Jamie Carter
Çoklu cihan sahiden de var mı? Cihanımız pek çok kozmostan biri olabilir mi? Çoklu cihan, ağır ilgi gören, Çinli bir göçmenin büsbütün farklı hayatlar sürdüğü paralel kainatları araştırdığı ve ‘Oscar’ ismiyle da bilinen 95. Akademi Ödülleri’nde adaylar ortasında birinci sırada yer alan ‘Her Şey Her Yerde Tıpkı Anda’ sinemasında önemli bir olay örgüsü aracı. Pekala bilimde çoklu kozmosa dair rastgele bir somut temel mevcut mu?
Filmde Michelle Yeoh’un canlandırdığı Evelyn Wang karakteri, çoklu kozmosu yok edilmekten kurtarmak hedefiyle paralel evrenlerdeki benzerleriyle irtibata geçer. Çok mu zorlama görünüyor? Şüphesiz! Öte yandan, şu anda, kozmologlar birbirine paralel işleyen bir küme çoklu cihanın var olup olmadığını ve bunların yaşama elverişli olup olmadıklarını anlamaya çabalıyorlar.
ÇOKLU CİHAN NEDİR?
Bu, kozmologların ve kuantum teorisyenlerinin, evrenimizin yalnız olmayabileceğini ve pek çok diğer kainatla daha yüksek bir yapıyı paylaşabileceğini öne süren bir fikir kümesi. Avustralya’daki Sidney Üniversitesi’nde Astrofizik Profesörü ve ‘Evren Nereden Geldi? Ve Başka Kozmik Sorular’ isimli kitabın müellifi olan Geraint Lewis, “Bazı kısımlar, evrenimizin başlangıç kademelerinde gerçekleşen enflasyon (kozmik şişme) patlamasının sonsuz olabileceğini, her biri kendine has fizik kanunlarıyla var olan cihanların kristalleşebileceğini savunuyor” diyor: “Çoklu kainata dair bu kozmolojik açıklamada, kendi evrenimize paralel olan öteki kainatlar -şayet varsa- hayatı sürdürebilir ya da sürdüremezler.”
Evrenimizdeki bu kozmik şişme olayı, hiç kuşkusuz, evrenimizin sıcak, ağır bir noktadan -yani Büyük Patlama’dan- ortaya çıktığının en önemli ispatı. Bununla bir arada, Büyük Patlama öncesinde olanlar -ve bizimkiyle tıpkı anda öteki cihanların de ortaya çıkıp çıkmadığı meselesi- ise tam olarak bilinmiyor.
ÇOKLU KOZMOSA AİT YAYGIN YANLIŞLAR
Elimizde başka cihanlara dair hiçbir ispat yok. Hâl böyleyken, çoklu kainata ait en büyük yanılgı, bunun kanıtlanmış ve sağlam bir teori olduğu. Lewis, “Durum bu türlü değil -aslında matematiksel bir temeli yok-, bu bir fikirler kümesi” diyor: “Bilimsel döngüde hipotez etabında kalıyor ve sonuçlarını sahiden de anlayabilmemiz için sağlam bir önerme haline gelmesi lazım.”
Stephen Hawking’in 2018 yılında ölmesinden evvel geliştirdiği son teorilerinden biri, cihanın sonlu olduğunu ve Büyük Patlama’yla bağlı pek çok teorinin aslında söylenenden çok daha kolay olduğunu öngörüyor. Bu durumun çoklu cihan paradigması açısından birtakım sonuçları var. Hawking, “Biricik ve eşsiz bir kozmosa hapsedilmiş değiliz; ne var ki elimizdeki bulgular çoklu kainatın, cihan yelpazesinde, büyük ölçüde çok daha küçük bir ihtimale indirgenmesi manasına geliyor” diyordu.
2020’de Nobel Ödülü’ne layık görülen Sir Roger Penrose, Büyük Patlama’dan evvel, daha eski bir cihanın var olduğunu ve bugün hâlâ kozmik mikrodalga art planında (CMB) bir yara izi üzere gözlemlenebileceğini öne sürüyor. CMB, evrenimizi dolduran çok uzun dalga uzunluğuna sahip olan mikrodalga radyasyonunun hafif halde parlamasıdır ve bu, Büyük Patlama’nın kendisine ait ispatların önemli bir modülünü teşkil eder. Geçen sene, kozmolog Laura Mersini-Houghton tarafından Penrose’unkini andıran bir hipotez öne sürüldü. Bunların ilgi cazip teoriler olsa da her ikisi de şimdi doğrulanmadı. Şu an için çoklu cihan muazzam bir fikir olmayı sürdürüyor ancak bundan biraz daha fazlasına tekabül ediyor.
ÇOKLU CİHAN KANITLANABİLİR Mİ?
