CHP Genel Lider Başdanışmanı Ünal Çeviköz, Dışişleri Bakanlığı’nın bütçesinin görüşüldüğü Plan ve Bütçe Komisyonu’nda; Bakanlığın bütçesinin bir evvelki yıla oranla yüzde 124 oranında artmış gözükse de binde 3,75 ile 2015 yılından itibaren genel bütçeye oranla en düşük düzeyde olduğuna dikkat çekti. Çeviköz, “Yaşanan enflasyonu da göz önünde bulunduracak olursak Dışişleri Bakanlığı’nın bütçesi âdeta erimiş durumda. Daha evvel ‘kuş kadar kalmış’ diye eleştiriyorduk, bu sefer açıkçası bütçenin küçüklüğünü eleştirecek bir yaratık bulmak da zorlaşıyor” dedi.
TBMM’de Plan ve Bütçe Komisyonu’nda, Dışişleri Bakanlığı’nın bütçesi üzerindeki görüşmeler devam ediyor. CHP Kümesi ismine kelam alan CHP Genel Lider Başdanışmanı Ünal Çeviköz, şunları söyledi:
“Yaşanan enflasyonu da göz önünde bulunduracak olursak Dışişleri Bakanlığı’nın bütçesi âdeta erimiş durumda”
“Dışişleri Bakanlığı’na 2022 yılı için 7 milyar 487 milyon 450 bin lira ayrılan başlangıç ödeneği, 2023 yılı için 16 milyar 778 milyon 583 bin liraya yükseltilmiş. Ölçü bir evvelki yıla oranla yüzde 124 oranında artmış üzere görünüyor ancak binde 3,75 ile 2015 yılından itibaren genel bütçeye oranla en düşük düzeyde. Bunun bilhassa altını çizmek isterim. Yaşanan enflasyonu da göz önünde bulunduracak olursak Dışişleri Bakanlığı’nın bütçesi âdeta erimiş durumda. Daha evvel ‘kuş kadar kalmış’ diye eleştiriyorduk, bu kere açıkçası bütçenin küçüklüğünü eleştirecek bir yaratık bulmak da zorlaşıyor.
Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik askeri saldırganlığı nedeniyle tansiyon ve krizlerle dolu milletlerarası ortamda Dışişleri Bakanlığı’na her zamankinden daha büyük bir sorumluluk ve vazife düşüyor. Ülkemizin çoklu bir halde dış siyasette sıkıntılarla birebir anda uğraş etmek durumunda kaldığı bir devirde Dışişleri Bakanlığı’nın bütçesinin genel bütçeden hak ettiği hissesi alamamış olmasını Türkiye’nin çıkarları açısından ben son derece tasa verici buluyorum.
Dışişleri Bakanlığı bütçesinin kesin hesabının görüşülmesi ve bütçenin hazırlanması, bir bakıma dış siyaset amaçlarının yerine getirilebilmesi için yapılır, bu da bütçenin ve ödeneklerin faal, verimli ve ekonomik kullanılmasına yönelik mali disiplin prensipleri dikkate alınarak hesap verilmesi ve hazırlanması demektir. Bu nedenle dış siyasetteki gayelerin gerçekleştirilip gerçekleştirilemediğini sorgulamamız hem siyasi hem mali açıdan bir kontrol imkanı sağlar.
“Daimi temsilciliklerimize ve milletlerarası kuruluşlara yapılan atamalarda liyakat prensibi uygulanmıyor”
Daimi temsilciliklerimize ve memleketler arası kuruluşlara yapılan atamalarda liyakat unsuru uygulanmıyor. Sayın Bakan, bu duruma bir son verin. Türkiye’nin en esaslı kurumu olan ‘Dışişleri Bakanlığı’nın gelenekleriyle oynamayın’ diye tekraren davette bulunduk, bu davetlere cevaben ‘siyasi atamaların sayısının çok fazla olmadığı’ biçiminde açıklamalar geliyordu. Evvelki Bakan Yardımcınız 7 Nisan tarihinde TBMM Dışişleri Komisyonu’nda 13 daimi temsilcilik ve 146 büyükelçilik ile toplam 159 büyükelçiden oluşan yurt dışındaki diplomatik misyon şeflerinin yüzde 13’ünün Bakanlık dışından atanan isimlerden olduğunu açıklamıştı ancak bakıyoruz, son atamalarla hani, ülkeleri saymaya gerek yok lakin bunların ortasında elbette Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu üyesi olan ülkeler ve önde gelen Avrupa ülkeleri de var. Bunların hepsini ve 4 farklı milletlerarası kuruluş nezdindeki temsilcilikleri saydığımızda misyon şefi siyasi atamalardan oluşan sayı olarak dış temsilciliklerimizin yüzde 16’sını bulmuş durumda.
