Dünyaca ünlü İngiliz müellif ve filozof Aldous Huxley, 1990’lı yıllardan günümüze hem sanat hem de düşün dünyasında fikirleri ve yapıtlarıyla yükünü koruyor. Onu efsaneleştiren, sık sık “tüm vakitlerin en yeterli romanları” listelerinde okurun karşısına çıkan ve 1932 yılında birinci defa yayımlanan yapıtı ‘Cesur Yeni Dünya’ başta olmak üzere, kaleme aldığı çabucak her roman dünyanın dört yanında arka arda yeni baskılarını yapıyor. Dünyaca ünlü müzik kümesi The Doors’un ismine ilham olan ve yirminci yüzyılın en dikkat cazibeli kurgu dışı yapıtları ortasında yerini alan derinlikli ideoloji yapıtı ‘Algı Kapıları’ üzere felsefi yapıtlarıyla de “Nasıl bir insan?”, “Nasıl bir toplum?”, “Nasıl bir iktidar?” üzere yüzyıllardır karşılığı aranagelmiş sorulara verdiği cevaplarla kitleleri peşinden sürüklemeye devam ediyor.
Kırk yılı aşan müelliflik hayatı boyunca hem roman hem de kurgu dışı toplam elliden fazla eser kaleme alan Huxley’nin bu sefer ütopik bir geleceği anlattığı romanı ‘Ada’, İthaki Yayınları etiketi ve Seniha Akar çevirisiyle raflarda yerini aldı.
İlk kere 1962 yılında okurla buluşan bu roman, muharririn Kasım 1963 yılında, ABD Lideri John F. Kennedy’yle birebir günde hayatını kaybetmesinden evvel yayımlanan son kitabı olma özelliği taşıyor.
Hiçbir vakit distopik ‘Cesur Yeni Dünya’nın ya da ‘Krom Sarısı’nın, ‘Algı Kapıları’nın, ‘Cennet ve Cehennem’in kazandığı muvaffakiyet ve şöhreti elde edemeyen ‘Ada’, köktendinci inançların ve her şeye gücü yeten önderlerin olmadığı, kimsenin bir başkasından beş kat fazla maaş kazanmadığı, cinselliğin özgür yaşandığı ve günümüzdeki biçimiyle ailelerin yerini daha geniş, “toplumsal ailelerin” aldığı bir dünyayı mümkün kılıyor.
Gelelim bu fanatizmden beslenen dinler, militarizm, petrolün dünyadaki jeopolitik kıymeti üzere bahisler hakkında anlattıklarıyla şaşırtan derecede bir kehanetler kitabı üzere okunabilen ‘Ada’nın konusuna…
Ada, Aldous Huxley, Mütercim: Seniha Akar, 368 syf., İthaki Yayınları, 2016. Roman, gazeteci Will Farnaby’nin, Pala isimli ada yakınlarında bir deniz kazası geçirmesiyle başlıyor. Geçirdiği kazanın akabinde ada halkı tarafından tabiri caizse kıyıya vurmuş ve baygın halde bulunan Will bir köye getirilir ve burada yerli halk tarafından tedavisine başlanır. Lakin kahramanımızın geçirdiği kaza göründüğü kadar pak değildir. Adanın petrol kaynaklarını ele geçirmek isteyenler için casusluk yapmak üzere oraya gönderilen Will, Pala’da geçireceği günler boyunca buradaki beşerlerle alakalar geliştirecek, onların ömür biçimleriyle tanışacak ve günler geçtikte buranın çok özel bir yer olduğunu fark etmeye başlayacaktır. Vakitle, uğrunda buraya geldiği emeli sorgulamaya, dünyanın geri kalanındaki kapitalist, faşist, militarist düzendense buradaki toplumsal ve idari tertibin her manada çok daha “yaşanabilir” olduğunu fark etmeye başlayacaktır.
HAYALİNDEKİ DÜNYAYI RESMETTİĞİ ROMAN
‘Ada’, dünyanın kalanından öncelikle inanç sistemiyle ayrılıyor. Rastgele bir ibadethanesi olmayan Pala halkının inancı dolaysız, direkt bir tecrübesi savunuyor ve doğrulanamayan, mitten öteye gidemeyen, dogmalardan beslenen her inancı, bu inanca ilham veren hisleri bile reddediyor. Böylelikle Pala halkı dini başkanlar, siyaseti yönlendiren dini telaffuzlar, kehanetler; bunların tümünden korunmuş durumda.
