Huylarıdır, herhalde abartıyorlar dedim fakat mecburî olarak meskenden çıktığımda iki adım sonra rahat nefes alamayınca anladım ki haklılarmış. The Daily Mirror’daki, “sağlıklı olanları da etkileyecek” içerikli haberde yazılanlar da doğruymuş nitekim. Bir sıhhat sorunu olmayan bendenizi de nefessiz bırakacak kadar çok bir sıcaklık vardı Londra’da dün. Bugün de azalsa da devam edecek.
Bu yaşıma kadar, yaz mevsiminde hem de, tekraren bulunduğum Ortadoğu’da bile, bu türlü bir şey görmedim ben. Bu sıcaklık biraz daha fazla olsa, biraz da uzun sürse, toplu ölümlerin olması kaçınılmaz inanın.
Felaket dedikleri bu işte
Tabii, yalnızca ihtarları dinlemek için değil, haliyle, hususla ilgili haberleri izlemek için oturdum televizyonun karşısına. Gazetelerde hususa ait araştırmalar, uzman görüşleri gırla, okudum alışılmış. Zira söylenenlere nazaran bir mühlet sonra yurdumuzu da vuracağı için duyduklarımı, okuduklarımı paylaşayım istedim.
Türkiye’yi de İngiltere’yi vurduğu üzere vuracaksa şayet, bunun öncelikle zihin sıhhatini etkileyecek, bilişsel fonksiyonumuzu etkisiz hale getirecek bir olumsuz duruma yol açacağının bilinmesi gerek. Mevzuya ait yapılan kimi araştırmalar sıcak havanın üretkenliğin azalmasına, muhakeme kusurlarına, hatta cürüm oranının artmasına neden olabileceğini gösteriyor. 2006 tarihli “Effect of Temperature on Task Performance in Office Environment” (Büro Ortamında Sıcaklığın Vazife Performansı Üzerindeki Etkisi) başlığını taşıyan bir araştırmaya rastladım. (Effect of temperature on task performance in office environment (lbl.gov). Araştırmada ofis çalışanlarının performansında nizamlı bir düşüş olduğu sonucuna varılıyor. Bu kadar değil alışılmış, bir dolu sonuca ulaşmışlar, anlamadığım şeyler, sıkıldım okurken, o nedenle dileyen baksın lütfen linke. 2018’de yapılan bir araştırmada da (paper_nyc_aejep.pdf (harvard.edu) sıcak bir günün imtihanlardaki eğitim performansını nasıl düşürebileceği ortaya konarak, “Zihinsel fonksiyondaki bu düşüş yalnızca ofis çalışanları yahut yetişkinlerle sonlu değil, lise öğrencilerinde de gözlendi” deniyor.
Beyni etkisizleştiriyor
The Telegraph gazetesi 2020 yılında Scientific Reports mecmuasında yer alan bir diğer araştırmayı haberleştirmiş. (What hot weather does to your brain – and how to think through it (telegraph.co.uk). Yaşları 27 ile 41 ortasında değişen sekiz sağlıklı erkeğin beyin işlevleri, başlarına ısı lambaları doğrultulduğunda bir dizi matematik ya da mantık sorusunu yanıtlamada başarısız olmuşlar habere nazaran. Gazete, “güneşe uzun müddet maruz kalmanın beyin işlevlerini azaltabileceği fikri, bilim adamları ortasında bir müddettir ilgi çekiyor” dediğine nazaran sıcaklığın beyne güzel gelmediğini söylemeye çalışıyor herhalde (Bu İngiliz gazeteleri de bir alem nitekim. “İlgi çekiyor” ne demek? Ziyanlı mı değil mi onu söyle işte).
The Telegraph’daki araştırmada, “Yüksek sıcaklıklarda çalışmanın, fizikî yorgunluğu tetikleyebilen iç beden sıcaklığında bir artış olan hipertermiye neden olduğu uzun vakittir biliniyor” deniyor. Devamı daha da tatsız: “Bazı araştırmacılar, sıcak havanın, beynin süreç suratını yavaşlatıp, mantıklı kararlar vermeyi zorlaştırarak, farkına bile varmayabileceğimiz bir biçimde – entelektüel hünerlerimizi de etkileyebileceği fikrine yaklaşıyorlar”.
Guardian’daki araştırmada bunun nedeni, proteinlerle iyonların beyinde birikerek iltihaplanmaya neden olması manasına gelen “aşırı yüksek sıcaklıklarda kan-beyin bariyerinin yıkılmaya başlaması” imiş. Kimi durumlarda proteinlerin birikmesi beyin hücrelerinin ölmesine bile neden olabilir de deniyor araştırmada. (Body shock: six ways the heat affects the human body | UK weather | The Guardian)
The Telegraph’daki Oxford Üniversitesi’nden Laurence Wainwright ile Zürih Üniversitesi’nden Eileen Neumann sıcak hava dalgalarının yanı sıra sel, yangın üzere başka hava olaylarının da insanlarda depresif semptomların artmasıyla irtibatlı olduğunu belirtiyorlar. Wainwright ile Neumann, bipolar bozukluğu olan bireylerde manik atakların artmasında sıcaklığın rolünün oldukça fazla olduğunu vurguluyorlar. Günlük yüksek sıcaklıklar ile intihar ya da intihar teşebbüsleri ortasında bir ilişki olduğunu da ileri sürüyorlar ki durum vahim hakikaten. Diyorlarki, “Kabaca söylemek gerekirse, aylık ortalama sıcaklıktaki her 1°C’lik artış, zihinsel sıhhatle ilgili vefatları %2,2 oranında artırıyor”.
Ne yapmalı?
Tüm araştırmaların vardığı ortak sonuç, ısı gerilimi denen olgunun birçoklarının süreksiz olduğu. Ne memnun ki çeşitli soğutma sistemlerine sahibiz. Tertipli olarak su içilmeli doğal. Su içeren yiyecekler tercih edilmeli. Sıcaklıklarda gereğince su içmemenin bilişsel performans üzerinde büyük tesiri olduğu biliniyor.
Gerçekten işe yarıyor. İşe yaradığını iki adım ötedeki markete giderken anladım. Konuttan çıkıp saunaya adım atmış üzereydim.