MELİS YILDIRIM
Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimlerinin yapıldığı 24 Haziran 2018 seçimlerinden bu yana Türk dışişlerinin gündemini, tutuklanan ABD’li rahip Andrew Craig Brunson’un özgür bırakılmasını ve ülkesine dönmesini; Ayasofya’yı müzeye dönüştüren Bakanlar Heyeti kararının Danıştay kararı ile iptal edilmesini; Türkiye‘nin İstanbul Sözleşmesi’nden Cumhurbaşkanlığı kararı ile çekilmesini; iş insanı Osman Kavala‘nın Seyahat Davası kapsamında tutukluluğunun sürmesini; Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın Suudi Arabistan İstanbul Başkonsolosluğu’nda öldürülmesini ve bu cinayet ile ilgili yargılamanın durdurulmasını ve Suudi Arabistan isimli makamlarına devredilmesi etkiledi.
Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimlerinin yapıldığı 24 Haziran 2018 seçimlerinden bu yana dört yıl geçti. Bu dört yıl içinde, Türkiye‘nin iç siyasetinde ağır olarak tartışılan pek çok olay, ülkenin dış siyasetini da belirledi. Türk dış siyaset gündemi, Haziran 2018’den bu yana şu gelişmelerden etkilendi.
26 Temmuz 2018: ABD Lider Yardımcısı Mike Pence, İzmir’de daha evvel tutuklanan ve “terör örgütleri ismine cürüm işlediği ve casusluk yaptığı” teziyle mahpus cezası verilen ABD’li rahip Andrew Craig Brunson için; “Pastor Andrew Brunson’u çabucak hür bırakın ya da sonuçlarına katlanmaya hazır olun. ABD, Türkiye‘ye karşı kimi ekonomik yaptırımlar uygulayacak” açıklamasını yaptı.
14 Ağustos 2018: Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD eserlerini boykot edeceklerini söyledi. Erdoğan, “Dışarıdan dövizle aldığımız her eserin daha güzelini üretip dışarı satacağız. Amerika’nın elektronik eserlerine biz boykot uygulayacağız. Onların iPhone’u varsa öbür tarafta Samsung var. Kendi ülkemizde Venus var Vestel var. Ne yapacağımızı anlasınlar. Biz kendimize yeteceğiz” dedi.
17 Ağustos 2018: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ile Katar Merkez Bankası (QCB) ortasında Doha’da Swap mutabakatı imzalandı.
2 Ekim 2018: Suudi Arabistanlı Washington Post müellifi gazeteci Cemal Kaşıkçı, İstanbul Levent’teki Suudi Arabistan Başkonsolosluğu’nda öldürüldü.
3 Aralık 2018: Erdoğan, Arjantin’deki G20 tepesinin akabinde Paraguay’a giderken geziyi takip eden basın mensuplarına Suudi gazeteci Kaşıkçı cinayetine ait açıklama yaptı. Erdoğan, “Hatırlayın, Kaşıkçı muameleleri bittikten sonra konsolosluktan ayrıldı demişlerdi birinci açıklamalarında. Bu adam sıradan bir adam değil ki, dışarıda nişanlısı bekliyor ve nişanlısını almadan ayrılıp gidiyor. Bu türlü bir şey olabilir mi? Kime ne anlatıyorsunuz? İnsanları enayi, ahmak zannediyorlar. Kamuoyunu kandıracaklarını zannettiler. Ne oldu? Ortadan bir iki gün geçti farklı açıklamalar yapmaya başladılar” dedi.
19-20 Aralık 2018: Türkiye-AB Karma Parlamento Kurulu’nun (KPK) 78. Toplantısı, Dışişleri Bakan Yardımcısı ve AB Lideri Büyükelçi Faruk Kaymakcı’nın iştirakiyle Ankara’da yapıldı.
“RUSYA’DAN S-400 UZUN MENZİLLİ SAVUNMA SİSTEMİ ALINDI”
13 Mart 2019: Hollandalı Avrupa Parlamentosu üyesi Kati Piri tarafından hazırlanan “2018 Türkiye Raporu” Strazburg’daki Genel Kurul’da oylandı. ” Avrupa Birliği‘nin Türkiye ile iştirak müzakerelerini resmen askıya alması” teklifinin bulunduğu rapor 109’a karşı 370 oyla kabul edildi.
