ZEYNEP TUBA KESİMLİ
Henüz ilkokul-ortaokul sıralarındayken kitap okuma müsabakalarının düzenlendiğini hatırlıyorum. Bölgedeki kütüphaneden en çok kitap ödünç alanlar tespit edilir, bir merasimle armağanları ve evrakları takdim edilirdi. Bu müsabakalar elbet kitap okumaya teşvik için yapılıyordu ancak neyi nasıl okuduğumuz değil kaç kitap okuduğumuz değerliydi. Üzerinden geçen onca yıla karşın hâlâ çok da bir şeyin değişmediğini görebiliyorum. Ebeveynler olarak çocuklarımız çok kitap okusun istiyoruz ancak ne okuduklarıyla pek de ilgilenmiyoruz. Pekala, çocukların çok okumaları ve “kitap kurdu” olmaları mı nitelikli okur olmaları mı önemli?
Bu hususta aileler çocuklarını nasıl yönlendirebilir? Bu soruları çocuk edebiyatı alanında çalışan isimlere sordum. Ayşegül Sözen Dağ, Keriman Güldiken, Deniz Mert İçöz, Gülsüm Sezgin ve Melih Tuğtağ bizim için cevapladı.
Ayşegül Sözen Dağ (Yazar, şair)
Çocuğu yeterli kitaplarla tanıştırmak yetişkinlerin görevi
Çocuk edebiyatı alanında nitelikli okuma kültürü, edebiyatın her çeşidinden çocuğa görelik unsurunu benimsemek kaydıyla kült ve safi edebiyat yazınlarını okumakla mümkün. Kitap kurdu tabiri ile nitelikli okur tabirini karşılaştıracak olursak elbette tercihimiz nitelikli okurdan yanadır. Ama nitelikli okurlardan kitap kurdu olanları da yok değil. Elbette âlâ bir kurmaca, hikaye, şiir ve deneme tipleri ile lisanını zenginleştiren bir okur sıradan bir okur değildir. Çocuğun okuma seçkisini yalnızca kendi tercihine bırakırsak ona uzun vadede ziyan vermiş oluruz. Örneğin bir çocuk hamburger yemeyi çok seviyor diye ona ömrü boyunca günün tüm öğününde hamburger yediremeyiz. Öyleyse çocuğun lisanını, hayal gücünü, benliğini şekillendirecek olan kitapları tümüyle onun tercihine bırakmak biraz riskli. Nitelikli okuma kültürünün oluşmasında öncelikle ebeveynlere sonrasında da öğretmenlere büyük misyonlar düşüyor. Çocuk okurları, çeşitli edebî çeşitlerle haşır neşir etmek gerekir. Mesela, çocuk şiiri ve deneme üzere çeşitlerin hâlâ hak ettiği yerde olmadığının kanaatindeyim. Vakit, tanınan kültür edebiyatını çarkında öğütür, yok eder ancak nitelikli yazınlar yarına aktarılır.