Bu durum Cumhuriyet tarihinde görülmemiş bir orandır. Dışişleri Bakanlığı çalışanını ve kendileriyle gurur duyduğum genç meslektaşlarımı bu türlü bir güvensizlik ve meslek kuşkusuna sokmayınız. Onlar bu mesleğe emek veren, fedakârca çalışan beşerler; taltif etmek istediğiniz politikleri dış bağlantılarda değil öbür alanlarda değerlendiriniz, Türk hariciyesinin hele gelecek yıl 500’üncü yılınızı kutlayacağımız bir sırada imajını zedelemeyiniz.
“Mısır’la olağanlaşma olmazsa ne elle tutulur bir Doğu Akdeniz siyasetiniz olur ne de Afrika politikanız”
Mısır’la başlatılan olağanlaşma sürecinden duyduğumuz memnuniyeti Genel Kurul’daki görüşmelerde paylaşmıştık fakat bu olağanlaşma istendiği üzere gitmedi. Mısır’la devam eden olağanlaşma görüşmelerinin askıya alındığı açıklandığı sırada değerli bir gelişme yaşandı. 11 Kasım’da Şarm El Şeyh’te düzenlenecek Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Zirvesi’ni protesto etme davetinde bulunan 34 Müslüman Kardeşler üyesinin gözaltına alındığı kamuoyuna yansıdı. Artık sormak istiyorum bu argümanlar gerçek mu? Doğruysa ve Mısır’ın bu Müslüman Kardeşler konusundaki hassasiyetinin giderilmesi için yapıldıysa neden bir türlü olağanlaşma sağlanamıyor? Mısır için hâlâ kâfi olmayan nedir? Doğu Akdeniz’de hidrokarbon kaynaklarının kıymetlendirilmesi ve deniz yetki alanlarıyla ilgili hukuk tabanında gerekli adımların atılması için Mısır’ın bölgede en kıymetli aktörlerden ve muhataplardan biri olduğunu biz tekraren vurguladık. Ben konuşmaya Mısır’la başladım zira Mısır’la olağanlaşma olmazsa ne elle tutulur bir Doğu Akdeniz siyasetiniz olur ne de Afrika siyasetiniz. Mısır’ın tesirini son Arap Birliği tepesi açıklamalarında da görebiliriz. Mısır, bölgede eskisinden daha güçlü bir aktör olarak karşımıza çıkıyor, bunu Filistin-İsrail uyuşmazlığı konusunda izlediği siyasetlerden da görmek mümkün. 2 ülke ortasındaki tansiyonların daha fazla tırmanmadan önlenmesinde en büyük rol sahibi Mısır.
“Libya’da bir an evvel barışın tesis edilmesini dilek ediyoruz”
Libya’da 2019 yılında Ulusal Mutabakat Hükümeti’yle imzalanan Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılması Muhtırası hâlâ Temsilciler Meclisi’nde onaylanmadı. Bu süreçte siyasi istikrarsızlıklar da devam etti. Libya’da iktidarınızın izlemiş olduğu arabuluculuk denemeleriniz sonuç vermedi. Bu yıl Türkiye ve Libya ortasında 3 Ekim’de de Hidrokarbon Alanında Mutabakat Muhtırası imzalandı. Libya’yla yapılan bu son mutabakatın ayrıntıları nelerdir? Daha evvelki muahedeler Temsilciler Meclisi’nde onaylanmadı, mutabakatlar onaylanmadığına nazaran bu dokümanların geçerli olması için hangi adımlar atılmaktadır? Bizim isteğimiz, Libya’nın bir an evvel huzur ve istikrara kavuşmasıdır. Bu bağlamda Türkiye’nin hak ve menfaatlerini hiçbir tereddüt duymadan destekliyoruz. Yapılan mutabakatların Libya’daki değişkenlik göz önünde bulundurularak yasallık kazanması konusunda da elbette adımların atılmasını bekliyoruz. Bunun yolu da taraf tutmadan, ideolojik yaklaşımlardan arındırılmış bir siyaset izlemekle mümkündür. Türkiye’nin Libya’da arabulucu olacak gücü ve prestiji vardı lakin Suriye’de kaybedilen pusula maalesef bu duruma mahzur oluyor. Bu hem Afrika kıtası hem Doğu Akdeniz’in güvenliği için elzemdir. Esasen global ölçekte terörizmle çaba konusunda da Libya’daki gelişmeler belirleyicidir. Bu nedenle Libya’da bir an evvel barışın tesis edilmesini istek ediyoruz. Türkiye’nin de bunun için efor göstermesi gerektiğini düşünüyoruz.
