DİYARBAKIR – Cumhuriyet Halk Partisi, son bir yıldır alışık olmadığımız bir halde Diyarbakır ve bölgenin öteki vilayetlerinde kendisinden kelam ettiriyor. Seçimler yakın olduğu için bu durumda şaşıracak bir şey yok denilebilir. Lakin daha evvel de seçimler yapıldı ve CHP, bölge vilayetlerinde kaybettiği seçmeni kazanmak için hiçbir vakit bu türlü bir çaba içinde bulunmadı. CHP’nin performansı siyaset cenahında farklı sokakta farklı konuşulup yorumlanıyor. Oylarında büyük bir artış olmasa da en azından kendisinden kelam ettirebiliyor olması bile bir muvaffakiyet olarak nitelendiriliyor.
Öte yandan Cumhur İttifakı ve Millet İttifakı’nın karşısına Emek ve Özgürlük İttifakı inşa edildi. Emek ve Özgürlük İttifakı’nın bölge vilayetlerinde şimdi masaya yatırılmadığını söylemek mümkün. Lakin evvelki ittifak tecrübeleri üzerinden yorumların yapıldığını belirtmek gerekiyor.
Kürt sıkıntısı, Kürt İslamcılığı, lokal idareler, bölgesel eşitsizlik, sınıf ve kimlik bağları, çatışma tahlili ve toplumsal barış inşası hususlarında ulusal ve memleketler arası mecralarda makaleleri ve kitapları yayınlanan Cuma Çiçek ile hem CHP’yi hem de Emek ve Demokrasi İttifakı’nı konuştuk.
Cuma Çiçek ‘AK PARTİ’NİN MAKÛS PERFORMANSI CHP’NİN OYLARINI ARTTIRIYOR’
Anketler CHP oylarının bölge vilayetlerinde arttığını gösteriyor. CHP’nin siyasetinde radikal bir değişim gözlemlenmiyor. O halde bu artışın nedenini Kılıçdaroğlu’nun son periyot sergilediği performans olarak gösterebilir miyiz?
Öncelikle CHP oylarındaki artışın çok sonlu olduğunu not ederek başlayayım. CHP’nin bölgedeki oy oranı çok düşük olduğu için buradaki küçük artışlar dikkat çekiyor. Dediğiniz üzere Kemal Kılıçdaroğlu’nun son birkaç yıldaki siyasi performansı bu artışta kısmen tesirli. Kısmen diyorum zira şahsî olarak toparlayıcı ve sağlam bir imaj inşa etse de Kürt sorunu konusunda hala AK Parti’nin 2015 öncesi gösterdiği performansın çok gerisinde bir CHP var. Bundan ötürü oy artışındaki asıl dinamiğin CHP’nin ve başkanının siyasi performansından çok merkezin değişme ihtimali ile ilgili olduğunu düşünüyorum. Tarihî olarak zati Kürtler içerisinde iki ana eğilim var; birtakım Kürtler özgün örgütlenmeler ile hak çabası verirken kimileri merkez partiler içinde yer alarak, bir tıp bölgesel uzantıları olarak siyasete dahil oluyorlar. Merkezdeki partinin siyasi ve ideolojik kimliği elbette kıymetli. Bununla birlikte merkezle kurulan münasebetin bununla hudutlu olmadığını siyasi ve ekonomik güç gayretinin de belirleyici olduğunu düşünüyorum. Hakikaten bugün CHP’ye meyleden birinci kümelerin iş topluluğu ve bölgedeki büyük ailelerin olması bunu teyit ediyor. CHP müstakbel yeni merkez olarak görüldükçe bu oylarda daha da artış olabilir.
Merkezin değişme ihtimaliyle kontaklı olarak AK Parti’nin hem siyasi hem de ekonomik alandaki makûs performansı da CHP’nin oy artışlarında tesirli oluyor. AK Parti siyasi olarak zati 2015’ten bu yana tüm umutları tüketti. Son bir yılda ağırlaşan ekonomik kriz siyasi krizi de geride bıraktı. Bilhassa ekonomik alandaki büyük çöküş sokakta iktidar değişimi dileğini büyütmüş durumda.
Son olarak HDP’nin faal bir siyaset yürütememesini de not etmek gerekiyor. AK Parti’nin yanı sıra bölgedeki ikinci hegemonik siyasi gücün alandaki tesirinin azalması esasen doğallığında CHP’ye geniş bir siyaset alanı açmış durumda. Bu noktada bu geniş siyaset alanına karşın CHP’nin oy oranlarındaki artışın çok hudutlu olması bence daha dikkat cazip.
‘CHP, ‘KEMİK KİTLE’ DIŞINDA KALAN AK PARTİLİLERDEN OY ALACAK’
CHP oylarını arttıran kesim ile ilgili ne söylemek istersiniz? CHP’nin oylarını hangi partilerden kopuşlar arttırdı?
