Avrupa genelinde cezaevi ve tutukluluk şartlarını incelemekle yükümlü Avrupa Azap ve Berbat Muameleyi Tedbire Komitesi (CPT) 20-29 Eylül 2022 tarihlerinde Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirdi. CPT heyeti bu ziyaret sırasında İmralı F-tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Cezaevi’nde de incelemelerde bulundu. Bu ziyaret AİHM gündemindeki son Abdullah Öcalan davasının kaderini belirleyecek.
Heyet, İmralı ziyaretinde cezaevinde bulunan Abdullah Öcalan dahil dört mahpusa sunulan ortak faaliyetler ve mahpusların dış dünyayla temaslarına odaklandı. Bu bahiste kendilerini dinledi, cezaevi yetkililerinden ve Ankara’dan bilgi aldı. Heyet Ankara’da İçişleri, Adalet ve Dışişleri bakanlıklarından yetkililerle görüştü.
“Öcalan görüşmeye çıkmadı” iddiası
Öcalan’ın avukatları, haber portalı Gazete Duvar‘a yaptığı açıklamada CPT’yi son İmralı’daki görüşmelerine ait olarak bilgi vermemekle eleştirdi. Haberde, Öcalan’ın avukatlarından İbrahim Bilmez, “Sıradan bir hapishane ziyareti olsa anlaşılır bir prosedür. Lakin İmralı inanılmaz bir rejimle yönetiliyor. İmralı’da hukuk uygulanmıyor. İmralı’daki müvekkilimizden 20 aydır haber alamıyoruz” tabirlerini kullandı. Öcalan’ın avukatları ayrıyeten aldıkları duyuma nazaran Öcalan’ın görüşmeye de çıkmadığını lisana getiriyor.
Ancak Strasbourg merkezli CPT, aslında çalışma şartları gereği ziyaretlerinin içeriği hakkında bilgi vermiyor, verme yetkisine de sahip değil. Lakin DW Türkçe’nin edindiği bilgilere nazaran CPT yetkilileri, İmralı’ya son ziyaret sırasında “adadaki tüm mahpusların tutukluluk şartları hakkında yerinde istişarelerde bulunulduğunu” belirtiyor. Görüşmelerinin detaylarına ait bilgi vermeyen yetkililer, Abdullah Öcalan’ın durumunun yakından takip edildiğini hatırlatmakla yetiniyor.
CPT bu ziyaretiyle ilgili raporunu önümüzdeki haftalarda hazırlayıp genel şurasında kabul ettikten sonra tavsiyelerle birlikte Türk hükümetine iletecek. Türk hükümetinin görüşlerini iletmesiyle birlikte rapor kesin halini alacak. CPT’nin çalışma kuralları gereği raporun ne vakit yayımlanacağına ise Ankara karar verecek. Örnek vermek gerekirse, CPT’nin 28-29 Nisan 2016 tarihlerinde İmralı’ya düzenlediği rapor 20 Mart 2018’de yayımlanmıştı.
CTP’nin evvelki Öcalan ziyaretlerinde neler yaşandı?
CPT, İmralı’yı Mart 1999’dan bu yana ziyaret ediyor, etme yetkisine sahip yegane memleketler arası organ. CPT ziyaretleri sayesinde Öcalan’ın İmralı’daki tutukluluk şartları güzelleşmiş, bu durum raporlara da yansımıştı.
Öcalan’ı İmralı’da dört sefer ziyaret eden CPT üyesi İsviçreli isimli tıp uzmanı Jean-Pierre Restellini, 6 Kasım 2013 tarihinde Strasbourg’da bir küme gazeteciye yaptığı açıklamada, Öcalan’ın durumunu “dinamik” olarak tanımlayıp kendisinin “Kürt sıkıntısına küresel tahlil için” sistemli olarak devletin üst seviye yetkilileriyle görüştüğünü söylemişti. “Bu durum bizleri de olup bitenler karşısında geri planda kalmaya mecbur kılıyor” sözlerini kullanan Restellini, “Abdullah Öcalan, kendisi bana ‘Lütfen siz CPT olarak benim durumumla ilgilenmeyin, ben kendi durumumu Adalet Bakanlığı ile kendim konuşmayı tercih ederim’ dedi” biçiminde konuşmuştu.
Öcalan’ın Haziran 1999’da İmralı Adası’nda yargılandığı duruşma
İmralı hakkında hazırladığı raporlar, adaya 2013 yılından itibaren gerçekleştirilen ziyaretlerden bu yana büyük ölçüde mahpusların tutukluluk rejimi (özellikle toplumsal aktiviteler) ve dış dünya ile temaslarına odaklanmaya başladı. CPT, bu bahiste 2013 yılındaki ziyaretiyle ilgili olarak 2015 yılında yayımlanan raporunda “Abdullah Öcalan’ın tutukluluğunun maddi şartlarının kıymetli ölçüde iyileştiğini” belirtmiş, lakin tüm mahpuslara “hücre dışı aktivitelerin yanı sıra günlük açık hava idmanı sırasıdna bir ortaya gelme müsaadesi verilmesini” istemişti. Raporda, Türk makamlarına “İmralı cezaevindeki tüm mahpusların akraba ve avukatlarından ziyaretçi alabilmesinin sağlanması” davetinde da bulunuldu.
CPT 28-29 Nisan 2016 tarihlerinde İmralı’yı bir defa daha ziyaret etti. Bu ziyaretle ilgili raporda, bir sefer daha adadaki mahpusların tutukluluğunun maddi şartlarının güzelleştiği belirtilmekle birlikte “dış dünya ile temas durumunun daha da kötüleştiği” not edildi. Mahpusların avukatları ve yakınları ile görüştürülmediği, telefon görüşmesi yapmalarının büsbütün yasaklandığı kaydedildi. Bu problemlerin çözümlenmesi için Ankara’ya davette bulunuldu. Mayıs 2019’da İmralı’yı yine ziyaret eden CPT’nin bulguları değişmedi. CPT’nin bu ziyaretle ilgili 5 Ağustos 2020 tarihinde yayımlanan raporunda, 15 Temmuz darbe teşebbüsünün akabinde İmralı’daki mahpusların dış dünyayla temaslarının “tamamen kesildiği” not edildi. Bu durumun insan hakları alanında uluslarası standart ve enstrümanlara karşıt olduğu vurgulandı.
CPT raporları neden kıymetli?
CPT, üyeleri ortasında Türkiye’nin de bulunduğu Avrupa Kurulu’nun bir organı. Avrupa genelinde tutukluluk ve cezaevi şartlarının kontrolü ve uygunlaştırılması konusunda devletler için referans olma özelliğine sahip. Avrupa Kurulu üyesi devletlerin taraf olduğu bir Avrupa mukavelesi temelinde çalışan CPT’nin hazırladığı raporlar ve tavsiyeler Avrupa Kurulu’nun öbür organları için de referans oluşturuyor.
Bu organlardan biri de AİHM. Abdullah Öcalan avukatları ve yakınlarıyla görüştürülmemesi ve dış dünyayla temasının büsbütün kesilmiş olması mevzularını geçtiğimiz yıllarda AİHM gündemine taşıyarak Ankara’ya karşı yeni bir dava müracaatında bulundu. AİHM tarafından 2019 yılında sürece koyularak görüş belirtmesi için Türk hükümetine iletildi. AİHM bu müracaatla ilgili kararını büyük ölçüde CPT raporlarına ve tavsiyelerine dayanarak verecek. Strasbourg Mahkemesi, Abdullah Öcalan hakkında geçmişte verdiği kararlarda da CPT raporlarını referans almıştı.