15 Mart 2019: Ankara Muahedesi kapsamında kurulan ve Türkiye-AB bağlarının en üst seviye karar alma organı olan İştirak Kurulu’nun 54. toplantısı, 4 yıllık ortanın akabinde Brüksel’de yapıldı.
11 Nisan 2019: Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un 24 Nisan’ı resmen “Ermeni soykırımını anma günü” olarak ilan etmesine Dışişleri Bakanlığı reaksiyon gösterdi. Çavuşoğlu yaptığı toplumsal medya paylaşımında “Macron seçim kampanyasında Ermenilere verdiği kelamları yerine getirmeye çalışarak yeniden popülizm yapıyor. Evvel kendi karanlık tarihine baksın. Ruanda soykırımından bu yana çeyrek asır geçti” dedi.
12 Temmuz 2019: Rusya’dan satın alınan S-400 Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sistemi’nin birinci küme gereçleri Mürted Hava Meydanı’na intikali başladı.
19 Temmuz 2019: ABD tarafından İran’a uygulanan yaptırımların Halkbank aracılığıyla delinmesi suçlamasıyla açılan davada hatalı bulunan eski Halk Bankası Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Hakan Atilla, ABD’de bulunduğu cezaevinden tahliye edildi. Atilla, Türkiye’ye iadesi için Göçmenlik Dairesi’ne teslim edildi.
9 Ekim 2019: Cumhurbaşkanı Erdoğan, TSK’nın Suriye Ulusal Ordusu ile bir arada Suriye’nin kuzeyinde terör örgütleri PKK/YPG ve IŞİD’e karşı Barış Pınarı Harekatı’nı başlattığını duyurdu.
17 Ekim 2019: Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD Lider Yardımcısı Mike Pence ile Ankara’da, Suriye’nin kuzeyindeki askeri harekatını ele aldılar. Pence ve beraberindeki heyetle yapılan görüşmeler sonucunda Türkiye-ABD ortak açıklama yayınlandı. Açıklamada “Türk tarafı Barış Pınarı Harekatı’na, inançlı bölgeden YPG’nin 120 saat içinde geri çekilmelerini teminen orta verecektir. Barış Pınarı Harekatı, bu geri çekilmenin tamamlanmasını müteakip durdurulacaktır” denildi.
24 Ekim 2019: Avrupa Parlamentosu’nda (AP), Barış Pınarı Harekatı’na hakkında “Türkiye’nin Kuzeydoğu Suriye’deki Askeri Operasyonu ve Sonuçları” başlıklı karar tasarısı kabul edildi. Dışişleri Bakanlığı karar ait, “Kararda, Harekata ait AB’nin bilinen tezleri tekrarlanmış, AB üyesi ülkelerin münferit silah ambargosu kararlarının geniş biçimde uygulanması, ülkemize karşı amaçlı yaptırımlar, vize yasağı ve ekonomik kimi yaptırımlar uygulanması, bu bağlamda tarım eserlerinde tercihli ticaret rejiminin ve son deva olarak Gümrük Birliği’nin askıya alınması üzere konulara yer verilmiştir” dedi.
13 Kasım 2019: Cumhurbaşkanı Erdoğan, Beyaz Saray’da ABD Lideri Trump ile görüştü. Görüşmede, Barış Pınarı Harekatı, Türk-Amerikan bağlantıları bahisleri ele alındı.
20 Aralık 2019: ABD Lideri Trump, 2020 Ulusal Savunma Yetki Maddesi’ni imzaladı. Savunma bütçesinde, Türkiye’nin S-400 hava savunma sistemlerini alım süreçlerini sürdürdüğü için Türkiye’ye F-35 uçaklarının teslim edilmemesi öngörüldü. Dışişleri Bakanlığı yaptığı yazılı açıklamada, “Söz konusu metin, ülkemizin F-35 tedarikinin engellenmesi, Türk Akım Projesine dair atıflar ve Kıbrıs Adası’na yönelik ABD silah ambargosunun Güney Kıbrıs Rum İdaresi bağlamında şartlı olarak kaldırılması üzere ögeler içermektedir” değerlendirmesi yapıldı.
