Cihan Aktaş, kendini var etme eforu olarak tanımlanabilecek bir hayat yaşamış.
O, toplumsal rolünü yazıyla bütünleştirmiş bir müellif; bir saha insanı. İnancıyla (İslâm) birleşen kadınlığının savunusu, vakitle onu toplum içinde öne çıkan sembol isimlerden biri yapar. Bunda, gençlik yıllarında milletçe yaşanan ve uzun süren bir başörtüsü sıkıntısının rolü küçümsenemez. Yeniden de mevcut kuralların bir kesimi olmama, kendini alışılanın dışında var etme fikrinin kökleri daha eskilere dayanır. Şimdi ilkokul çağlarındayken yaşadığı kasabayla, oradaki hayatla hudutlu kalamayacağını hissetmiş; bir bitkinin toprağını araması üzere, verimli olacağı koşulları arayışı o yıllarda başlamıştır. Bağlanmayışları ve terk edişleri için “geçip gitmek” tabirini kullanıyor. Hayatı boyunca izini sürdüğü bu hissini/düşüncesini, 2012 yılında şöyle değerlendirecektir: “O çocuğun hayatına sadık kalmasaydım, bir kasabada konuklarını ağırlamaya çalışırken içten içe çöken bir kaymakam eşi olurdum, ya da bir mimarlık ofisinde desinatör misali çizimler yapan sıradan bir mimar.”
Önce Beşikdüzü Öğretmen Lisesi (1978), sonra İstanbul Devlet Hoş Sanatlar Akademisi Mimarlık Yüksek Okulu (1982): Seksenli yıllarda İslâmı yeni bir öğrenişle bilme ve yaşama gayreti ve birebir yıllarda başlayan yazı hayatı!
Kaçtığı şey “uzlaşma”dır; yaptığı şey kurallarıyla uğraş, onları aşma! Bunun için kurallarına boyun eğen özverili anneyi değil, alışılmamış ve uzlaşmaz bir yanı olan babayı rol model alır. Kendini hazır kalıplarla tanımlamaya müsaade vermeyen, “anti-komünist” bir duyarlıkla “halkçılık”ın birleşmesinden doğan bir damar; dinamik bir atılım vardır yetişme ortamı içinde. Kıssalarında de sözünü bulacak olan yeni kadınlığı algılayışı ise şöyledir: Ne annelerinin müsaadeden giden, ne de eğitim yoluyla öğrendikleri ulusal bayan modeline uyan, onların dışında “yeni ve diğer türlü bir tanımlamayı talep eden” kızlar!
HİKÂYECİLİĞİ ÜÇ PERİYODA AYRILIR
Hikâyeciliğini 80’li yıllar, 90’lı yıllar ve 2000 sonrası olarak üç periyoda ayırıyor müellif. Öykü yazmaya 80’li yıllarda Aylık Dergi’de başlamıştır. On üç kıssa kitabından birincisi (Üç İhtilal Çocuğu) 1991 yılında yayımlanır (2000 öncesinde dört kıssa kitabı daha çıkar). Genelde bir sorun, bir his, hatta bir fikirden doğar Cihan Aktaş’ta hikaye. Birinci kitabının birinci hikayesiyle bizi, o problemlerden birinin içine sokar müellif: Kıyafeti ve hayat duruşuyla sokakta bir erkek tarafından aşağılanan çocuklu bir genç bayan vardır bu öyküde. Tıpkı bayan, meskende de kocası tarafından aşağılanmıştır. Kocası, huyunu düzeltmesi tarafındaki ikazına karşı çıkan bayana “işine gelmezse çeker gidersin” demiştir bir tartışmalarında.
Bu birinci hikayelerindeki lisan, kurgu acemilikleri vakitle gelişecek ve güçlenecektir. Lakin nasıl bir öykücüyle karşı karşıya olduğumuzu daha birinci paragraf bize anlatıyor. Kendine has bir canlılık ve dinamizm var o birinci paragrafta. Okuyucuya bir lisan zevki tattıran.
