Taş Mahal’in avlusu sakindi. Hava güneşli olduğu için avluda oturanlar vardı. Roza Tuma, sergilediği fotoğraflar hakkında gazetecilere bilgi veriyordu.
Birkaç masa ötede iki erkek oturuyordu. Sıkça uğradığım Taş Mahal’den tanıdık simalar değillerdi. Suriçi’nde ikamet eden ve geçerken çay içmeye uğramış iki sivil erkek sanmıştım onları.
Çok geçmeden öğrenecektim. Sivil sandığım erkekler, iki sivil polismiş halbuki. Burada bulunma nedenleri de Roza Tuma’nın açtığı fotoğraf sergisiymiş.
Kafenin avlusu kalabalıklaşınca iki ‘sivil’ dışarı çıktı.
ROZA’NIN PERSONEL ARKADAŞLARI
“Her Şeye Karşın Çocuk” başlıklı fotoğraf standı, sokakta çalışan çocuk emekçileri husus alıyor. Roza Tuma, çöp konteynırlarından, mezarlıklardan, kağıt mendillerden ekmeğini çıkaran çocukları izlemiş, onlar çalışırken fotoğraflarını çekmiş. Daha sonra profesyonel fotoğrafçılardan takviye alarak çektiği fotoğraflardan bir seçkiyi, “Her Şeye Karşın Çocuk” başlığı altında toplamış.
Roza Tuma Avludaki fotoğraflarda çocuklar var. Kimi fotoğraflarda yüzleri görünmüyor kimi fotoğraflarda ise sevinçli, umursamaz, hamasetli çocuk yüzleri var. Bu çocuklar çöp topluyor, mendil satıyor, fiyat karşılığında mezar taşlarını boyuyor…
Roza Tuma, “Aslında çocukların yüzleri görünmesin istiyordum zira daha sonra küçümsenebilir, aşağılanabilir ya da baskıyla karşılaşabilirlerdi. Lakin kimi çocuklar buna aldırmadılar, bilhassa poz verdiler” diye anlatıyor fotoğraflarındaki çocukları.
Fotoğraflardan anlaşılan o ki Tuma, bilhassa Suriçi’ni dolaşmış, çocuk emekçilerin fotoğraflarını çekmiş. Bu biraz problemli bir durum zira Tuma da şimdi liseye giden bir çocuk. O da bunun farkında ve bu nedenle vakit zaman arkadaşlarıyla dolaşmış sokakları ve caddeleri. Emekçi çocukların fotoğraflarını çekmekle yetinmemiş Tuma, onlarla arkadaş olmuş, aileleriyle görüşmüş, oyun oynama yaşındaki çocukların neden büyüklerin dünyasında heder olduğu üzerine baş yormuş.
“Bazı çocukların şiddete uğradığını öğrendim” diyen Tuma, müşahedelerini şöyle anlattı: “Ailenin ekonomik işlerini yüklenmişler ve çocuk olduklarını unutmuşlar. Lakin sonuçta çocuk onlar. Onların çocuk olduğunu en çok büyükler unutmamalı. Lakin toplum onları çocuk değil emekçi gözüyle görüyor. Çocuklar da kendilerini büyümek zorunda hissediyorlar. Kendilerini çocuk olarak görmedikleri için birer yetişkin üzere davranmak zorunda hissediyorlar. Sokakta mendil satarak kardeşlerine bakıyorlar lakin onlar çocuk ve onlara bu formda davranmak gerekiyor.”
ÇOCUKLARI ANLATAN MAKALE HAZIRLIĞI
Çocuk personel çalıştırmanın yasal olmadığını hatırlatan Tuma, çocukların çalıştıkları yerlerde birçok hak ihlaline maruz kaldıklarına da dikkat çekiyor. Çocukların yetersiz fiyat ve yetersiz beslenme, uygunsuz çalışma ortamları, uzun çalışma saatleri, şiddet üzere birçok hak ihlaline maruz kaldıklarını kelamlarına ekliyor. Tuma, “Ama her şeye karşın çocuk kalma gayretleri var” diyerek çocuk olma halini de özetliyor.
Bu çocuk olma hali, Tuma’nın çektiği fotoğraflarda somutlaşıyor. Tuma, “Çektiğim fotoğraflarda personel çocukların her şeye karşın çocuk olduklarını insanlara göstermek istedim” diyor. Çocuk emekçilerin meseleleriyle ilgili çalışmaya devam edeceğini söyleyen Tuma, yaptığı röportajlardan yola çıkarak bir makale hazırlayacağını ayrıyeten mevzuyla ilgili bir çocuk kitabı yazmayı planladığını da ekliyor kelamlarına.
Biz Roza Tuma ile standın yanı sıra çocuk çalışanlar hakkında konuşurken sivillerin dışarıda beklediğini öğreniyoruz. Güvenlik nedeniyle beklediklerini söylemişler. Çocuk çalışanları mevzu alan bir standın güvenliği için polisin görevlendirilmesi akla ziyan üzere gelebilir lakin durum ve açıklama bu haldeydi.
