İZMİR – İzmir Kitap Fuarı (İZKİTAP) aktiflikleri kapsamında, Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Çiler Çilingiroğlu ve İzmir Büyükşehir Belediyesi KUDEP Müdürü Muammer İreç’in iştirakiyle “Türkiye Arkeolojisinin Şimdiki Sıkıntıları ve Geleceği” başlıklı söyleşi düzenlendi. Gazete Duvar İzmir Temsilcisi ve Arkeo Duvar Yazı İşleri Müdürü Nuray Pehlivan’ın moderatörlüğünde düzenlenen söyleşiye, birçok arkeoloğun yanı sıra İzmir’deki üniversitelerin Arkeoloji kısmında okuyan öğrenciler de katıldı.
Söyleşinin açılış konuşmasını yapan Pehlivan, tertibi gerçekleştiren Sakin Kitap’a teşekkür etti.
‘BAKANLIĞIN SİYASETLERİ, ARKEOLOJİK VE DOĞAL SİT ALANLARINI RİSK ALTINA SOKUYOR’
19. yüzyılın başlangıcından bu yana bilimsel temelli kazılara evrilerek çalışmalarına taraf veren arkeoloji dünyasının günümüze gelene kadar pek çok meselesini çözdüğünü söyleyen Pehlivan, son 20-30 yılda teknolojinin gelişmesiyle birlikte arkeoloji biliminin de artık antropoloji, sosyoloji, kelamlı tarih, ideoloji üzere farklı disiplinlerden birçok bileşeni olduğunu belirtti. “Bilimsel dataların değerlendirilmesinin multidisipliner alana taşınması, arkeolojinin daha sağlam datalarla kendini göstermesine neden olmuştur” diyen Pehlivan, şöyle konuştu: “Tüm bu hoş gelişmelerin yanında arkeolojik varlıkları süratlice paraya dönüştürülebilir bir varlık ya da ideolojik bir özne olarak gören bir toplumda yaşıyoruz. Bakanlığın kültür ve turizm siyasetleri bugüne kadar büyük zahmetlerle korunabilen arkeolojik ve doğal sit alanlarını risk altına sokuyor. Her gün sit alanlarıyla ilgili yeni düzenlemelere, arkeolojik alanların tahribatına şahit oluyoruz. Kültür turizmi ismi altında yapılan düzenlemeler, ziyaretçi odaklı yapıldığı için ören yerlerinin özgünlüğünü bozuyor.”
Nuray Pehlivan ‘ARKEOLOJİ BİLİMİ NE YAZIK Kİ HALA DEVLETİN HİMAYESİNDE ÇALIŞIYOR’
Bir öbür değerli sorunun ise neredeyse yüzyıllık Türkiye arkeoloji tarihinde, devlet monopolünde bilimsel çalışma üretmenin ıstırapları olduğunu belirten Pehlivan, kelamlarına şöyle devam etti:
“Bu problemleri bir türlü aşamadık. Gelinen noktada arkeoloji bilimi ne yazık ki hala devletin himayesinde çalışıyor ve üretiyor. Mevcut genelgeler hafriyat liderlerinin hareket kabiliyetini sonlandırıyor. Üstelik yalnızca bununla da hudutlu kalmıyor. Bilim beşerlerine verilen hafriyat ve araştırma müsaadeleri Cumhurbaşkanı kararıyla yani siyasi bir iradeyle veriliyor. Hafriyat liderleri kendi kazılarında çıkan yapıtları dahi müsaade almadan çalışamıyorlar. Motivasyonunu yerli ve ulusal olmaktan alan Kültür Bakanlığı, yabancı bilim insanlarının kazılarını ellerinden alacak kadar keskin müdahalelerde bulunuyor. Tüm bu sıkıntılar arkeoloji bilimini epeyce olumsuz etkiliyor.”
‘ALMANLAR KENDİ BİLİM GELENEĞİNİ TÜRKİYE’DEKİ ÖĞRENCİLERE AKTARDI’
Söyleşide Pehlivan’ın akabinde kelam alan Çiler Çilingiroğlu ise Türkiye’de arkeoloji ve arkeologların meselelerine değinerek, bütçe sıkıntısına dikkat çekti. Türkiye’deki arkeolojinin akademik başlangıcına bakıldığında, ulus devlete bakmak gerektiğini söyleyen Çilingiroğlu, birinci kurulan arkeoloji kısımlarında oluşturulan geleneğin aslında jenerasyonlar uzunluğu sürdürüldüğünü belirtti. Şahsen Almanya’dan gelen hocalar hasebiyle kurulan kısımların, Alman tesirini yansıttığını tabir eden Çilingiroğlu, Almanların kendi bilim geleneğini Türkiye’de öğrencilere aktardığını söyledi.
