Türkiye’de besin fiyatları krizi yaşanıyor. Her geçen gün besin fiyatları kat kat artıyor. Bu krizden en çok çocuklar etkileniyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) bağlı İstanbul Planlama Ajansı (İPA) “Gıda krizinde birinci kurtarılacaklar: Çocuklar ve okul yemeği programları” isimli raporunu yayınladı.
Rapor sağlıklı besine erişim ve sağlıklı beslenme konusunda en kırılgan bölümü çocuklardan oluştuğuna ve çocukların beslenmesi en acil müdahale gerektiren alan olduğuna dikkat çekiyor. Dünya genelinde pek çok ülkede onlarca yıldır uygulanan ve Türkiye’deyse daima ertelenen okul yemeği programının (OYP), en çabuk muhtaçlık olduğunun altı çizilen raporda “Dünya örneklerinden görüldüğü üzere finansman oluşturma ve uygulama konusunda merkezi hükümetle lokal idareler ortasında verimli iş birliği oluşturulması, okul yemeği programlarının en temel teminatını oluşturuyor” deniliyor. Raporda okul yemeği için Ulusal Eğitim Bakanlığı bütçesinde (MEB) ek kaynak oluşturulması gerektiği vurgulanıyor.
‘En yüksek 4. Besin enflasyonu’
Raporda Türkiye’nin sırasıyla Zimbabve, Lübnan ve Venezüella’nın akabinde dünyanın en yüksek dördüncü besin enflasyonuna sahip ülke pozisyonunda olduğuna dikkat çekilerek “Yapılan araştırmalar, besin fiyatları arttıkça öğünlerin atlandığını, besine erişim imkânlarının süratle kötüleştiğini gösteriyor” denildi. Türkiye’de sağlıklı besine erişim ve beslenme konusunun, memleketler arası karşılaştırmalara nazaran 2020 yılı öncesinde dahi olumsuz göstergelere sahip olduğu anlatılan raporda son yıllarda yaşanan enflasyonla birlikte göstergelerin daha çok gerilemiş durumda olduğuna dikkat çekildi. Raporda sağlıklı besine erişim ve sağlıklı beslenme konusunda en kırılgan kısmın çocuklar, en acil müdahale gerektiren alanın da çocukların beslenmesi olduğunun altını çizildi. Dünya genelinde pek çok ülkede onlarca yıldır uygulanan ve Türkiye’deyse daima ertelenen okul yemeği programının (OYP), en acil muhtaçlık olduğu öne çıkın raporda “Öncelikle Türkiye’de çocukların, global göstergelere nazaran oldukça yüksek oranda yoksulluk yaşadığının altı çizilmeli. 0-17 yaş ortası yoksullukta Türkiye, bütün İktisadi İş birliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD) ülkeleri ortasında en aktüel datalara nazaran Kosta Rika’nın akabinde en yüksek orana sahip ikinci ülke pozisyonunda. TÜİK bilgileri de tablonun kötüleştiğini gösteriyor. Hem toplam çocuk yoksulluğu oranı hem de farklı alt yaş kırılımları beş yıl öncesine nazaran daha da berbat durumda olduğumuzu gösteriyor” tabirleri yer aldı.
‘Pay sistemli olarak azaldı’
Raporda bu yüksek yoksulluk oranlarının, kriz anlarında sağlıklı beslenme problemleri ve besin güvencesizliği olarak daha alarm verici düzeylere ulaştığı vurgulanarak acil tahlil için okullarda temel programları önerdi. Okul yemeği için ek kaynak oluşturulması gerekirken 2016 yılından bu yana merkezi idare bütçesinden MEB bütçesine ayrılan hisse sistemli olarak azaldığı vurgulanan raporda şu tabirler yer aldı:
Ayrıca, MEB bütçesinin kıymetli bir kısmı işçi masraflarından oluşurken bilhassa ısınma, paklık, beslenme ve kırtasiye kalemlerine dahi gereğince bütçe ayrılamıyor. Hasebiyle hâlihazırda yalnızca taşımalı eğitimden ve pansiyon hizmetinden yararlanan öğrencilere yönelik sunulan okul yemeği uygulamasının genişletilmesine yönelik adımlar şimdilik yalnızca plan ve programlarda kalmış durumda. Benzeri biçimde okullarda satılacak besin eserlerine sınırlama getiren ve tıpkı yılın Eylül ayında yürürlüğe girecek biçimde Haziran 2019’da duyurulan “Okul Gıdası” uygulaması her yıl erteleniyor. “Okul Gıdası” uygulaması son olarak 2023-2024 eğitim yılının başlangıcına ertelendi.
Adımlar sıralandı
Raporun sonuç kısmında ise çocukların sağlıklı besine erişiminin garanti altına alınmasının birinci öncelik olduğunun altı çizilerek atılacak kısa vadede atılacak öncelikli adımlar şöyle sıralandı:
• MEB bütçesinin toplam bütçe içerisindeki hissesi artırılmalı,
• MEB bütçesi, öğrencilerin gereksinimlerini karşılayacak biçimde ilgili kalemlerin hissesi arttırılarak güncellenmeli,
• Kalkınma planları, stratejik planlar ve yıllık programlarda vadedilen okul yemeği programı için bütçe ve finansman oluşturulmalı,
• Okul yemeği programları, bütçe ve planlarda sabit bir kalem olarak yer almalı, yıldan yıla değişim göstermemeli,
• Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın vilayet ve ilçe teşkilatları, okul yemeği başta ilgili bahislerde ilçe belediyeleri ile bütçe ve sorumluluğu paylaşmalı, kelam konusu programa erişim lokal idarelerle iş birliği içinde kolaylaştırılmalı,
• Büyükşehir belediyelerine, ilçe belediyelerinin kendileri ortasında ve MEB ile uyumu konusunda misyon ve yetki tanımlanmalıdır.