Keriman Güldiken (Editör)
İyi kitaplar okuyan çocuklar yeterli okur olur
Aslında “kitap kurdu olmak” çok kitap okumak değildir benim için. Her fırsatta kitap okuyan, okuyacaklarını planlayan, hayatının her kademesini kitapla ilişkilendiren kişidir kitap kurdu. Bütün bu hâlin sonucu olarak evet, çok kitap okunmuş olabilir lakin koşul değil. Bir kitabı bitirir bitirmez heyecanla yenisine başlamak isteyen kişidir kitap kurdu. Buradaki anahtar sözcük “heyecan”, kitabın ne kadar müddette bitirildiğinin değeri yok. Çocukların nitelikli okurlar olmasını sağlamak için kolektif bir çalışma, bir iş birliği gerekiyor. Müelliflerin, çizerlerin, yayınevlerinin, kütüphanecilerin, öğretmenlerin, ebeveynin, kurumların, herkesin ancak herkesin katılacağı bir iş birliği. Öncelikle üretilen kitapların nitelikli olması çok değerli. Asıl sormamız gereken soru, çok üretiyoruz lakin ürettiklerimiz nitelikli çocuk kitabı olarak kıymetlendirilebilir mi, olmalı. Ebeveyn ya da öğretmen de çocuğun okuduğu kitaplarda sayı değil, nitelik aramalı. Zira düzgün kitaplar okuyan çocuklar uygun okur olurlar. Nitelikli okur yetiştirmenin bir diğer olmazsa olmazı çocuğu kitap seçiminde özgür bırakmak. Kitap okuma işini bir ödev, misyon olmaktan çıkarmak gerekiyor. Zira çocuk, okuma hareketinden keyif aldığı için onu devam ettirmek ister. Aksi hâlde neden istesin ki… Kitaplardaki yaş kümesi ayrımlarına da çok büyük manalar yüklememek lazım. 9 yaşındaki bir çocuk fotoğraflı kitap almak istiyorsa onu engellememek gerek. Demek ki o çocuğun okuma seyahatinde okul öncesi periyotta bir şeyler eksik kalmış. Bırakalım tamamlasın. Yahut okul öncesi çocuğumuz büyük kardeşinin kitabına ilgi duyuyor, (yaş kümesine nazaran sakıncalı bir durum yoksa) bırakalım incelesin. Nitelikli okur yetiştirme konusunda genel müşahedem ise şöyle: Çok erken yaşlarda kitapla kurdukları ilgi müspet olan çocuklar nitelikli okur olma yolunda daha sağlam adımlarla ilerliyorlar. Değerli olan bu müspet münasebetin kitapla kurulan her çeşit etkileşimde ve daima olmasını sağlamak.
Gülsüm Sezgin (Yazar, editör)
Önemli olan çokluk değil nitelik
Fransız eğitim filozofu Jacotot “Özgürleştirmeksizin eğiten aptallaştırır.” diyor. Çocuklara okuma alışkanlığı edindirmek isteyenlerin ayırdına varması gereken şey, öncelikle bu olmalı bana kalırsa. Her şeyde olduğu üzere okurlukta da değerli olan çokluk değil, nitelik. Lakin bunu derken de korkuyorum. Zira sonunda çocukların zirvesinde sallanan yeni bir Demokles’in kılıcına dönüşüyor. Meğer zorlamadan, baskıya dönüştürmeden, alan açarak yol almak çocuk fıtratına en uygun olanı. Çocuğun nitelikli okur olması için yapılacak şeyler var elbette: Çocuğu tanıyın. Onunla düzgün geçinin, sohbet edin, fikrini sorun, birlikte okuyun. Yazdıklarını okuyun. Okuyup beğendikleriyle ilgilenin. Bir şey söylemeye çalışmayın, onun söylediklerine dikkat kesilin. Anlattıklarına ilgi duyun, içtenlikle gülün. Çocuk sıkılıyorsa o kitap sıkıcıdır. Israr etmeyin, yeni bir kitapla tanışmasının yolunu açın. Bırakın çocuk seçsin. Başlarda yanlış kitaplar seçebilir. Alan açar ve güvenirseniz okudukça hakikat seçimler yapmayı öğrenecektir. Her çocuk biriciktir. Seçimleri de o denli. Buna hürmet duyun. Mesela çocuk futbola meraklıysa futbol bahisli bir kitap, güzel bir başlangıç olabilir. Alışveriş merkezlerindeki kitapçıları veyahut size yakın kütüphaneleri, ailece vakit geçirdiğiniz yerlerin ortasına alın. Çocuklar oyun oynamayı sever. Okumayı oyunlaştırın. Okumanın artık yeni kuşak yolları var. Görmezden gelmeyin. Toplumsal medyada gezinirken de pek çok farklı alanda nitelikli okumalar yapmak mümkün. Sesli kitap, podcast veya YouTube videoları… Okumak istemiyorlarsa bırakın dinlesinler, seyretsinler. Kıymetli olan içeriğe ulaşmak; okumak, dinlemek veyahut seyretmek bir araç.