Çiler Çilingiroğlu ‘ARKEOLOJİ KENDİNİ TEKRAR EDEN BİR NOKTAYA GELMİŞTİR’
Bu geleneğin “Kültür tarihçiliği” olarak isimlendirilen bir gelenek olduğunu söyleyen Çilingiroğlu, şöyle devam etti:
“Kültür tarihçiliği, daha çok arkeolojik objeleri betimlemeye ve bunları zamansal sıralamaya yönelik bir gelenektir. Pratiğin dışına çıkan ve sorular soran bir arkeoloji çoğunlukla icra edilmemiştir. Hatta kuşaktan jenerasyona yozlaştığını da söyleyebiliriz. Her ne kadar arkeoloji bilimsel manada, teknik manasında dünyada birçok ilerleme gösterse de bu teorik çerçeveyi aşamadığımız için arkeoloji kendini tekrar eden bir noktaya gelmiştir. Daima çanak çömleğin tipolojisini ortaya çıkarmaya çalışır. O tipolojiden yola çıkarak kronoloji ortaya çıkarmaya çalışır ve birçok arkeolojik çalışma o noktada sona erer. Aslında arkeolojinin tam da burada başlaması lazım. Biz vakitte ve yerde objeleri nizama koymaya olağan ki mecburuz. Lakin işin asıl heyecanlı kısmı ve soracağımız hoş sorular bu noktadan sonra başlamalıdır. Bunu yapmamız içinde birtakım kuramsal yaklaşımlar ve düşünsel pratikler gerekiyor. Hala da bundan uzakta olduğumuzu düşünüyorum.”
Çilingiroğlu, arkeolojide apolitik damarın verdiği tesirle yeni kuramlara, sorulara geçilemediğini de belirtti.
‘TÜRKİYE ARKEOLOJİSİ DEYİNCE ‘KAMU’ ODAKLI ARKEOLOJİ AKLA GELİYOR’
Muammer İreç, Türkiye arkeolojisi denilince akla kamu odaklı arkeolojinin geldiğinin altını çizerek, tarihi yönlendirici aklın devlet aklı olduğunu söyledi. Ülkenin dinamikleri ve zenginliği düşünüldüğünde ise kuruluş ideolojisinde manalı olan fakat bugün yürümeyen bir sistemle karşılaşıldığını söz eden İreç, Türkiye’de bir prosedür sorunu olduğunu lisana getirdi. Türkiye’deki arkeolojinin durumuna değinen İreç, “Kültür tarihçiliği çoğunlukla taklit edilendir. Fakat dünya çok daha öbür noktalarda. Biz hala geçmişte o klâsik yapıda kemikleşmiş alt yapıyı bugün hala sürdürerek dünyaya ayak uydurmaya çalışıyoruz. Bana nazaran temel sorun arkeoloji yapmanın fazla merkezi bir aksiyon olması. Çok devlet denetiminde diyebilirim. Cumhurbaşkanlığı imzasıyla kazılara müsaade verilmesi aslında çok makul bir şey değil. Sıhhat Bakanı’nın ya da öteki bakanların bizim yaptığımız hafriyatla bir alakası yok. Ancak devlet aklı geçmişten itibaren bunu bir hareket olarak gördüğü için bu biçimde yerleşmiş bir fikriyatı devam ettiriyor. Ne yazık ki devletin birçok kolunda güncellemeler olmasına karşın, arkeoloji alanında güncellemeler çok kısıtlı” diye konuştu.
Muammer İreç ‘İZMİR’DE BELEDİYE 8.5 MİLYON TL’LİK TAKVİYEDE BULUNDU’
Türkiye’de toplumun arkeoloji ile ilgisinin sonlu olduğuna dikkat çeken İreç, “Arsası 3. derece sit alanında olan bir vatandaş arkeoloji ile münasebet kuruyor. Ya da rastgele bir yerde pahalı bir obje bulduysa ilgi kuruyor. Ancak bu ülkenin arkeolojisiyle ilgili sahip olduğumuz o zenginlikle ilgili neler eksik neler yapılmalı diye devlet aklı dışında vatandaş olarak refleks veren bir akıl yok” dedi. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin arkeolojik kazılara dayanak verdiğini tabir eden İreç, 2022 itibariyle belediyenin yaklaşık 8.5 milyon TL’lik bir takviyede bulunduğunu söyledi. Bakanlığın bütün Türkiye için ayırdığı paranın ise 30 milyon TL civarında olduğunu lisana getiren İreç, Türkiye’de arkeolojik kazılara İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin verdiği takviye oranında takviye veren öteki bir belediye olmadığını söyledi.
Arkeoloji bazında merkezden fonlanmaya mahallî bir tahlil sunulduğunu lisana getiren İreç, bunun değerine dikkat çekti. İreç, kazıların üst makamların ukdesinden çıkarılıp daha bilimsel, şeffaf hale getirilmesinin arkeolojik kazıların meselesine tahlil olacağını da ekledi.
Konuşmaların akabinde söyleşi, iştirakçilerin katkıları ve soru-cevap kısmı ile sona erdi.