Claudio Magris bir edebiyatçı. Metinlerinde coğrafyayı ve tarihi at başı götüren; doğup büyüdüğü Trieste’den yola çıkıp bilhassa İtalya’nın çabucak her noktasını, Balkanlar’ı ve Orta Avrupa’yı bir kültür elçisi edasıyla dolaşan, küçük hikayeler yaratan, dinleyip öğrendiği öyküleri anlamaya uğraşan ve yalın ömürleri gözlemleyen bir muharrir.
Magris, anlara ve anların birleşiminden oluşan hayata ağırlaşarak coğrafyanın, edebiyatın, tarihin ve hayatın kesiştiği noktada konumlanıyor. Gezginliğini ve gözlemciliğini konuştururken yakın ve uzak geçmişin izini sürüyor. Muharririn bir öteki değerli özelliği ise baktıklarının arkasını keşfedip buralardan kıssalar kotarması. Daha doğrusu, mana ve derinlik korkusu olmaması. 1999-2016 ortasında kaleme aldığı ve bir fotoğraf karesi misali anlara odaklandığı; günlük hayata, siyasete ve şahıslara ağırlaştığı ‘Enstantaneler’ başlıklı kitabında Magris, yeniden sokaklarda dolaşıyor, olup biteni gözlemliyor ve geriye bakmayı ihmal etmiyor.
‘RENKLERE TUTUNMAK YERİNE NEDEN ONLARI UNUTUYORSUNUZ?’
Magris’in gözüne takılan, “fotoğrafını çektiği” ve kâğıda döktüğü pek çok şey var. Mesela sakin sakin yürürken buram buram tarih kokan Trieste Parkı’nda güvercinlerin ve insanların aşkını karşılaştıran müellif, daha sonra Balkanlar’a çeviriyor yüzünü; uzak geçmişten yakın geçmişe kadar gelen, vakit zaman kesintiye uğrasa da neredeyse hiç kapanmayan hesaplar nedeniyle tekrar alevlenen tansiyonlara ve savaşlara bakarken Polonyalı muharrir Stanisław Lec’in kelamını hatırlıyor: “Ne olursa olsun yaşamak tehlikelidir, yaşayan ölür.”
Enstantaneler, Claudio Magris, Çev: İbrahim Yasin Güler, Yapı Kredi Yayınları, 98 s. Magris’in tarihî, coğrafik ve politik anekdotları birer kısa hikayeye benziyor. Dünü ve bugünü birleştiren müellif, gözüne takılanları son derece yalın ve kimi vakit mizahi bir lisanla kaleme alırken yeri geliyor aşktan bahsediyor yeri geliyor aşksızlığın neden olduğu boşluktan.
Magris’in müşahede alanı bazen bir kongre salonu bazen bir park ya da meydan bazen bir yerin terası. Bazen de “Renkleri Unut!” üzere bir yazı görüp tenkitlerini sıralıyor: “Size bir an için ölümsüz hissettiren bu eskimeyen renklere tutunmak yerine neden onları unutuyorsunuz? Tahminen de yazının bilinmeyen muharriri, tam da bu nedenle onları unutmanın güzel olduğunu zira ölümsüzlüğün ve erosun parıltısının beşere kendisinin ve erosun ölümlülüğünü bir ısırık üzere daha acı bir halde hissettiren beyaz ve siyahın bu nedenle daha katlanılabilir, hayatın griliğine daha uygun olduğunu söyleyecektir ya da bu unutulmaya davet; bu renklerin palavralar, şatafatlı fotoğraflı kartpostallar, seyahat ajanslarının uydurma cennetlerinin broşürleri, gerçek hayatın uydurma vaatleri, aşk şiiri kılığında aşk romanı olduğunu söylüyor. Yazının tıpkı vakitte, dayanılmaz yoğunluktaki renklerin vizyonlarından ortaya çıkan, halüsinojen bir değişimden uyanma üzerine yazılmış olması da mümkündür.”
ADİL BİR ADALET
Magris, aktüel olanla tarihi, toplumsal hayatla özel ömrü buluşturuyor metinlerinde. ‘Enstantaneler’; bir günlük, müşahedelerin kâğıda dökümü ve seyahat notlarına dönüşüyor böylelikle. Satırlarda ise konuşmanın ve suskunluğun incelikleri; sesin ve sessizliğin anlattıkları, yüzeyselliği ve derinliği var. Onurlu bir hayat ve öylesine yaşama, adil bir adalet ve hukuksuzluk ortasındaki ince çizgiyi de bulmak mümkün bu denemelerde.
KAVŞAKTAKİ TRİESTE’YE SEYAHAT
Magris, kitabının başlığı olan “enstantane”yi görme, işitmeyle, hissetmeyle, öğrenmeyle, anlamlandırma ve yorumla eşleştiriyor. Düzensizliği ve çeşitliliği, insanı ve suretini tarih, coğrafya ve ömür dışında işin içine kattığı ideolojiyle kavramaya uğraşıyor. Tarihin akışını değiştiren bir sofraya da bu yollardan geçerek oturuyor: “Kardeşçe kurulmuş bir sofrada ekmek ve şarap, pastayı paylaşan ve dünyayı paylaştıklarına kendilerini inandıran güçlülerin âleminde, tıpkı Churchill ve Stalin’in Moskova’da süper bir mersin balığını ve bahtsız Balkan ülkelerini Romanya’nın yüzde yetmiş beşi Sovyet tesiri altına, yüzde yirmi beşi İngiliz tesiri altına, Yunanistan için tam aksisi ve gibisi biçimlerde paylaştığında, Churchill hoş bir lokmayı kestiğinde, tam olarak nerede olduklarını bilmediğini itiraf edeceği Besarabya üzere bölgeleri bıraktığında insanlığın bahtını belirler, kirli bir şenlik hâline gelir.”
