HANİFE BAŞ – Çin ve Amerika ortasındaki Tayvan tansiyondan sonra çip krizi yeni bir kademeye taşınıyor. İki ülke ortasındaki tansiyonun merkez üssü olan Tayvan, dünya çip üretiminin yüzde 60’ını karşılıyor. Dünyanın en büyük çip üreticisi iki firma Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) ve United Microelectronics Corporation (UMC) Tayvan’da bulunuyor. TSMC, tek başına dünya çip üretiminin yüzde 54’ünü karşılıyor.
Tayvan büyük üretici
Amerikalı çip üreticisi Microchip Technology’nin Lider Yardımcısı Nuri Dağdeviren, dünyanın en büyük iki çip üretim fabrikasının Tayvan’da olduğuna dikkat çekerek, “ABD ve Çin ortasındaki gerginlikten ötürü Tayvan’daki çip üretiminin sekteye uğraması önemli kriz yaratır. Tayvan üzerinden iki ülke ortasında gerginlik çıkması dünya açısından berbat olur. Aslında devam eden bir Rusya – Ukrayna savaşı var. Aslında ABD – Çin ortasında bir müddettir ticari ve stratejik uğraş var. Çip krizinin kökeninde de bu var esasen. İki ülkenin tedarik zincirleri birbiriyle iç içe idi. İki ülke stratejik rakip olunca bu süreç çip krizinin ortaya çıkmasına katkıda bulundu. Fakat küresel olayları tek bir faktöre bağlayıp çözmek zor” dedi.
Çip krizinin bütün kesimlere yayılmış durumda olduğunu anımsatan Dağdeviren, “Otomotiv ve elektronik dalı için üretilen çipler tıpkı. Fakat bu krizin biraz sonuna geldiğini düşünüyorum. Krizin tepe noktası geçilmiş durumda. Tam ne vakit biteceğini iddia etmek güç. Yapılan yeni yatırımlar var. Ancak geçen yıl açıklandı bunlar. Devreye girmeleri iki yıl alacak yani bir yıl sonra daha fazla arz olacak” diye konuştu.
Dağdeviren, Türkiye’den otomotiv ve beyaz eşya başta olmak üzere çipe ağır talep geldiğini de aktararak, “Tedarikçi olarak elimizden gelen dayanağı vermeye çalışıyoruz. Başta savunma sanayi olmak üzere çip üretimi için teşebbüsler var. Dünyadan yaşanan süreç Türkiye’de çipin ehemmiyetine dair önemli bir farkındalık yarattı. Türkiye’nin bu tarafta kabiliyet geliştirmesi konusunda önemli bir istek görüyorum” tabirlerini kullandı.
‘2023 yılında rahatlama olabilir’
Türk Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) Lideri Yaman Tunaoğlu, ABD-Çin ortasındaki gerginliğinin dünyada rahatsızlık yarattığını söz ederek, şunları söyledi: “Amerika, çipte bağımlı olmaktan rahatsız, önemli yatırım yapmaya başladı. Yatırımın geri dönüşü uzun fakat 2023 yılında çipte bir rahatlama olacağını öngörüyoruz. Başka taraftan da dünyada iktisat yavaşlıyor. Lakin bu yıl Türkiye’de otomotiv ve öteki kesimlerde materyal eksiği nedeniyle üretimde aksamalar olabiliyor. İki ülke ortasında gerginlik devam ederse, Rusya-Ukrayna savaşı üzere yeni savaşlar çıkarsa varsayımlarımız değişebilir. Beklenmedik olaylar olursa farklı şeyler konuşuyor oluruz.”
‘Etkisi azaldı’
Bilişim Sanayicileri Derneği (TÜBİSAD) Lideri Levent Kızıltan, dünyadaki çip kriziyle ilgili şunları söyledi: “Global ölçekte üretim ve teşvike dönük adımlar sonucunda çip krizinin bu yıl bölümümüze yansımasının azaldığını söyleyebiliriz. Şahsî bilgisayar ve yazıcı üzere eser kümelerinin tedarik müddetleri kısalıyor. Her türlü araç ve ekipmanın akıllı hale geliyor olması ve mevcut yarı iletken teknolojilerinin daima değişim muhtaçlığı yatırımların devam edeceğini gösteriyor. Şu an yaşanan kriz, bir anda muhakkak bir noktada kapasite fazlasına da dönebilir. Çin-Tayvan gerginliği ve yeni Kovid-19 kapanmaları üzere farklı kriz faktörleri oluşmazsa 2023’te bilişim dalında çip krizinin tesirinin azalacağını düşünüyoruz. Dünyanın en büyük çip üreticisi Tayvan.”
‘Çip fabrikası üretemez hale gelir’
En büyük çip üreticisi Tayvanlı TSMC’nin Lideri Mark Liu, CNN’e verdiği röportajda, “Küresel tedarik zincirlerine bağlıyız. Bir işgalde fabrika üretim yapamaz hale gelir. Bu Çin’i de tesirler. Muhtemel bir işgalde herkes kaybeder. Rusya-Ukrayna savaşından ders çıkarılmalı. Savaştan sakınmak için çalışılmalı. Dünyada iktisadın işlemesi için uğraşılmalı. Şu anda satışlarımız ortasında Çin’in hissesi yüzde 10. Direkt bu tüketici pazarına gidiyor. Çin’in Tayvan’ı işgalinde dünyanın en büyük çip fabrikası çalışamaz hale gelir” yorumunu yaptı.