21 Ocak 2020: Avrupa Parlamentosu Türkiye Raportörü Nacho Sanchez Amor, Türkiye’ye birinci resmi ziyaretini yaptı. Amor 23 Ocak’ta Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ile görüştü.
10 Temmuz 2020 : Danıştay kararıyla, Ayasofya’yı müzeye dönüştüren 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Şurası kararı iptal edildi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, toplumsal medya hesabından kararı “Hayırlı olsun” notuyla duyurdu. Ayasofya Camii, 24 Temmuz’da ibadete açıldı.
24 Temmuz 2020: Ayasofya’nın ibadete açılmasına ait yurt dışından reaksiyonlar geldi:
AB Kurulu Lider Yardımcısı Margaritis Schinas: “Türkiye, son kertede daha geniş jeopolitik amacının ne olacağına ve gelecekte kiminle birlikte yürümek istediğine karar vermeli. Bir Yunan olarak öfkeli hissediyorum. Güç bir gün ve eminim bu türlü düşüncen yalnızca ben değilim. Bugün Ayasofya’da olanlar yanlış başlangıç.”
ABD Lider Yardımcısı Mike Pence: ABD bugün Ayasofya’nın tüm inançlar için ilham ve tefekkür kaynağı olarak ulaşılabilir kalması davetinde sıkı sıkıya Yunan Ortodoks Kilisesinin yanında durmaktadır.
15 Kasım 2020: Erdoğan ve MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli KKTC’de kademeli olarak açılmasına karar verilen, Maraş bölgesini ziyaret etti. Ziyaret öncesinde Yunanistan Dışişleri Bakanlığı yaptığı yazılı açıklamada ziyaret için “eşi gibisi görülmemiş bir provokasyon” tabiri kullanıldı.
İSTANBUL MUKAVELESİ FESHEDİLDİ
20 Mart 2021: İstanbul Mukavelesi olarak bilinen ve Bayanlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesine ait Avrupa Kurulu kontratı, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile feshedildi. Karar dünyada reaksiyon ile karşılandı. Verilen kimi yansılar şöyle:
Avrupa Kurulu Genel Sekreteri Marija Pejcinovic Buric: Türkiye’nin bayana yönelik şiddete karşı İstanbul Sözleşmesi’nden çekildiğini duyurması kahredici bir haberdir.
AB Dışişleri ve Güvenlik Siyasetleri Yüksek Temsilcisi Josep Borrell: Türk hükümetinin İstanbul ismini taşıyan bu kontrattan çekilme kararına mana verememekten diğer bir şey yapamayız. Bu karar, Türkiye’de bayan ve kız çocuklarının korunması ve temel haklarından ödün verme riski taşımaktadır.
ABD Lideri Joe Biden: Sözleşme’yi imzalayan birinci ülke olan Türkiye’de bayan cinayetlerinde artış olduğuna dair bilgiler de dahil olmak üzere dünya genelinde aile içi şiddet olaylarında artış görmekteyiz.
AB Delegasyonu Lideri Nikolaus Meyer Landrut: Aile içi şiddetin arttığını, azalmadığını görüyoruz. Aile içi şiddetle ve bayana, çocuğa yönelik şiddetle gayret etmemiz gerekiyor. Temel sıkıntımız olmalı.
24 Nisan 2021: ABD Lideri Biden, 24 Nisan’da yaptığı yazılı açıklamada, “Amerikan halkı, 106 yıl evvel bugün başlayan soykırımda hayatını kaybeden tüm Ermenileri onurlandırıyor” dedi.
15 Ağustos 2021: Afganistan’ın büyük bir kısmını denetim altına alan Taliban, başşehir Kabil’e girerek idaresi ele geçirdi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Bölgenin ve en başta da Afganistan’ın bir an evvel istikrara kavuşturulması için her türlü çabayı göstermeye devam edeceğiz” dedi.
14 Ekim 2021: Taliban hükümetinin Dışişleri Bakan Vekili Emirhan Muttaki, beraberindeki heyetle Ankara’ya gayri resmi çalışma ziyaretinde bulundu.