Magris’in anlatmaktan vazgeçemediği ve doğduğu kent olan Trieste, ‘Enstantaneler’de de karşımızda. Müellif, hiç unutmadığı ve unutamayacağı kente diğer bir açıdan bakarak selam gönderiyor: “Trieste, isminde geçtiği üzere yalnızca Doğu ile Batı ortasında değil, tıpkı vakitte Kuzey ile Güney ortasında, birtakım kış günbatımlarının İskandinav melankolisi ile yazın güney canlılığı ortasında bir kavşak noktasıdır. İtalyan sularının evvel Sloven, sonra Hırvat’a dönüştüğü körfezin tabanında, San Marco aslanının Istria’daki asırlık ayak izi olan Pirano Katedrali’ni ve daha ilerisinde deniz feneri ve rüzgârdaki çamlarıyla Punta Salvore’u görebilirsiniz. Barcola kayalığına mayıstan ekime kadar her gün gelen kitle buranın müdavimidir; üstü kapalı bir mutabakatla, her birimizin kıyıda, çok samimi olmadığımız lakin kibar alakalar içinde olduğumuz komşularımız tarafından hürmet gören, kendine ilişkin bir yeri vardır. Ortada bir gazetelerde, şimdiye kadar her seferinde, ortalarında çok sayıda ve çalışkan yüzücüler bulunan aydınların basına ve yetkililere gönderdikleri hırçın mektuplarla ve yıllardır New York yahut Adelaide’de bulunan lakin o kayalıkları unutmayan Trieste sakinlerinden gelen protestolarla boşa çıkarılan yasak tehditleri, kent imar planları, fiyatlı tesis yahut turistik marina inşaatı haberleri dolaşır. Doğruyu söylemek gerekirse yetkililer, tocio yahut dalış özgürlüğünün bir kamu malı, yararlı bir toplu hayat kalitesi olduğunu anladıklarını ve fiyatsız duş ve ılgınlarla ilgilendiklerini gösteriyor.”
EDEBİYATÇI MAGRİS’TEN FOTOĞRAFÇI MAGRİS’E
Dünyaya geldiği kent üzere ortada duran; Doğu-Batı ve Kuzey-Güney ekseninde gezinen, tarihi ve coğrafyayı buluşturan, farklı kültürlerden tatlarla yoluna devam eden ve okuru da bu seyahate katan Magris, gittiği ve gördüğü her noktadan anlar ve yaşanmışlıklar toplayıp biriktiriyor ‘Enstantaneler’de. Kâh sokaklardan kâh kiliselerden yahut kütüphanelerden bulup çıkarıyor öyküleri. Vakti vaktinde yıkılmaz denen duvarlardan ve o duvarların akabinde sesleniyor Magris. Bazen de bir tren istasyonundan: “Bir aralık akşamı. Kar ve makus hava, havaalanlarını, istasyonları ve otoyolları felç ederek muazzam ve hudut bozucu gecikmelere neden oldu. Milano’nun büyük istasyonunda bir Eurostar ayrılmaya hazırdı, bu tren geçerli bilet ve rezervasyonları olan, sabırsızca, kendilerine ayrılmış yerlerinde oturan ve tümü kaygılı olan yolcular için ayrılmıştı fakat karşılıklı haberleşmenin kesilmesiyle yolu tıkanmış başka trenlerden indirilen, artık ise kalabalık, sıkışık ve ayakta duran yolcular tarafından kaotik bir biçimde akına uğramıştı. Demiryolu çalışanı, -yönetmeliğe nazaran çok yüklü olan, münasebetiyle yeşil ışık alamayan- trenin nihayet hareket etmeye başlayabilmesi için tacizcileri inmeye çağırıyor. Kuralsızların hiçbiri hareket etmiyor; her biri karşılıklı ve kuşkulu bir genel dayanışma içinde, bir diğerinin harekete geçmesini beklerken demiryolu personelleri gittikçe daha boş ve gergin bir biçimde otoriterce sıkıştırıyor; rahatça oturan kurallılar, ayaktaki kalabalığa sert bir formda bakıyor, birileri protesto ediyor, büyük kelamlar uçuşuyor, alışılmamışların en yasa yanlıları, bu istisnai durumlar göze alındığında, kurala bir istisna talep ediyor.”
SOKAKLAR, MEYDANLAR, KENTLER
Magris, uzak ve yakın geçmişin yanı sıra onun için kıymetli anılarıyla da buluşturuyor okuru ‘Enstantaneler’de. Sıradan üzere görünen ve aslında sıra dışılığıyla dikkat çeken sokaklarda, meydanlarda ve kentlerde dolaştırıyor hepimizi. Bakıyor, görüyor, işitiyor ve anlamaya çalışıp notlar alıyor. Bizi, dört mevsim ve pek çok ömürle yüzleştirirken tarihin, farklı coğrafyaların, çeşitli politik ve kültürel iklimlerin içinden geçiriyor. Coğrafyayı ve tarihi kattığı edebî anlatıcılığına, kitabın başlığına uygun biçimde fotoğrafı da ekliyor.