Pala’da huzurun değerli bir bileşeni, adada uygulanan nüfus denetimi sistemidir. Nüfus denetimi sayesinde var olan kaynaklar ada halkına ziyadesiyle yeterken, ülke iktisadı de bu bolluktan olumlu biçimde etkileniyor.
GELENEKSEL AİLE YAPISINA MEYDAN OKUYOR
Nüfus denetimi devletin nezaretindeyken, çocukların bakımı da gerçek hayattaki var olan tertipten hayli farklı biçimde planlanıyor. Tıpkı bundan yüzyıllar evvel Descartes’ın ülkü bir devlet tertibinde çocukların anne babanın himayesinden alınmasını savunması üzere, ‘Ada’da da çocuklar tek bir anne baba himayesi altında değil. Burada tüm çocuklar tüm yetişkinlerin ortak sorumluluğu olarak görülüyor. Böylelikle makul ebeveynlerin eksiklikleri, dertleri ve ruhsal meseleleri çocuklarına geçmiyor.
İnsanlara mutluluğa ulaşmak için muhtaçlık duydukları her şeyi sağlayan ütopik bir toplum ve devlet tasvirine yönelik hayli cesaretli bir eser olan ‘Ada’da Pala halkı tıp ya da besin idaresi ile ilgili birkaç aygıtın dışında teknoloji kullanımını reddediyor. Öte yandan hayat kurtaran ameliyatları ve antibiyotikleri de asla reddetmiyor, gerekli teknoloji dışında “dışa bağımlı” olmalarına neden olacak her şeyi sistemlerinin ve yönetimlerinin dışında tutuyorlar. Bu da onları ticaretin sıklıkla petrolle, silahla döndüğü o “kirli” dünyayla rastgele bir iştirakten korumuş oluyor.
Aldous Huxley yalnızca bir romancı değildi. İncelediği felsefi bahisleri kurgusal romanlarında bir öyküye işleyerek ortaya görüntü çıkarır, kelamını ettiği fikirleri kurguda ete kemiğe büründürerek “nasıl olacağını” görür ve gösterirdi. Münasebetiyle karakter gelişimi ve olay örgüsü üzere romanın teknik noktalarına çok da odaklanmayan müellifin asıl sıkıntısı, romanlarını dolduran o felsefi fikirlerdi. ‘Ada’, her ne kadar “en popüler” romanı olmayı başaramamışsa da hayatı boyunca savunduğu ve kendi hayatının çerçevesini de çizdiği hayat biçimini anlattığı, inandığı bedellerle oluşmuş bir “cennetvari” dünyayı anlattığı bu roman muharririn felsefi kanılarının ve tenkitlerinin aktarılmasına hizmet ediyor.
HUXLEY’NİN SAVUNDUĞU İNSAN BU ROMANDA HAYAT BULUYOR
Yazar ‘Ada’da çabucak tüm inanç sistemlerinde kendini gösteren, Budizm’de tepeye yerleşen, insanın bu berbat dünyadan fakat kendisini soyutlayarak, bu dünyanın tehlikeli “nimetlerini” reddederek, vefatın tek gerçek olduğu fikrine sarılarak yaşarsa “iyi insan” olabileceği fikrini netlikle reddediyor. Tüm bu bakış açılarının karşısına kendi fikirlerini koyuyor.
Huxley’e nazaran güzel insan olmanın temelinde kişinin kim olduğunu bilmesi yatar. Kişinin hakikaten kim olduğunu bilmesi için öncelikle kim olduğunu sandığını ya da kim olmak için çabaladığını güzelce anlaması gerekir. Olmaya çalıştığı kişinin kendisini ne yapmaya ve nasıl hissetmeye zorladığını fark eden insan finalde kim olmadığını görecektir. İşte bu bilgi, yani kişinin kim olmadığını anladığı aydınlanma an’ı, onu kim olduğunu öğrenme şuuruna bir adım daha yakınlaştıracaktır. Huxley, kim olmadığımıza dair bu aydınlanma anları bir süreklilik haline geldiğine, vakitle kim olduğumuzu göreceğimizi savunur.
İnsanı idealize eden, onu daima aşikâr kalıplara sığdırmaya çalışan tüm inanç, yönetim ve teknoloji sistemlerini reddeden bir toplumun idealize edildiği ‘Ada’, köklerini muharririn işte bu fikirlerinden alıyor.
Son derece akıcı ve sade bir lisanla kaleme alınmış olan ‘Ada’, yalnızca bilimkurgu ya da ideoloji okumayı seven okurları değil, çarpıcı ve heyecan verici bir dünyayla tanışmak isteyen tüm okurlarını raflarda bekliyor.