Hikâyeleriyle, yazılarıyla “erkek egemen” olarak tanımlayacağı bir toplum yapısıdır müellifin birinci karşı çıktığı şey. Bu, onun “İslamcı” diye tanımladığı (benim kabul etmediğim bir kavram bu) ve içine dahil olduğu yeni etrafta “kendisini dava müfettişi olarak tayin eden kişiler” olarak karşısına çıkar en başta. Onlar hikaye yazarken mahremiyetini açığa vurduğunu düşünmekte, bunu “dava”ya uygun bulmamaktadırlar. Daha birinci adımda önüne çıkan bu sorun, onda, hayat uzunluğu unutamayacağı bir travmaya dönüşecektir adeta. “Kimse hayal gücümüze ve kalemimize yasaklar koyamaz”dır karşılığı fakat tekrar de ‘geçip gidemez’. Son romanı Şair ve Gece Kuşu’na, oradaki şair Cevriye Banu’ya kadar onunla gelir, bu kelamlar. Öykücülüğünün birinci yıllarında, yalnızca erkekler değil, “arkadaşım” dediği kızlar ve bayanlar da konutuna kadar gelip dillendirir bu kelamı (Bir not daha müelliften: “Kendi düşünme cüretiyle Müslüman olmuş Odessalı bir genç kız, Asya İlçenko da ‘Yazmak içimi açmaktı, vazgeçtim’ dedi bana Kiev seyahatimde.”).
Bir tarafıyla dışa dönük ve ataktır kişilik olarak Cihan Aktaş, içinde “nahif ve örselenmeye hazır” bir taraf da taşır ayrıyeten. Bazan çelişki üzere de görünen bu çift yönlülükler, hikâyeciliğinin de bir tarafını yapar. Kıssa kahramanı ve okuyucu açısından “bir o denli bakıyorum bir böyle” diyecektir bir konuşmasında, anlatılması gerekene. Böylelikle bu iki yahut çok boyutlu bakış, dönüşerek öyküsünün lehine bir zenginlik doğurur.
Hayata uyanışı içinde taşıyan birinci çocukluk yılları, aile, o yılların toplumsal etrafı her kişilik için bir varlık temeli oluşturur. İstense de bırakılıp gidilemez. İnsan yaş aldıkça farklı bir mana ve bedel kazanmaya başlar. “Bir Aile Yemeği” isimli kıssası (Unutulmayan, 2018), vakitle dağılmış, dallanıp budaklanmış olan bir ailenin bir aile yemeğinde bir ortaya getirilme/getirilememe uğraşını muvaffakiyetle anlatır Cihan Aktaş’ın. Okudukça bir şey daha farkettim orada: Teatral bir tarafı var. Başta yer birliği olmak üzere, kıssa boyunca gelişen hareketliliğin ritmi, konuşmalar bir tiyatro oyununa çok uygun göründü bana.
Çoğu vakit bir kadınlık haliyle, sorunuyla de buluşan birçok öyküsünde muharrir ezilmişlik, çaresizlik, mahrumluk ve yoksulluk halleri anlatır bize. Göçmenler, çocuklar, yabancı asıllı hastabakıcılar ilgi alanındadır. Ama daha evvel de belirttiğimiz üzere teke indirgeyici bir bakış açısı yoktur muharririn. Başında bir ana izlek olsa bile insan hallerine olan dikkati öbür açılar, detaylar getirerek zenginleştirir öyküyü. Saha insanı demiştim, Aktaş için. Bu özellik onun topluma, sosyolojik olana açılan yanıdır. Lakin insan hallerini, ruhsal durumları yakalayıştaki gücü sosyo-psikolojik bir tablo çıkarır sonuçta önümüze.
“KIZIM OLSAN BİLİRDİN”
Bu yazdıklarım bir giriş olarak bile azdır Cihan Aktaş hikâyeciliğini pahalandırmak için.
“Kızım Olsan Bilirdim” öyküsü üzerinde ayrıyeten durmak isterdim. O kıssada, hikâyecinin, alzaymır (Alzheimer) hastası bir bayanın kendini tabir edişindeki lisan akışını anlatmada ulaştığı muvaffakiyet Türk öykücülüğü ismine dikkate paha bir muvaffakiyettir. Bu muvaffakiyet hissedilen acıyı da tıpkı derecede arttırıyor.