Sağlık Bakanlığı’nca otizmli bireylerin aileleri için ‘Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Aile Rehberi’ hazırlandı. Otizm sıklığının 20 yılda 200 kat arttığı belirtilen rehberde, fazla teknolojik alet kullanımına dikkat çekildi.
Açıklamada görüşlerine yer verilen Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, otizm spektrum bozukluğu da denilen otizmin nöro gelişimsel bir hastalık olduğunu belirterek, hastalığın geniş bir yelpazede farklı özelliklerle görüldüğünü kaydetti.
“BU ZİHİN KURAMI YALNIZCA BEŞERDE VAR”
Asperger sendromunda bireyin çok zeki olmasına rağmen toplumsal ilgilerinin çok zayıf olduğunu belirten Tarhan, “Asperger sendromunda kişinin mantıksal zekası çok yüksek. İki ay sonra ayın 28’inin hangi güne denk geldiğini çabucak hesaplıyor ve söylüyor ancak oturup birisiyle sohbet edemiyor, konuşamıyor. Herkes gülüp espri yapıyor, o anlayıp gülemiyor, katılamıyor. Duygusal okuryazarlığı zayıf. Bu zihin kuramı yalnızca beşerde var. Öteki canlılarda yok” tabirlerini kullandı.
Tarhan, ileri seviyedeki otizmli çocuklarda genetik olarak zihin kuramı oluşturmayla ilgili gen olmadığını aktararak, yapılan çalışmaların otizmin yüzde 10-15’inin genetik kaynaklı, yüzde 70-80’inin ise sonradan geliştiğini gösterdiğini kaydetti.
Otizmli bireylerde ince motor marifetler ve kaba motor hünerlerin olmasına karşın kişinin duygusal transfer yapamadığını belirten Tarhan, “Otizmli bir çocuk, vaktinde yürüyebiliyor. Mesela 1 yaşında yürüyor fakat gecikmiş konuşma ortaya çıkıyor. Çocuk toplumsallığı ve duygusallığı öğrenemiyor. Herkes güldüğü vakit o gülemiyor. Duygusal transfer yapamıyor. Göz teması kuramıyor. Beyni daha çok kolay öğrenmeye yönelik şeylerle ilgileniyor. Mesela ileri otistik bir çocuğu kucağınıza alınca kutu üzeredir ve reaksiyon vermez. Ancak sağlıklı bir çocuk basitçe bir bağlantı kurabilir” değerlendirmesinde bulundu.
“AİLELERİN ÇOCUKLARINI ÇOK DÜZGÜN GÖZLEMLEMESİ GEREKİYOR”
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, ailelerin çocuklarını çok güzel gözlemlemesi gerektiğine dikkati çekerek, “Çocuk göz teması kuramıyorsa, hislere karşılık veremiyorsa, anne ve babanın gülümsemesine karşılık veremiyorsa otizmden şüphelenmek lazım. Otizm, 1 yaşında bile yakalanabiliyor. Çocukta gecikmiş konuşma varsa genelde 3-4 yaşında yakalanıyor. Gecikmiş konuşmadan öbür diğer öncül belirtiler de bulunuyor” sözlerini kullandı.
Tarhan, çocuğun otizm olma riskinin daha evvelki yıllara oranla artış gösterdiğini aktararak, şunları kaydetti:
“Son yıllarda resmi istatistiklere nazaran, yüzde 200 arttı. Artan kısmı genetik olan otizm değil, öğrenilmiş otizm. Kişi olağanda otistik olmaz lakin aile bağlarının zayıf olması, toplumsal öğrenmenin zayıf olması, duygusal öğrenmenin zayıf olması, tek istikametli öğrenme olduğu için çocuk yalnızca aşikâr bir alanda başarılı oluyor. Başka alanlarda başarısız oluyor. İzole bir halde yalnız oluyor. Şu anda toplumsal izolasyon ve yalnızlık insanlığın, gençlerin hastalığı durumunda. Otizm, aslında içe kapanıklık ve yalnızlık hastalığıdır. Otistik kişi başka bir dünyada, başka bir hayat içerisinde yaşıyor. Temel gereksinimlerinin karşılanması kâfi oluyor, otistik kişi öteki bir şey aramaz.”
Öğrenilmiş otizmin çoklukla yatkınlık geni olanlarda süratle çıktığını aktaran Tarhan, otizmin, yatkınlık geni olmayanlarda çok ileri derecede uyaran mahrumiyeti varsa ortaya çıkabildiğini bildirdi.
Tarhan, otizmin en büyük ilacının toplumsal temas olduğunu belirterek, “Birebir eğitimle eksikler tamamlanır lakin kişinin toplumsal ve fizikî teması çok değerlidir. Toplumsal medya kavramı yanlış kullanılıyor. Aslında toplumsal medya, toplumsal medya değil sanal medyadır. Orada toplumsallık yok. Yalnızca sanal bir ortamda görüşme var. Toplumsal olması için yüz yüze olması lazım, insanların birbirine dokunması lazım. Çocuk için de birebiri geçerlidir. Çocuğun koşması, oynaması, eğlenmesi lazım” tabirlerini kullandı.