“Türkiye-Afrika doruklarının tertipli olarak yapılmamasının münasebeti nedir?”
Malum, Türkiye ile Sudan ortasında ikili ziraî iş birliği ve iştirakine ait bir mutabakat mevcut fakat son Arap Birliği Doruğunda bu toprakların şahsen Arap ülkeleri tarafından kullanılması istikametinde bir karar çıktığı da kamuoyuna yansıdı. Pekala, bizim Sudan’la yapmış olduğumuz ikili mutabakattan doğan haklarımızın korunmasına yönelik hangi adımlar atıldı? Arap Birliği’nin kararını nasıl değerlendiriyorsunuz? Afrika’dan kelam etmişken şunu da sormadan geçemeyeceğim: Türkiye-Afrika tepelerinin tertipli olarak yapılmamasının münasebeti nedir? Birinci tepe sırasında ben görevdeydim, biliyorum; tepeler beş yılda bir yapılacaktı. 2008 yılında birinci tepe yapıldıktan sonra sırasıyla 2013, 2018, 2023 doruklarıyla devam edecek ve yani gelecek sene dördüncü tepe yapılacak iken biz daha geçen yılın sonunda fakat üçüncü tepeyi yapabildik. Bunun sebebi nedir? Pandemi demeyin çünkü takvim kendini ispatlıyor, pandeminin pürüz yarattığı bir tarih yok bu takvimde.
“İsrail’in Türkiye’deki Hamas üyeleri konusunda lisana getirdiği taleplerin ne kadarı karşılandı?”
İsrail konusunda hayli yol kat edildi, karşılıklı büyükelçiler atandı, Cumhurbaşkanı da on dört yıl ortadan sonra birinci kere bir İsrail Başbakanı’yla görüştü; bunlar memnuniyet verici gelişmeler. Geç olsun, güç olmasın diye bağlantıların hak ettiği düzeye yükselmesinden daima memnuniyet duyacağımızı belirtmiştik, bundan da memnuniyet duyduğumuzu söylüyorum. Umarım, İsrail’deki seçim sonuçları epey kat edilen araya ziyan vermez. Çünkü, Netanyahu’nun tekrar iktidara gelmesi işleri karıştıracağa benziyor. İsrail konusunda da bir sorum var: İsrail’in Türkiye’deki Hamas üyeleri konusunda lisana getirdiği taleplerin ne kadarı karşılandı?
“Suriye’yle görüşmemenin maliyeti her gün daha da artıyor”
Ne vakit iktidar yetkilileri Putin’le görüşse Türkiye- Suriye ilgilerine dair yeni bir gündem oluşuyor. Adana Mutabakatı konusunda da tekrar Putin’in ikazıyla iktidar bir diyalog mümkünlüğünü gündemine almıştı lakin yol kat edilememişti, geçtiğimiz aylarda da tekrar misal bir gündem kamuoyunu meşgul etti. Türkiye ile Suriye ortasında istihbarat örgütleri tarafından yürütülen temasların iki ülke ortasında resmî ve hükümet seviyesine çekileceğine dair beklentiler arttı lakin bunun da bir devamı gelmedi. Sayın Bakan, siz de Suriye idaresiyle şartsız görüşebileceğinizi açıklamıştınız; ne vakit görüşeceksiniz? Görüşmenin gecikmesinin sebepleri nelerdir? Suriye’yle konuşamadığınız için Türkiye bugün Birleşmiş Milletler’in tanıdığı birçok ülkenin nüfusundan daha fazla Suriyeli sığınmacıya mesken sahipliği yapıyor, Suriye’yle görüşmemenin maliyeti her gün daha da artıyor, Şam idaresiyle görüşmenin kıymetini uzun müddettir lisana getiriyoruz ancak kimse dinlemiyor.
