Türkiye cevizin anavatanı olan ülkelerden biri olarak biliniyor. Anadolu cevizi, tıpkı İran cevizi ya da İngiliz cevizi üzere ticari olarak karşılığı olan çeşitlerin başında geliyor. Bir vakitler ceviz üretimi muhtaçlığının yaklaşık yüzde 95’ini karşılayan Türkiye son yıllarda dünyanın en fazla ceviz ithal eden ülkesi haline geldi. Dünya ceviz üretiminde Çin, ABD ve İran’ın akabinde dördüncü sırada yer alan Türkiye’nin 2019’da ithal ettiği ceviz ölçüsü 60 bin ton. Dünya ceviz ithalatının toplam 401 bin ton olduğu düşünüldüğünde Türkiye’nin yaptığı ithalat hayli büyük bir oranı oluştururken birebir vakitte dünyanın en fazla ceviz ithali yapan ülkesi pozisyonuna getiriyor.
Anadolu coğrafyası cevizin anavatanı olan bölgeler ortasında yer alıyor. Geçmişte doğal olarak yetişen lokal ceviz tiplerinin büyük kısmı kerestesi epey bedelli olduğu için yok edildi. Son yıllarda kapama ceviz bahçesi kurma teşebbüslerinde kıymetli bir artış gözlenirken ağaç başına randımanda azalma yaşanması en kıymetli meselelerin başında geliyor. Resmi datalara nazaran Türkiye’de kişi başına ceviz tüketimi son 5 yılda yüzde 36 oranında arttı. Yılda kişi başına 3,4 kg ceviz tüketimine sahip olan Türkiye’de 2018 yılında 215 bin ton ceviz üretimi gerçekleştirildi. Tıpkı yıl yurt içinde tüketilen ceviz ölçüsü ise 283 bin ton. Hal bu türlü olunca baklavadan ezmeye, mezelerden çöreklere Türk mutfağının vazgeçilmezleri ortasında olan cevizdeki üretim artan tüketimi karşılamaya yetmiyor.
ÜRETİM ALANLARI ARTTI, AĞAÇ BAŞINA RANDIMAN DÜŞTÜ
Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Ziraî İktisat ve Siyaset Geliştirme Enstitüsü (TEPGE)’nin Ocak 2021’de yayımladığı ceviz raporuna nazaran Türkiye’deki ceviz üretim alanları 2019 yılında bir evvelki yıla nazaran yüzde 11,4, 2014 yılına kıyaslandığında ise oranında arttı. Fakat üretim alanlarından bu artışa rağmen ağaç başına randımanda değerli ölçüde düşüş yaşanması kıymetli sıkıntıların başında geliyor.
ÜRETİMDE HAKKÂRİ VE KAHRAMANMARAŞ BİRİNCİ SIRADA
Cevizde hasat vakti yaklaşıyor. İklime ve bölgeye nazaran değişen hasat, Eylül’de başlayıp, kimi yerde Ekim sonuna kadar sürüyor. Ceviz ağaçlarında meyvelerin olgunlaşmaya başladığı şu günlerde üreticilerin en büyük sorunu öbür yarım eserlerinde olduğu üzere yüksek girdiler. Türkiye’de üretim alanı büyüklüğü bakımından 81 bin dekar ile Denizli birinci sırada yer alırken, Manisa ve Bursa bu ili izliyor. Çorum ise 605 bin ceviz ağacı ile cevizden en fazla meyve veren ağaca sahip vilayet olarak kayıtlara geçti. Ceviz üretiminde birinci sırada yer alan vilayetler ise Hakkâri ve Kahramanmaraş. Antalya, İzmir ve Sakarya ceviz üretiminde öne çıkan öbür vilayetler.
CEVİZ ÜRETİMİNDE ÇİN, İTHALATTA TÜRKİYE BİRİNCİ SIRADA
Türkiye dünyanın en değerli ceviz üreticileri ortasında yer alıyor. Dünya ceviz üretiminin yaklaşık yarısını Çin, geri kalanını ise ABD, İran, Ukrayna, Meksika ve Şili üzere ülkeler karşılıyor. Dünya üretiminin yüzde 5’lik kısmını karşılayan Türkiye 4. Sırada yer alıyor. Lakin üretimi tüketimini karşılamayan Türkiye dünyada ceviz ithalatı yapan ülkeler ortasında da birinci sırada yer alıyor. ABD, Ukrayna, Şili, Çin, Özbekistan ve Meksika üzere ülkeler Türkiye’nin en fazla ceviz ithalatı yaptığı ülkeler ortasında.