Yukarıda belirttiğim üzere bölgede siyaset ile münasebetini ideolojik ve politik kimlikten öteye siyasi ve ekonomik güç üzerinden kuran, daha pragmatist kesitler CHP’ye yanaşıyor. Bu kümelere, bölgedeki sivil ve askeri bürokrasiyi, bölge dışından gelen kamu çalışanlarını da eklemek gerekir. Bu kümeler için asıl belirleyici olan konu merkezle bağ kurmak. Bunun yanı sıra, genel olarak siyasete uzaklıklı, partilerle ilgileri daha esnek, partilerin siyasi ve ekonomik alandaki performansına bakan kümeleri da not etmek gerekiyor. Partilerin “kemik kitlesi” dışında kalan bu kümelerde CHP’ye baht verme eğiliminin arttığını söyleyebiliriz. Bundan ötürü CHP’ye meyleden yeni kesitleri temel olarak daha evvel AK Parti’ye oy veren “kemik kitle” dışındaki kısımlar oluşturuyor.
Bunun yanı sıra AK Parti’den kopanlara kıyasla daha sonlu da olsa HDP’den belirli kümeler CHP’ye meylediyor görebildiğim kadarıyla. Çünkü, HDP 2014 yılından bu yana süratli bir yükseliş yaşadı ve 1991-2014 ortasında yüzde 6,5’i aşamayan HDP geleneği, süratle yüzde 12 bandına oturdu. HDP’ye gelen bu yeni kesim son yıllarda hem Ankara’nın Kürt problemindeki terör ve güvenlik odaklı siyasetlerinden hem de Irak ve Suriye’de Kürtlerin inşa ettiği tecrübeler ve referanslar üzerinden kıymetli oranda kalıcı destekçilere dönüştü. Bununla birlikte, HDP oylarının tamamının kemikleştiğini tez etmek mümkün değil. Parti performansına bakan, daha pragmatist, siyasetle alakası hudutlu, takviye verdiği partiyle münasebeti daha esnek kesitler HDP içinde de var.
CHP’NİN AŞİRETLERLE KURDUĞU İLİŞKİ
İsimleri aşiretleriyle anılan şahsiyetlerin CHP’ye katılmasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Aşiretler CHP’nin oylarını arttırır mı?
CHP politik telaffuzunda radikal bir değişime gitmeden, bilhassa Kürt sorununun tahliline dönük net bir konum almadan ve bir tahlil projesi sunmadan bölgede oylarını artırma arayışı içinde. Burada ideolojik ve politik kimlikten öteye siyasi ve ekonomik güç alakalarına yatırım yapması CHP açısından bir tarafıyla “rasyonel bir seçim” olarak görülebilir. CHP’nin aşiretlerle kurduğu ilgiyi buradan okumak gerekir.
Aşiretler yalnızca toplumsal örgütlenmeler değiller, birebir vakte siyasi ve ekonomik örgütlenmeler. Lokal ölçekte siyasi ve ekonomik kaynak idaresi ve paylaşımında tesirleri göz gerisi edilemez. Üst ölçekli kamu ihalelerinden kent ve kır fakirlerinin istihdamına kadar geniş bir alanda tesirleri görünüyor.
Geçmişe kıyasla aşiretsel bağlantılar zayıflasa da varlıklarını hala sürdürüyorlar. Urfa, Mardin, Hakkari üzere kimi yerlerde tesirleri hala çok güçlü.
Aşiretlerle kurulan bağlar elbette CHP oylarında kısmi de olsa bir artış sağlayacaktır. Bununla birlikte, iktidar olma gayesi olan bir partiye yetmeyeceği çok açık.
‘EMEK VE ÖZGÜRLÜK İTTİFAKI’NIN TOPLUMSAL TABANI ZAYIF’
Emek ve Özgürlük İttifakı, bu çerçevede oluşturulmuş birinci ittifak değil bildiğiniz üzere. Emek ve Özgürlük İttifakının, evvelki seçimlere nazaran Meclis’e daha güçlü girme ihtimali var mıdır?
Bugün HDP’nin temsil ettiği ana-akım Kürt siyasetinin sol-sosyalist güçlerle kurduğu alaka yeni değil. Bu alakanın uzun bir tarihî geçmişi var. Cumhuriyetin birinci yıllarına kadar Kürt itirazının ana taşıyıcı aktörleri dini aktörlerdi. Bununla birlikte, 1960’lı yıllardan sonra Kürt itirazının ana taşıyıcı aktörleri Kürt solu oldu. Kürt solu da temel olarak Türk solu içinde olgunlaştı ve büyüdü, 1970’li yıllarla birlikte yollarını ayırarak bağımsızlaştı ve radikalleşti. Bununla birlikte Türk solu 1980 darbesiyle birlikte büyük oranda ezildi ve toplumsal alanda temsil gücü kalmayan marjinal bir harekete dönüştü.