Şimdiye dek anladığımız kadarıyla kanıtlanamaz; bu nedenle, kimi bilim insanları açısından, çoklu cihan tartışması bir cümbüş konusu olmaya devam ediyor. Tekrar de bu, bir gün bilimsel bir teorinin oluşturulamayacağı manasına gelmez. Lewis, “Bu fikrin sınanabilir olup olmadığına dair hiçbir fikrimiz yok” diyor: “Gereken matematiğe sahip olduğumuz vakit, bizimkinden öbür kainatların mevcudiyetini tespit edip edemeyeceğimizi görme bahtımız da olacak… Şu anda, hangi yolda ilerlediğimiz hakkında hiçbir fikrimiz yok.” Bilimin, test etmesi gereken matematiksel bir teoriye muhtaçlığı var lakin şimdi buna sahip değiliz.
PARALEL KAİNATLAR ORTASINDA SEYAHAT MÜMKÜN MÜ?
Şayet varlarsa, elbette paralel kainatlar ortasında seyahat yapmak mümkün olabilir. Neden olmasın? Lewis, “Bunun, tüm kainatların meydana getirdiği potansiyel açıdan karmaşık geometrinin, solucan delikleri ve gibisi yapılar üzerinden bir halde bağlanabileceği manasına gelip gelmediğini merak ediyorum” diyor: “Bu durum, onların mevcudiyetiyle ilgili bir çıkarım yapmanın mümkün olduğu ve hatta kainatlar ortasında da seyahat yapılabileceği manasına gelir.”
Diğer yandan, paralel kainatlar ortasında seyahat yapmaya ait fikirler – bu evrenlerde kendimizin öteki benzerlerine rastlamak ya da onlarla tanışmak şöyle dursun-, biraz fazla Hollywood kokuyor. Sonuç itibariyle, şayet sonsuz sayıda paralel cihan mevcutsa ve tamamı hayattan yoksunsa ne olur? Bu, çoklu cihan biliminin araştırmaya başladığı bir alan.
ÇOKLU CİHAN YAŞAMA ELVERİŞLİ OLABİLİR Mİ?
Hollywood, farklı bir karar verildiğinde paralel bir cihanda ne olacağını merak etmeyi seviyor olabilir. Kozmologlar bundan çok, öteki cihanların var olup olmadığını ve bizimkinden farklı fizik maddelerine sahip olup olmadıklarını düşünmekle meşguller. Pekala, hâlâ hayata elverişli olabilirler mi? En sonuncusu bu ay yayınlanan ve çoklu cihan öngörülerini bahis alan yeni araştırmadaki başat soru bu. Araştırmanın ortak muharriri olan Lewis, “Fizik maddelerindeki kimi değişimlerin büyük bir hızla meyyit ve kısır evrenlerle neticelendiğini çoktandır biliyoruz” diyor.
Şu halde, yaşama elverişli galaksiler yaratabilen bir cihanda yaşadığımız için şanslı mıyız? Problem o kadar da kolay değil. Lewis, “Evrenimiz açık biçimde yaşanabilir olsa bile, yaşama elverişli şartların yok denecek kadar ender olduğunu savunan –‘Nadir Dünya Hipotezi’ adında- bir fikir mevcut” diyor. Meslektaşlarıyla birlikte, evrenimizdeki elementlerin milyarlarca yıl boyunca nasıl işlendiğini, yıldızlarda hangi elementlerin üretildiğini, evrenimize nasıl dağıldıklarını ve gerçekleşen kimyasal tepkileri inceledi. Ulaştıkları sonuçlar, bilhassa de yıldızların içinde gerçekleşen nükleer tepkilerle belirlenen bir oran olan karbon/oksijen oranının değer taşıdığını ortaya koyuyor. Öteki etkenler daha az ehemmiyete sahip üzere görünse de, bu ögelerin her ikisinin de istikrarı büyük ehemmiyet taşıyor.
Lewis, “Galaksiler bağlamında yaşanabilirliği tahlil eden ve galaksilerin dış sonlarındaki ömür ihtimalinin, hayatı ayakta tutacak seviyede element üretimi olmadığı için çok derece az görüleceğini düşünen beşerler var” diyor. Bundan dolayı, şayet evrenimizin kimi bölgeleri yaşanamaz haldeyse, öteki kainatların kimi bölgeleri ve tahminen de tamamı yaşanamaz durumda olabilir. Öte yandan, şayet evrenimizin böylesi ‘yaşanamaz’ bölgelerinde ömür delilleri bulunsaydı, o durumda her şey ve her yer (aynı anda) değişirdi. Lewis, “Yaşamın bu çeşit ortamların büyük kısmında yaygın olduğunu keşfedersek -ki bu da büyük bir muvaffakiyet olur-, bu tespit ömrün çoklu kainatın bir kısmında de mümkün olması gerektiğini ortaya koyar” diyor.
ÇOKLU CİHAN TEORİSİNİN BİR GELECEĞİ VAR MI?
‘Her şey Her yerde Birebir Anda’ sinemasında çoklu kainatın kullanılması büyük bir muvaffakiyetle sonuçlandı; buna rağmen, kavramın kendisi kabul görmüş bir bilimsel teori olmaktan ziyadesiyle uzak.
Yazının özgünü Forbes sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)