21 Ekim 2021: Mali Hareket Vazife Gücü, Paris’te yapılan üç günlük toplantının akabinde yaptığı açıklamada, Türkiye’yi ‘kara para aklama’ ve ‘terörizmin finansmanı’ ile çaba konusunda ‘yeterince uğraş göstermeyen’ ülkelerin bulunduğu ‘gri liste’ye aldıklarını duyurdu. Hazine ve Maliye Bakanlığı, “Yapılan uyumluluk çalışmalarına karşın ülkemizin gri listeye alınması hak edilmeyen bir sonuç ortaya çıkarmıştır” diyerek reaksiyon gösterdi.
10 BÜYÜKELÇİDEN KAVALA AÇIKLAMASI
18 Ekim 2021: Almanya, ABD, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İsveç, Kanada, Norveç ve Yeni Zelanda büyükelçilikleri Osman Kavala‘nın hür bırakılması için yaptıkları ortak açıklamada “AİHM’nin bu konudaki kararları doğrultusunda Osman Kavala‘nın derhal hür bırakılmasının sağlanması için Türkiye’ye davette bulunuyoruz” denildi.
23 Ekim 2021: Cumhurbaşkanı Erdoğan Eskişehir’deki konuşmasında Osman Kavala açıklaması yapan 10 büyükelçinin “istenmeyen kişi” ilan edilmeleri için Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’na talimat verdiğini söyledi.
24 Şubat 2022:
9 Mart 2022: İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın resmi davetlisi olarak Ankara’ya geldi. İsrail’den Türkiye’ye 14 yıl son birinci üst seviye ziyaret yapıldı.
10 Mart 2022: Antalya Diplomasi Forumu marjında Ukrayna-Rusya-Türkiye Dışişleri Bakanları ortasında üçlü görüşme yapıldı.
KAVALA, AĞIRLAŞTIRILMIŞ MÜEBBET MAHPUS CEZASINA ÇARPTIRILDI
26 Nisan 2022: 17 kişinin yargılandığı Seyahat Parkı davasında iş insanı Osman Kavala, ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasına çarptırıldı. Davada öbür sanıklardan Mücella Yapan, Çiğdem Mater, Hakan Altınay, Mine Özerden, Can Atalay, Tayfun Kahraman, Yiğit Ali Ekmekçi’nin de 18’er yıl mahpus cezasına çarptırılmalarına ve tutuklanmalarına karar verildi. Seyahat Parkı davasından çıkan karara yurt dışından reaksiyonlar geldi. Yansılar şöyle:
ABD Dışişleri Bakanlığı: “ABD, bugün mahkemenin Osman Kavala’ya mahkümiyet kararı vermesinden ötürü son derece huzursuz ve üzgündür. Haksız mahkumiyeti insan haklarına, temel özgürlüklere hürmet ve hukukun üstünlüğü ile bağdaşmamaktadır.”
Almanya Dışişleri Bakanı Baerbock: “Bu karar, Türkiye’nin, Avrupa Kurulu üyesi ve Avrupa Birliği’ne aday ülke olarak kabul ettiği hukuk devleti standartları ve memleketler arası yükümlülükler ile bariz olarak tezat içindedir. Osman Kavala derhal özgür bırakılmalıdır. AİHM, Türkiye’ye bu tarafta bağlayıcı bir taahhütte bulunmuştur.”
AP Raportörü Amor ve AB-Türkiye Parlamento Delegasyonu Lideri Lagodinsk: “İstanbul 13.Ağır Ceza Mahkemesi’nin bu üzücü kararı, AİHM’nin kararlarına açıkça bir saygısızlıktır ve Avrupa Kurulu’nda görülen ihlal prosedürleri bakımından kesinlikle sonuçları olacaktır.”
Avrupa Komitesi Lider Yardımcısı Fontelles: “Türk Mahkemesi’nin Osman Kavala için müebbet cezası ve öbür sanıklara verilen ağır mahpus cezaları en büyük acımasızlığı göstermektedir. AİHM’nin kararını göz gerisi etmektedirler.”
23 Mayıs 2022: Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kabine Toplantısı sonrasında, Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis’in ABD Kongresi’nde Kongre üyelerinden Türkiye’ye silah satışına onay vermemelerini istemesine ait “Artık benim için Miçotakis diye birisi yok” dedi.