadavraları üzerinde çalışıyor. Otoyola çıkıp keseli hayvan leşi bile topluyorlar. Jeffrey, babasının aşıladığı (babası daha sonra cinayetlerden ötürü kedini suçluyor) kesip biçme uğraşını, canlılığını şimdi yitirmiş dokular üzerinde deneysel bir taşkınlığa dönüştürmeye gecikmiyor ve eritmeye başlıyor. Bu eritme sevdası ise ilerleyen periyodunda fıçılarca asit depolayıp maktulleri ortadan kaldırma pratiğine evriliyor. Meraklı ve yalnız çocuk, bize zoraki seyrettirilen bu Amerikan kâbusunda (başka bir deyişle çaresizlikte) her eksiği tamamlıyor. Okulda “iyi bir çocuk” olamamışken, ismi ‘freak’e çıkmışken ailesi parçalanıyor bu sefer. Tuhaf bir zevk aşılamak dışında daima konuttan kaçan, iş seyahatlerine gidip uzun müddet gelmeyen babaya histerik, işsiz, bunalımlı bir anne eşlik ediyor. Anne çeşitli rahatsızlıklar ileri sürerek devamlı ilaç içiyor ve sık sık intihara kalkışıyor. Çiftin boşanması çocuğun gelişimine tuz biber ekiyor! Kimsenin sahiplenmediği Jeffrey okuldaki yalnızlığını, ürkütücülüğünü; bağımsız hareket edebileceği çılgın bir alan ve terk edilmişlik hissiyle taçlandırıyor. Artık tamamıyla yalnız, “kurtarılmak ve anlaşılmaktan” yana ümidi kesmiş, cinselliğini yaşayamayan, gençlik fantezilerinin ve çocukluktan gelme doyum antrenmanlarına esir düşmüş, ruhen parçalanmış ve her manada mastürbasyona itilmiş bir Jeffrey çıkıyor karşımıza. Bu Jeffrey’nin ahlaki kısıtları yok, insani yanı yetersiz, canlı tabiatına ve toplumsal alakalara yaklaşımı bozuk. Üstelik farklı bir biçimde ortadan kaldırılması gerektiği saplantısına sahip. Bu saplantısı hapishane yıllarında bir bakıma hazza çevriliyor. Yargılama sırasında güdülerine yenildiğini söyleyerek kendisini üstü kapalı da olsa savunan gencin “ateşleyici gücü” alkol bağımlılığı oluyor. Ayık gezmeyen Jeffrey kurbanlarını uyuşturacak unsura de kolaylıkla erişince yırtıcı cinayetler arka arda geliyor.
. BEYAZ KATİLE BEYAZ YARGIÇ!
‘Dahmer’in siyasi boyutuna değinmeden geçmeyelim. Gerek Netflix’in her anlatısına monte ettiği siyasi sınır gerek cinayetlerin dışlanmış, Amerikan hayalinin dışına sürülmüş bir bölgede gerçekleşmesi dizide siyasi iletileri öne çıkarmakta… Siyasal ve toplumsal bağlamda izole bir ömür alanı belirleyemeyeceğimiz üzere bu hayat alanlarına kast edişi, cinayete ve suça teşebbüsü de politik argümanlardan soyutlamak olanaksız. Fakat seri katil hadiselerinde kültürlenişin ve ruhsal gelişiminin yanı sıra katile motivasyon sunan “toplumsal gerekçeler” de dikkat çekiyor. ‘Dahmer’ özelinde ise bu münasebetlerin cinayetler kadar rol oynadığını görüyoruz. Jeffrey, cinayetlerini rahatça işleyebiliyor zira onu denetleyebilecek bir sistem yok. Daha doğrusu nüfusun siyahlardan ve Asyalılardan meydana geldiği bir mahallede, fakir mukadderatına terk edilmişlerin ortasında yaşıyor katil. Komşusu Glenda’nın şikâyetleri bu itilmişlikten ötürü dikkate alınmıyor. Buraya dönük vurdumduymazlık o denli boyutlara varmış ki ihbar üzerine olay yerine gelen polis uyuşturucu unsur tesirindeki kurbanı katilin insafına terk ediyor. Şimdi on dördündeki Filipinli genç (Somsack Sinthasomphone-Brayden Maniago) Jeffrey’nin çocuk yaşta gaye aldıklarından…
Mahkeme sahneleri siyasi tansiyonu tırmandırırken siyahlara dönük yok sayma siyasetleri ve göçmenlerin zorla uyandırıldıkları Amerikan Düşü teşhir ediliyor. Dizide siyahlara ve Asyalı göçmenlere dönük ayrımcı yaklaşımın ayyuka çıktığı sahnelere tekrar resmi misyon ve resmi üniforma altında rastlıyoruz. Bir geri dönüş sahnesinde Jeffrey’nin Filipinli genci (bu kişinin daha sonra öldürülen Filipinli’nin ağabeyi olduğunu öğreniyoruz) taciz duruşması görülürken hâkimin adaleti beyazdan yana tecelli ediyor. Terazinin şaştığı bir öbür sahne ise direkt pratiğe dönük… Jeffrey’nin sözünün alındığı sahnelerde siyahi memur Murphy (Michael Beach) eşitsiz durumu sorgulayıp dezavantajlı kümelerin maksat alınışına isyan ederken beyaz memur epey sakin kalarak “işini yapmak”la yetiniyor. ‘Dahmer’, bilhassa ikinci yarıda tempoyu düşürerek politik bir söyleme yaslanıyor. Hayli yüzeysel ancak tüm yüzeye de yayılan ve fark edilmesi mümkün sığlığını “döşeyerek” kapatan bir telaffuz…