Vecdi Erbay ve Roza Tuma ‘ZORBALAYAN’ AKRAN PROFİLİ
Roza Tuma fotoğraf çekiyor, erbane çalıyor, piyano dersleri almak istiyor, daha düzgün fotoğraflar yapmayı hedefliyor ve tiyatrocu olmayı hayal ediyor. Tiyatro tecrübesi olmuş, arkadaşlarıyla oyun sahnelemişler ve bunu bir adım daha ileriye taşımak istiyor. Anlattıklarından, Tuma’nın sanatın neredeyse her kısmında üretimde bulunarak kendisini söz etmek istediği anlaşılıyor.
Ancak toplum içinde karşılaştığı sıkıntılara karşı da duyarsız değil. Örneğin Sur’daki çatışmalı sürece dair çocuklarla görüşmeler yapmış. Bu çocuklardan edindiği izlenimi, “Çok öfkeliler ve intikam almak isteği ile büyüyorlar” biçiminde özetliyor.
Tuma’nın ilgilendiği sıkıntılardan biri de akran zorbalığı. Artık olağan kilosunda lakin anlattığına nazaran pandemiden evvel kiloluymuş ve bu nedenle akranlarının zorbalığına uğramış. Yemek yeme sistemi bozulmuş, hastalanmış. Pandemide herkes kilo alırken Tuma zayıflamış. Fakat akran zorbalığına maruz kaldığı devirde içe kapanmamış, akran zorbalığının ne olduğuyla ve nasıl başa çıkılabileceği ile ilgili makaleler okumuş. Bununla da yetinmemiş, hem akran zorbalığına uğrayan çocuklar hem de ‘zorbalayanlarla’ da görüşmeler yapmış.
“Mesela konuşması makus olanlar dalga geçerler diye susmak, eşcinsel arkadaşlar da kendilerini gizlemek zorunda kalıyorlar. Bu onlar için hiç kolay değil” diyen Tuma, ‘zorbalayanlar’ hakkında da şunu söyledi: “Araştırma yaparken zorbalayanların da bilhassa aile içinde zorbalandığını gördüm. Bu bu türlü bir döngü üzere, zorbalanıyorsun, sonra zorbalıyorsun ve bu bu türlü devam ediyor.”
Tuma, ‘zorbalayan’ dedikçe Türkçe sözlükte bu türlü bir söz var mı diye düşünüyorum. Lakin bundan daha kıymetlisi bir çocuğun fark ettiği ve kendisine sıkıntı ettiği, araştırmalar yaptığı, tahlil için baş yorduğu akran zorbalığı ile ilgili büyüklerin gereğince hassas davranmadığını fark etmek oldu. Büyükler, fakat kendi çocukları zorbalığa maruz kalınca harekete geçebiliyorlar güya ve bu nedenle Tuma’nın kelamını ettiği döngü, kesintisiz devam edebiliyor.
AMERİKA’DA OKUMA HAYALİ
Roza Tuma, üniversite imtihanlarına önümüzdeki yıl girecek. Pekala, ne okumak istiyor? Şaşırtmıyor ve bu soruya “Sanat” formunda karşılık veriyor.
Ancak Tuma, Türkiye’de üniversite okumak istemediğini de söylüyor. Hayalinde Amerika’da okumak var. Nedenini de şöyle anlatıyor: “Orada sanata ve artık ilgilendiğim toplumsal bahislere daha kozmik bir perspektiften yaklaşabileceğimi düşünüyorum. Bu hususlarla ilgili daha özgür araştırmalar yapabilirim.”
Roza Tuma’nın çok hoş bir aklı ve pırıl pırıl bir zekası var. Kendisini ve hayallerini tabir ederken zorlanmıyor. Aziz Nesin yıllar evvel ‘Şimdiki Çocuklar Şahane’ isimli bir kitap yayımlamıştı. Tuma’yı dinlerken bu kitap ismi geçiyor aklımdan ve keşke mümkün olsa da memleketin bu hassas çocukları heba olmasa diye geçiriyorum içimden.
SERGİ ERKEN KAPANDI
“Her Şeye Karşın Çocuk” standı, Taş Mahal’de iki gün ziyaretçilerle buluşmasının akabinde Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası’nın (DTSO) stant salonunda sergilenecekti. Fakat şöyle bir şey oldu: Stant açık kaldığı mühlet boyunca sivillerin kapıdan ayrılmayacağı anlaşıldı. Müşteriler ise çay içmeye geldikleri yerin kapısında bekleyen sivillerden hoşnut değillerdi.
Bunun üzerine Roza Tuma, kafe çalışanlarıyla birlikte sergilenen fotoğraflarını erkenden toplamaya başladı. Tuma çocuk yaştaydı ve tahminen birinci defa polis mahzurunun bir biçimiyle karşılaşıyordu.
Roza Tuma’nın fotoğrafları, devam ettiği okulda sergileniyor şimdilik. Tuma, standın açılması için maddi dayanakta bulunan DTSO’dan haber bekliyor, davet alırsa “Her Şeye Karşın Çocuk” standı bir de orada meraklısının beğenisine sunulacak.