Biz, Cumhuriyet Halk Partisi olarak sığınmacıların geri dönüşü konusunda bir yol haritası çizdik, bizim siyasetimiz aşikâr: Gönüllülük temeline nazaran geri dönüşün teşviki; dönüşün planlı programlı ve vakte yayılarak yapılması; geri dönenlerin hayatlarının sürdürülebilirliği için eğitim, sıhhat üzere gerekli altyapı yatırımlarının yapılması; yatırımlar bağlamında memleketler arası külfet paylaşımı; barışın sağlanması için gereken kolaylaştırıcılığını sağlanması ki bu da elbette Cenevre görüşmelerinin devamının önemsenmesi manasına geliyor. Şam idaresinin geri dönmeyi tercih edenlerin güvenliği konusunda garanti vermesinin sağlanması. Bu şartlar çerçevesinde milletlerarası hukuka uygun olarak Suriyeli sığınmacıların geri dönüşü sağlanabilir. Lübnan bunu başardı, bir takvime bağladı ve bu süreci başlattı. Sizin de vakit zaman sığınmacılar konusunda açıklamalarınız kelam konusu oluyor, ben Türkiye’nin de emsal bir gündemi var mıdır, bunu sormak istiyorum. Suriye yalnızca Doğu Akdeniz konusunda kilit ülke değil, daha birçok bahiste Türkiye’ye dış siyaset alanında hareket kabiliyeti sağlayacak olan bir ülke; işte bu nedenle biz, Suriye’yle diyaloğu önemsiyoruz.
“BİZ BÜTÜN ÜLKELERLE DİPLOMATİK MÜNASEBETLERİN KESİNTİYE UĞRAMADAN SÜRDÜRÜLMESİNİ ÖNEMSİYORUZ”
Heyet Tahrir el-Şam tarafından Suriye’de yeni bir yapılanma kelam konusu; yeni durumun gerek ülkemize gerekse Suriye’deki askerlerimize ait oluşturabileceği tehditler nelerdir? Bu mevzuda bir planlamanız var mı? ‘Bunlar askerî konular’ demeyin çünkü, Suriye’de dış siyaset, savunma ve güvenlik mevzuları bir bütün oluşturuyor, bunu siz de biliyorsunuz Sayın Bakan.
Yumuşak gücü öncelememenin sonuçları maalesef hayli ağır oluyor. Biz bütün ülkelerle diplomatik alakaların kesintiye uğramadan sürdürülmesini önemsiyoruz; İsrail, Mısır ve Suriye’yle diplomatik bağların bir an evvel hak ettiği düzeye ulaştırılması gerektiğini tekraren söyledik. Türkiye’nin ulusal menfaatleri için en kısa müddette bu ülkelerle münasebetlerin düzeltilmesini ümit ediyoruz. Mısır, Libya, İsrail ve Suriye’yle bağları ve bu ülkelerle olan münasebetlerin Doğu Akdeniz bağlamındaki bölgesel tesirinin değerini anlatmaya çalıştım. Hidrokarbon kaynaklarının kıymetlendirilmesi için oluşturulan Doğu Akdeniz Gaz Forumu’nun bölgenin 7 ülkesini bir ortaya getirdiğini lakin bu kümeye Türkiye’nin dâhil edilmemesini haksız ve adil olmayan bir davranış olarak gördüğümüzü de daima vurgulaya geldik.