“4 YAŞINA KADAR BUNU DÜZELTTİK, DÜZELTTİK…”
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuklarda teknoloji kullanımının hudutlu ve denetimli olması gerektiğini belirterek, tek istikametli uyarımın çocuğun üzerindeki olumsuz tesirlerini şöyle anlattı:
“Teknolojinin bilinçsiz kullanımı çocuğu toplumsal izolasyona götürüyor. Tek istikametli öğrenme yapıyor. Öğrenilmiş otizmin birinci belirtisi gecikmiş konuşmadır ve bu durum tanınan psikiyatride klip sendromu diye geçiyor. Klip sendromunda çocuk tek taraflı iletiye maruz kalıyor. Çoklukla bir müzik kanalı açık oluyor ve çocuk daima dönen klipleri izliyor. Çocuk rastgele bir uğraş göstermiyor. Baş yorma ve öğrenme yok. Yalnızca cümbüş var. Çocuk kendini oraya kaptırıyor. Bu nedenle ‘ucuz bakıcı’ diyoruz. Anne de çocuğa tableti ya da akıllı telefonu veriyor ya da televizyonu açıyor. Çocuk tek istikametli maruziyet yaşıyor. Beyni yalnızca görsel algı alıyor. Çocuk sözcük üretme gereksinimi hissetmediği için beynin o bölgesi köreliyor. 4 yaşına kadar bunu düzelttik düzelttik, düzeltmedik ondan sonra beyin kendini kapatıyor. Ondan sonra öğrenmek çok zorlaşıyor. Çok özel efor ve eğitimlerle oluyor.”
Teknolojiden kaçınmanın mümkün olmadığını vurgulayan Tarhan, “Özellikle teknoloji ile alakamız bizim toplumsal münasebetimizin bir modülüdür. Teknoloji ile ilgimiz sağlıklı değilse biz çocuklarımızı otizm adayı yaparız. Bunu muhakkak çok açık söyleyebiliriz. Çocuklarımıza bilhassa 0-3 yaş ortasında telefon ya da tablet verip yalnız bırakmak onları otizm adayı haline getirir. Duygusal ihmal çocuğa ziyan verir” ikazında bulundu.
“OTİZMİN EN BÜYÜK ÖZELLİĞİ EMPATİ YOKSUNLUĞUDUR”
Tarhan, çocukların irtibat kurmayınca hayatı öğrenemediğini belirterek, hayvan beyninin öğrenmiş olarak dünyaya geldiğini, insan beyninin ise insani bedelleri dünyaya geldikten sonra öğrendiğini bildirdi.
Çocuğun empatiyi öğrenmesi gerektiğini aktaran Tarhan, ‘Otizmin en büyük özelliği empati yoksunluğudur, diğerlerinin hislerini okuyamazlar. Kendi hislerini da birçok vakit okuyamazlar. Empati yoksunluğu, bu asrın en büyük meselesidir. Şu anda dünyanın en çok yoksulluk ve fakirlik çektiği alandır. Bu manevi fakirliktir. Onun da ana konusu empati yoksunluğudur’ sözlerini kullandı.
Tarhan, büyükşehir ömrünün çocukların sosyalleşmesindeki mahzurlardan biri olduğunu belirterek, şunları kaydetti:
“Eskiden çocuğun yürümeye başladıktan sonra arkadaşları oluyordu. Mahallede arkadaşları ve komşuları vardı. Onlarla toplumsal temas içinde hayatı öğreniyordu. Lakin artık apartman çocuğu. Annenin diğer imkanı yok, çocuğu toplumsal medya ya da akıllı telefona bağlıyor. Bu çocuğa ziyan veriyor. O nedenle çocuğun toplumsallaşması için 3 yaşında kreşe verilmesi öneriliyor. Çocuk, annesi ve babası dışında öbür kimseyi görmüyorsa her gün 2-3 saatlik toplumsal alanlara götürülmesi lazım. Anaokulu ve okul öncesi eğitimler çok değerli. Okul öncesi eğitim güzelse çocuk otizmle ilgili risk grubundaysa direk otizm başlamayabiliyor. Okul öncesi 0-3 yaş eğitim bütün dünyada otizmin dermanı olarak düşünülüyor.”
Oyunun çocuğun gelişiminde çok kıymetli bir yeri olduğunu aktaran Tarhan, “Çocuğun en önemli işi oyundur. Çocuk, oyunda kendini söz eder ve yaşar. Çocuğun en büyük iki muhtaçlığı vardır; biri oynamak, başkası de sevilmek. Bu ikisi varsa uyuyan otizm bile varsa canlanmıyor. Riski varsa da risk kümesinde tetiklenmiyor” değerlendirmesinde bulundu.