Melih Tuğtağ (Yazar)
Her çocuğun kitap okuması koşul değil
Öncelikle kitaptan muradımızın ne olduğuna karar vermeliyiz. Bu amacı belirlemezsek kitaba bir eser gözüyle bakmak zorunda kalırız. Her ortamda çocuklar kitap okusun diyoruz. Ne okuduğunun kıymeti yok, çocuğun gereksinimlerinin değeri yok, yalnızca bir ezber ile çocuklar kitap okusun virdi çekiyoruz. Hâlbuki her çocuğun kitap okumasının kural olduğunu söyleyemeyiz. Evvel istidat ve muhtaçlık çizelgesinde bir yere oturtmalı, sonra nicelik mi nitelik mi diye bir ayrıma gitmeliyiz. Burada mutabıksak ve evladımızın kitap okumaya ve kitapla yaşama dair bir yeteneği, isteği, yönelimi var ise; artık şunu konuşmalıyız: Hangi kitabı okumalı? Natürel ki “Ne okuduğunun değeri yok” denemez. Nitelikli eserler ile çocuklar buluşmalı. Esasen aksini verseniz de o çocuk reddeder. Pekala neden bu kadar müspet olmayan, makus kitap çok okunuyor, sorusu akla gelebilir. İşte bu noktada başta bahsettiğimiz yere geliyoruz: Kitap bizim neyimiz olur? Neden kitap okuyoruz? Herkes kitap okumalı mı? Kitap okumayı o kadar tinleştiriyoruz ki bazen, herkes kitap okumak zorunda hissediyor.
Deniz Mert İçöz (Nükleer fizikçi, yazar)
Çocuklara rehber olmalıyız
İlk buyruk “Oku!”. Okunun tam manası, bilgiye ulaş. Teknolojide meydana gelen gelişmeler sonucu son 20 yılda insanoğlunun elde ettiği bilgi ölçüsü, var oluşundan beri elde ettiği bilgiden kat ve kat daha fazla. Ve bu bilgi ölçüsünün artmasıyla bilgiye erişmenin yolları da çoğalmış durumda. Bilgiye ulaşmanın hiçbir vakit modası geçmeyecek tek kaynağı olan kitaplar ise ne derece tercih ediliyor? Kitapların bilgiye ulaşma gayesi olarak değil de okunmadığı vakit çocuklar için büyük bir eksiklik olduğunun görülmesini anlamış değilim. Daima anlatılır, duyarsınız. Falancanın çocuğu duvardan modül kopararak yiyor, yerden toprak alıp ağzına atıyor. Zira bedende bir eksiklik kelam konusu ve çocuk bunu istem dışı olarak tamamlıyor. Çocuklarımız da yaşadıkları etrafta her türlü bilgiye acıkmış durumda. Biz ebeveynler olarak onlara yalnızca yanlışsız bilgiye nasıl ulaşılması gerektiğini gösteren rehberler olmalıyız. Bilgiye isterse kitaptan ulaşsın, isterse televizyondan tahminen de internetten. Nitelikli bilgi çocuğun muhtaçlık duyduğu bilgidir. Bilginin kaynağına takılmayın.
Sedir Kitap Kahve’deyiz!
Çocukları nitelikli kitaplarla buluşturalım demişken biz de buna uygun bir teklif yapmak istedik. Üsküdar Uncular Caddesi’nde kültürel ortamın gelişimine katkı sunmak hedefiyle Fazilet Yayınları tarafından açılan Sedir Kitap Kahve hem çocuk hem yetişkin okurun keyifle vakit geçireceği bir yer. Çabucak her ilgi alanına hitap eden yaklaşık 30 bin kitabın yer aldığı ve Fazilet Yayınları’nın yıllara dayalı birikimiyle hazırlanan yerde çocuk reyonu da olabildiğince renkli ve konforlu tasarlanmış. Sedir Kitap Kahve yalnızca bir kitapevi olarak hizmete sunulmamış. Burada çayınızı, kahvenizi yudumlarken arkadaşlarınızla sohbet edebilir, çalışabilir ya da ihtimamla seçilmiş kitaplar ortasından görerek, dokunarak, inceleyerek kitap seçmenin konforunu çocuklarınızla birlikte yaşayabilirsiniz.