“YUNANİSTAN’IN STATÜSÜ GEREĞİ SİLAHSIZLANDIRILMIŞ OLMASI GEREKEN ADALARI SİLAHLANDIRMASINI DA ASLA KABUL EDEMEYİZ”
Türkiye’nin yalnızca az evvel saydığım ülkelerle alakaları değil, Amerika Birleşik Devletleri Kongresi’ndeki dostlarını kaybetmesi ve akabinde Yunanistan lobisinin kongrenin her iki kanadında da dayanak görmesi hem Ege’de hem Kıbrıs’ta istenmeyen gelişmelerin yaşanmasına sebep oldu. Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı Güney Kıbrıs’ı eski Varşova Paktı ülkelerine uyguladığı özel eğitim ve iş birliği programına dâhil etti. Tıpkı formda, Amerika Birleşik Devletleri’nin Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne yönelik silah ambargosunu kaldırma tarafındaki Eylül 2020’de aldığı kararın kapsamı da genişletildi, bu karar aslında basamak aşama gerçekleşti; bu kararın önüne geçilmesi için hangi teşebbüslerde bulundunuz? Bir teşebbüste bulunduysanız neden sonuç alamadınız? Bu kararların Doğu Akdeniz’deki mevcut gerginliğin yatışmasına ve Kıbrıs probleminin barışçıl tahliline yardımcı olmayacağını anlatmadınız mı? Bugün gelinen noktada bu kararlar yalnızca Kıbrıs’ta iki taraf ortasındaki istikrarları olumsuz etkilemekle kalmıyor, Doğu Akdeniz’deki gerginliğin ve Türkiye-Yunanistan ilgilerinin de daha fazla olumsuz bir halde gelişmesine yol açıyor. Hani, Yunanistan demişken malum, gündemin en sıcak bahislerinden biri de Ege özelinde Yunanistan’la yaşadığımız tansiyon. Öncelikle şunu belirtmek isterim ki: Yunanistan’la yaşadığımız gerginlikte elbette ebediyen komşu kalacak iki ülke olarak dostça tahlil yollarını denemeliyiz ve diplomatik kapıları kapatmamalıyız fakat Yunanistan’ın statüsü gereği silahsızlandırılmış olması gereken adaları silahlandırmasını da asla kabul etmediğimizin altını bilhassa çizmek isterim.
Avrupa Birliği’nin de bu problemleri Türkiye-AB bağlantılarının bir modülü olarak görmekten vazgeçmesi gerekiyor. Türk-Yunan gerginliğini çözecek olanlar Türkiye ile Yunanistan’dır; bunun altını da bilhassa çizmek isterim. Siz, bu mevzuda ne yapıyorsunuz sanki? Herhâlde siz de bütün bu görüşleri Avrupa Birliği’ne motamot anlatıyorsunuz esasen diğer bir davranış beklemiyorum fakat neden sonuç alamıyorsunuz; ben onu bir türlü anlayamıyorum?
“BİZE DAİMA OLARAK VATANDAŞLARIMIZDAN VİZE TALEPLERİ GELİYOR”
Vize hürlüğü sürecinin canlandırılması teşebbüslerinin epeyce gerisinde olduğumuz malum. Bakanlık olarak, vize problemlerinin tahlili konusunda hangi adımları attınız ve ne üzere bir ilerleme sağladınız? Vatandaşlarımızın mağduriyetinin giderilmesi için hangi teşebbüslerde bulunuyorsunuz? Çünkü, bize daima olarak vatandaşlarımızdan vize talepleri geliyor, biz de bunları Dışişleri Bakanlığı’na iletiyoruz lakin sonuç alınamadığını gördükçe de sanki Dışişleri Bakanlığımız hangi adımları atıyor diye merak ediyoruz.
Yine, Avrupa Birliği başlığında gümrük birliğinin güncellenmesi ve hızlandırılması konusunda da bir ilerleme kelam konusu değil. Avrupa Birliği’nin 2022 Türkiye ülke raporunda bilhassa demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü üzere temel bahislerde gerilemenin sürdüğünü ve üyelik için gerekli olan AB müktesebatına ahenk konusunda bir ilerleme olmadığının da altı çiziliyor. Avrupa Birliği’yle alakaların iş birliği bahisleri üzerinden yürütülmesi değerli olsa da kıymetler üzerinden yapılamıyor olması Türkiye’nin demokratikleşmesi açısından çok büyük bir zahmet oluşturuyor. Bugün, vatandaşlarımızın Avrupa Birliği’ne tam üyelik konusundaki istekleri kamuoyu anketlerinde olağanüstü yüksek bir orandayken ülkemizin ve vatandaşlarımızın hak ettiği çabayı biz, iktidarın gösterdiği kanaatinde değiliz; bunu da anlamak mümkün değil.