Bildiğiniz üzere, HDP geleneği, Kürt muhalefetinin SHP’den ayrılarak 1991 yılında Halkın Emek Partisi’ni (HEP) kurmasıyla başladı. DAİMA ile birlikte Kürt muhalefetinin ana-akım partilerle uzaklığı daha da arttı. 1990’lı yıllarda Kürt çatışmasının şiddetlenmesi, yaşanan büyük kayıplarla birlikte Kürt siyasetinin özerkleşmesi daha da arttı. Türk sokağı ve Kürt sokağı ortasında köprüler kurmak daha da zorlaştı. Daha HEP’in kuruluşunda ağır tartışılan ve başarısız olan bu köprü kurma siyaseti tüm ısrarlara karşın geçen 30 yıl içinde sağlanamadı. Bu kıssanın son durağı bildiğiniz üzere Türkiyelileşme siyasetiydi.
Tüm savlara ve uğraşlara karşın HDP geleneğinin ittifak siyasetinin başarılı olduğunu söylemek çok güç. Türkiye’de sol-sosyalist siyasetin toplumsal yeri çok zayıf. Hakikaten, toplumsal temsil güçleri zayıf olan siyasi hareketlerle kurulan ilgiler bugüne kadar ne Kürt hareketini büyüttü ne de sol-sosyalist hareketleri. Türkiye’de HDP dışında güçlü bir barış hareketi ortaya çıkmadan, sol-sosyalist siyaset HDP’den bağımsız olarak büyümeden bu ittifak siyasetinin başarılı olması sıkıntı görünüyor. Bu noktada kısa vadede radikal bir dönüşüm ortaya çıkması çok sıkıntı. Sol-sosyalist siyaset bir yana sosyal-demokrat siyasetin çok zayıf olduğu Türkiye’de, Emek ve Özgürlük İttifakı’nın seçimlerde sayısal bir fark yaratma ihtimali çok düşük. Bununla birlikte, bu ittifak sol-popülist bir hareket olan HDP içinde sınıf siyasetinin güçlenmesini ve niteliksel bir dönüşümü sağlayabilir. Türkiye’nin içinde bulunduğu ağır ekonomik kriz sınıf siyasetinin yerini güçlendirmiş durumda.
‘HDP’NİN SEÇENEKLERİ DARALDI’
HDP’nin bilhassa cumhurbaşkanlığı seçiminde kilit rol oynayacağı lisana getiriliyor. Seçim yaklaşırken HDP’nin seçim stratejisini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kürt siyaseti neredeyse tüm renkleriyle bugün Ankara’dan dışlanmış durumda. 2013-2015 Tahlil Süreci’nin başarısızlıkla sonuçlanması yalnızca HDP’nin temsil ettiği Kürt muhalefetini zayıflatmadı, birebir vakitte başta AK Parti olmak üzere ana-akım merkez partiler içinde siyaset yapan Kürtleri de zayıflattı. Bu manada Tahlil Süreci’nin muhasebesini yapmak yalnızca HDP’li Kürtler açısından değil, AK Parti ve CHP’de siyaset yapan, bugün yeni mecralar arayan Kürtler açısından da değer arz ediyor.
15 Temmuz’dan bu yana Türkiye’de siyaset alanının hudutlarını temel olarak Türk milliyetçileri belirliyor. Bu manada HDP’nin hem siyaset alanı hem de seçim siyaseti bağlamında seçenekleri çok daralmış durumda. Bu daralmada, burada ayrıntılara girmek mümkün olmasa da Tahlil Süreci’nden bu yana HDP’nin aldığı ve alamadığı konumların da tesirli olduğunu belirtmek gerekir.
‘HDP İÇİN DÖNEMSEL HAREKET ALANI AÇILDI’
Bununla birlikte hem ortalama yüzde 12 bandındaki temsil gücü hem de 50+1 oy almayı gerektiren siyasi rejim HDP’ye dönemsel bir hareket alanı açmış üzere. Geçen yıl Eylül ayında açıklanan deklarasyondan bu yana temelinde HDP Millet İttifakı’nın oyun alanını genişleten ve Kürtleri de içerecek bir muhalefet blokunun inşasını hedefleyen bir siyaset izliyor. Bu manada Diyarbakır’ı merkeze alan bir siyasetten fazla Ankara merkezli bir siyaset yürütüyor. Bununla birlikte bu siyasetin başarılı olması Ankara’da karşılık bulmasına bağlı. Lakin bu siyaset bugüne kadar Millet İttifakı cephesinde bir karşılık bulmadı. Görebildiğim kadarıyla seçim denklemi sayısal olarak Millet İttifakı’nı HDP’ye mecbur kılmadıkça da bir karşılık bulmayacak. Millet İttifakı HDP’siz bir seçim galibiyetini hala A Planı olarak görüyor.
Not: HDP ve AK Parti Diyarbakır’da en çok oy alan partiler. Söyleşide bu partilerden neden kelam etmediğimiz sorulabilir. Seçime yanlışsız giderken Cuma Çiçek ile bu iki partiyi de konuşmayı planladığımızı söz etmek isteriz.