. KURBAĞA İLE AKREBİN HİKAYESİ VE GÜÇLÜ OYUNCULUKLAR
‘Dahmer’de hikayenin nasıl işlendiğine ve oyunculuklara da kısaca değinmek niyetindeyim. Dizinin bir saplantıdan, bir matlıktan hareket etmesine rağmen birçok duyguyu yaşatması muvaffakiyet addedilebilir. Bu his zenginliğini ikili çatışmalarda gözlemliyoruz. Jeffrey-Glenda çekişmesi, Jeffrey’nin babası ile ilgisi, yeniden kurbanlara yaklaşım sadece dehşet, telaş üzere hisleri vurguluyor. Glenda’da gururu ve isyanı, babada çaresizliği ve kaçış arayışını görüyoruz. Kurbanlar ise kısa bir müddet görünüp kaybolsalar dahi objenin ötesine geçiyorlar. Özellikle Tony (Rodney Burford) kesilip biçilen et ve kemikten fazlası olduğunu hissettiriyor seyirciye. Esasen Tony’ye ayrılan kısım dizideki duygusal yükü de sırtlamakta. Sağır ve dilsiz olan kurban birebir vakitte katille duygusal bağ geliştiren tek kişi. Jeffrey, kendisine anlayışla yaklaşan bu genci öldürüp öldürmemek noktasında tereddüt yaşasa da kıssalarının finali akreple kurbağa öyküsünü anımsatıyor. Tek fark; kurbağa akrebi tanıyor. Tony ise Jeffrey’i tanımadığı için, topluma muhalif kalışını, o yabanıl halini güzele yoruyor; düzmece samimiyetine kanıyor. Bir kısım baştan sona Tony’ye ve ailesiyle münasebetlerine ayrılırken Dahmer ile empati kurma eğiliminin de önüne geçiliyor. Bu noktada dizinin hisleri uygun yöneterek katili manaya tuzağına düşmediğini ve “ürkütücü seri katil” anlatısını politik hareketlerle aştığını söyleyebiliriz.
Oyunculuklara gelirsek; peşinen takdir edelim. Hele Evan Peters’ı! Peters, katilin o rahatsız edici soğukluğunu, serinkanlılıkla karıştırılabilecek umarsızlığını, tahminen yakalanma gayretini o denli güzel yansıtıyor ki bastığı her çizgiyi siliniyor. Peters, dizideki bulanık ortama, sarı filtreye uyumlu bıyıkları ve sivilceleri, hiç büyümemişinden bir ergenin itiraf edilmemiş beklentilerini vakit zaman haykırarak vakit zaman sonla soluyup karnından konuşarak epey güçlü aktarıyor. Bir öteki başarılı performansı ise Jeffrey’nin babası Lionel rolünde, Richard Jenkins’ten izliyoruz. Lionel, oğluyla irtibat kuramayan bir baba, her ne kadar onunla bir şeyler paylaşmaktan hoşlansa da konuttan kaçıp hayata karışmayı tercih etmiş, oğlundan uzaklaşmış bir adam. Jenkins böylesi sıradan, açık vermeyen bir karaktere tat katmayı başarıyor. Oğlunu anlamaya çalıştığı lakin daha çok da anlayamadığı anlarda canlı bir oyunculuk sergiliyor. Bilhassa karakolda bir katilin babası olduğunu öğrenince hayal kırıklığı ile kalakaldığı masada tansiyonu çok güzel yansıtıyor. Tüm araların fonksiyonunu yitirdiği, zira varılacak yere hiçbir şartta varılamayacağının anlaşıldığı bir sahne bu… Ümidin kırıldığı yerde Jenkins güzel iş çıkarmış.
Glenda (Niecy Nash) İki başrol dışında Niecy Nash da katilin kimliğini sezmesine karşın karşısında durabilen tek karakteri, Glenda’yı histen duyguya geçerek canlandırıyor. Acılı aileleri temsilen sivrilen Karen Malina White (Shirley Hughes rolünde) ile Khetphet Phagnasay’ı (Southone Sinthasomphone rolünde) da etkileyici çıkışlarıyla izliyoruz.
* *
‘Dahmer’, farklı bir seri katil hikâyesi… Siyasi yanı ağır basan, dışlama aksiyonunun temiz okul etraflarının, mahallî toplulukların uyguladığı ruhsal şiddetin ötesinde çok daha derinlerdeki toplumsal kökenlerine ve elbette çekirdek aileye işaret eden bir üretim. Tıpkı vakitte bir katil yaratmanın ve bir ötekiyi ötekilerin üzerine salmanın, toplumu uysallaştırmanın hikâyesi… Dahmer’in kurbanlarını zombileştirme isteği ve canlılarla kurduğu sapkın alaka (yamyamlığı) siyasal sistemin bireye/vatandaşa yaklaşımını hatırlatıyor. Öldürmenin ve göz yummanın politik bir vesikası Dahmer. Öteki yandan tüm bu toplumsallığa meydan okuyan bir çerçevede, “katil doğup” yamyam olmanın acıklı, ürkütücü, saplantılı itirazı… Dahmer, Amerikan rüyalarımızda!