“Tahıl Koridoru Anlaşması’nın Rusya tarafından uygulanmasının durdurulma riski hâlâ var”
Tahıl Koridoru Anlaşması’nın Türkiye’nin milletlerarası görünürlüğüne elbette katkı yaptığı ortadadır. 24 Şubat’tan beri Türkiye Cumhuriyeti olarak jeopolitik mevzumuza ve Montrö’nün ruhuna uygun hareket ediliyor, bunlar olağanüstü memnuniyet verici. Tahıl Koridoru Anlaşması’nın Rusya tarafından uygulanmasının durdurulma riski hâlâ var. Bu durum, muahedeye katkı yapan ülke olmamız nedeniyle milletlerarası toplum nezdinde bizim de görünümümüzü olumsuz etkileyecektir. Onun için, ülkemizin çok daha fazlasını hak ettiğini ve yeni oluşan Avrupa güvenlik mimarisinde daha faal bir rol üstlenmemiz gerektiğini düşünüyoruz.
Sürekli olarak İsveç ve Finlandiya’yla müzakereler yapıyorsunuz. Esasen Madrid’de imzalanan üçlü mutabakatta da Türkiye’nin Avrupa güvenlik mimarisinde daha faal bir rol üstlenmesi için Finlandiya ve İsveç’in AB nezdinde çalışmalarını beklediğimiz karara bağlıdır lakin biz, İsveç ve Finlandiya’yla müzakerelerde hiç bundan kelam edildiğini duymuyoruz. Neden?
“Türkiye’yi gerçek manada bir güç merkezi hâline getirecek hangi adımları atacaksınız?”
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Rusya’nın güç kaynaklarının sevkiyatı için ana rotayı Türkiye üzerinden sağlamaya yönelik teklifi kamuoyunda konuşulmaya devam ediyor. Güç konusunda Türkiye ile Rusya ortasında asimetrik bir münasebet kelam konusu. Burada kıymetli olan, Türkiye’nin üçüncü ülkelere satış yapma yetkisinin olup olmayacağı. Evvelki projelerin tersine Türkiye’yi güç merkezi yapacak yegâne öge bu avantaja sahip olup olmayacağı, Rusya’nın açıklamalarından tekrar bu türlü bir yetki olmayacağını anlıyoruz. Tüm Avrupa ülkelerinin Rusya’ya ambargo uyguladığı, hatta Rusya’yla iş yapan şirketlere dahi ikincil yaptırımların gündemde olduğu bir süreçte bu projenin Türkiye için avantajı ne olacak, sanki bunu açıklayabilir misiniz? Tüm ülkeler güç arz güvenliği açısından Rusya’ya olan bağlılığını azaltırken Türkiye’nin buna yönelik çalışmaları var mıdır? Rusya’yla güç depolaması, güç ticareti ve güvenliği mevzularında oluşan asimetrik tavra son vererek Türkiye’yi gerçek manada bir güç merkezi hâline getirecek hangi adımları atacaksınız?
Avrupa Birliği’nin Azerbaycan’la attığı adımlardan sonra İsrail ve Lübnan ortasında da güç konusunda muahede sağlandı. Oluşan bu yeni güç denklemlerinde güç arz güvenliği açısından Rusya haricinde bu yeni denklem çerçevesinde Türkiye’nin hangi siyasetleri vardır ve bu siyasetler nasıl gelişecektir?
“F-16 alım süreci hangi basamaktadır?”
Amerika Birleşik Devletleri’yle olan alakalara de kısaca değinmek isterim. Amerika Birleşik Devletleri’yle bağlantılar F-16 modernizasyon kiti alımı üzerinden ilerliyor. Bu hususta maalesef, Türkiye’nin kongredeki dostlarını kaybetmesi nedeniyle mevcut idare her ne kadar olumlu baksa da kongrede bir dirençle karşı karşıyayız. F-16 alım süreci hangi evrededir? Amerika Birleşik Devletleri Kongresi’nde bugünkü seçimler sonucu çoğunluk Cumhuriyetçilere geçince bağlantılarımız bundan nasıl etkilenecek, bu mevzuda bir yol haritanız var mı?” (ANKA)