ABD DÜNYA CEVİZ İHRACATININ LİDERİ
Dünya ceviz ihracatının başkanı ise ABD. Büyük ölçekli yerlerde ceviz üretimi yapılan ülkeden 2019 yılında yapılan kabuklu ceviz ihracatı, dünya ihracatının (495 bin ton) toplamının yaklaşık üçte birini (158 bin ton) oluşturuyor. Birebir yıl toplam 347 bin ton olan dünya kabuksuz ceviz ihracatının 122 bin tonluk kısmı da tekrar ABD’den yapıldı.
BAKANLIK DEKAR BAŞINA 15 TL MAZOT, 4 TL GÜBRE DAYANAĞI VERİYOR
Türkiye’nin tüketimini karşılayabilmesi için ceviz üretimi yapan üreticilerin desteklenmesi gerekiyor. Tarım Bakanlığı 2020 yılında ceviz üreticilerine dekar başına 15 TL mazot, 4 TL’de gübre dayanağı verdi. 2020 yılı için bahçe kurulumuna verilen dayanak ise dekarda 100 TL standart fidan, 400 TL ise sertifikalı fidanlar için veriliyor. Organik ceviz üreticilerine ise dekar başına 40 TL dayanak verilmiş. Ceviz üretimine verilen dayanaklarda geçmiş yıllara nazaran artış gözlense de yüksek enflasyon karşısında süratle eriyor.
FİYATLAR UÇTU, ‘BOŞ BAKLAVA’ ÜRETİLMEYE BAŞLANDI
Kabuklu ve iç cevizde son iki yılda katlanan fiyat artışları tüketiciyi de olumsuz etkiliyor. Kabuklu cevizde 80 ila 130, iç cevizde ise 100 ila 250 TL ortasında seyreden fiyatlar son aylarda “boş baklava” üretilmesine neden olan etkenlerden biri olarak görülüyor.
BAKANLIĞIN RESMİ RAPORU UÇURUMU GÖZLER ÖNÜNE SERİYOR
Tarım Bakanlığı’nın Ocak 2021’de yayımladığı resmi raporunda üreticinin 1 kilo ceviz ile alabildiği eserlerin kıyaslanması, tarımda son yıllardaki tabloyu gözler önüne seriyor: “Ceviz üretici fiyatları 2020 yılında 2016 yılına nazaran %34, gübre fiyatı %109, mazot fiyatı ise %58 oranında artmıştır. 2016 yılında 1 kg ceviz ile 12,81 kg gübre, 4,17 lt mazot alınabiliyor iken, 2020 yılında girdi fiyatlarındaki artışa bağlı olarak 1 kg ceviz ile 8,19 kg gübre, 3,54 lt mazot alınabilmektedir. Son 5 yıl içerisinde 1 kg ceviz ile alınabilecek gübre ölçüsünde %36,1, mazot ölçüsünde %15,1 oranında azalma görülmektedir. Üretici fiyatına takviyelerin de ek edilmesiyle bir arada 2020 yılında 1 kg ceviz ile 8,56 kg gübre, 3,70 lt mazot alınabilmektedir.”
ÜRETİMİ DEĞİL, İTHALATI DESTEKLEYEN SİYASET SONA ERMELİ
Türkiye ceviz için değerli bir üretim potansiyeline sahip. Fakat ziraî üretimin giderek daha kıymetli bir iş haline gelmesi, üretim yerine ithalatın desteklenmesi bu avantajın heba olmasına yol açıyor. Tarım eserlerinde “daha ucuzu var” denilerek ithalata yönelen Türkiye’de, eski Bakan Bekir Pakdemirli’nin “Paramız var ki ithal ediyoruz” kelamlarında karşılığını bulan yanlışlı siyasetlerden kökten vazgeçilmesi gerekiyor. Bir vakitler Anadolu dağlarında yetişen devasa ceviz ağaçlarını İtalya’ya, Almanya’ya ve İngiltere’ye “kereste” niyetine satan Türkiye’nin bugün dünyanın en fazla ceviz ithal eden ülkesi haline gelmesi elbette tesadüf değil. Bu kısır döngüden çıkmanın yolu ülke için stratejik ehemmiyete sahip tarım eserlerinin üretimini her türlü zorluğa rağmen sürdüren üreticilere dört elle sahip çıkmaktan geçiyor…
Yusuf Yavuz