Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, çevreye siyanür saçtığının ortaya çıkmasının akabinde Erzincan İliç’teki Çöpler Altın Madeni’nin faaliyetlerini durdurdu. Türkiye’de İliç’in yanı sıra 19 maden işletmesinde siyanür ve çeşitli kimyasallarla altın ayrıştırması yapılıyor. Öte yandan 2000 yılında Romanya’da yaşanan Baia Mare Felaketi’yle tartışılmaya başlanan siyanürlü altın ayrıştırması 2010 yılındaki Avrupa Parlamentosu’nun tavsiye niteliğindeki kararı sonrası birtakım Avrupa ülkelerinde yasaklandı.
“Altın Ölüm” ve “Altın Girdap” kitaplarının muharriri İbrahim Gündüz Türkiye’deki siyanürlü altın ayrıştırması yapılan madenleri, Romanya ve Kıbrıs’ta yaşanan felaketleri örnek göstererek Odatv’ye kıymetlendirdi.
TÜRKİYE’DEKİ SİYANÜRLÜ ALTIN MADENLERİ
Türkiye’de siyanürle altın ayrıştırmaya 2001 yılında başlandığını söz eden İbrahim Gündüz, şu anda Türkiye’de 19 madende siyanür dâhil çeşitli kimyasalların kullanıldığını belirterek “Cehennem Çukuru” dediğimiz atık havuzları yalnızca İliç’te değil. Türkiye’nin her bölgesinde bu tehlike var. 19 maden işletmesinde siyanürle altın ayrıştırması yapılıyor” dedi.
Çöpler Altın Madeni’nin dün kapatılmadığının altını çizen İbrahim Gündüz, 7 ay evvel etrafa siyanür saçan öteki bir madenin faaliyetlerine sonradan devam ettiğine dikkat çekerek şunları söyledi:
“Kasım 2021’de Giresun Şebinkarahisar’da öteki bir maden şirketine ilişkin olan ‘cehennem çukuru’ dediğimiz atık havuzu patladı. Bu maden şirketi faaliyetlerine çok kısa bir mühlet sonra devam etti. Benzeri tehlikenin İliç için de geçerli olduğunu düşünüyorum. Zira İliç’teki maden kapatılmadı, faaliyetleri durduruldu. Tehlikenin boyutunu anlamak için herkesin görebileceği bir alan var. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Lefke’de 1950’lerde bir Amerikan şirketi altın madeni aramaya başladı. Kıbrıs Barış Harekâtı sonrası orayı terk etmek zorunda kaldılar. Ortadan 50 yıl geçmesine karşın orası hala bir etraf felaketi yaşıyor. Yalnızca Lefke örneği bile bu faaliyetlerin ne manaya geldiğini gözler önüne seriyor.”
Lefke
İbrahim Gündüz’ün belirttiği siyanürle altın ayrıştırılan madenler şu halde:
- Ovacık Altın Madeni – İzmir/Bergama – Koza Altın – 2001
- Sart Altın Madeni – Manisa/Sart – Pomza – 2002
- Kışladağ Altın Madeni – Uşak/Eşme- El Dorado Gold/TÜBRAG Madencilik – Kanada- 2006
- Mastra Altın Madeni – Gümüşhane – Koza Altın – 2009
- Çukuralan Altın Madeni – İzmir – Koza Altın – 2009
- Çöpler Altın Madeni – Erzincan/İliç – Anagold – 2010
- Efem Çukuru Altın Madeni – İzmir – El Dorado Gold/TÜBRAG-Kanada – 2011
- Kaymaz Altın Madeni – Eskişehir- Koza Altın – 2011
- Bolkardağ Altın Madeni – Niğde – Gümüştaş Madencilik- 2012
- Midi Altın Madeni- Gümüşhane – Yıldızbakır – 2012
- Himmetdere Altın Madeni – Kayseri – Koza Altın – 2012
- Fatsa Altın Madeni- Ordu – Altıtepe Madencilik – Bahar/Stratex-Oriole/Cominco – 2015
- Bakırtepe Altın İşletmesi – Sivas – Koç/Demir Export – 2015
- Kaş Altın Madeni – Kayseri – Koç/Demir Export – 2016
- İnlice Altın Madeni – Konya – Eczacıbaşı/Esan – 2016
- Kızıltepe Altın Madeni – Balıkesir – Zenit Altın – El Dorado Gold – 2017
- Lapseki Altın Madeni – Çanakkale – Norol/Tümad Madencilik – 2019
- İvrindi Altın Madeni – Balıkesir – Norol/Tümad Madencilik – 2019
- Öksüt Altın Madeni – Kayseri/Öksür – Öksüt Madencilik/Centerra – 2020
AVRUPA ÜLKELERİ YASAKLADI
Öte yandan 2000 yılında Romanya’da yaşanan Baia Mare Felaketi’nin akabinde birtakım Avrupa ülkelerinde siyanürle altın ayrıştırmak yasaklandı.
2000 yılında Romanya’da yaşanan Baia Mare Felaketi, Avrupa Birliği açısından bir dönüm noktası oldu. Baia Mare altın madeni felaketinin akabinde sudaki siyanür kıymetinin 100 katına ulaşması, yüz binlerce su canlısının ölmesi, 2 milyondan fazla insanın içme suyunun zehirlenmesi sonrasında AB Maden Atığı Yönergesi ve AB Su Çerçeve Yönergesi tekrar düzenlendi.
Baia Mare Felaketi sonrası yaşanan gelişmelerin siyanürlü madenciliğin Avrupa’nın birçok ülkesinde ve Avrupa Birliği Parlamentosu’nda tartışmaya açıldığını belirten İbrahim Gündüz kelamlarına şöyle devam etti:
“Bu tartışmaların yasal olarak karşılık bulduğu birinci ülke Çek Cumhuriyeti oldu. 2000 yılında Çek Cumhuriyeti’nde, 2002 yılında Almanya’da, 2009 yılında ise Macaristan’da siyanürlü madencilik yasaklandı. Yasaklamalar ile ekonomik olarak elverişli olmayan düşük tenörlü rezerv alanlarındaki maden faaliyetlerinin de önüne geçilmiş oldu. Avrupa ülkelerinde yaşanan bu gelişmelerin Avrupa Parlamentosu’nu da etkilemesi kaçınılmazdı. AB üyesi ülkelerin temsilcilerinden oluşan Avrupa Parlamentosu, Mayıs 2010’da siyanürlü altın madenciliğinin AB topraklarında yasaklanmasını isteyen bir karar aldı. Bu kararın akabinde 2004 yılından bu ya Avrupa’da bu formda faaliyet gösteren bir altın madeni işletmesi yok diye biliyorum. Çok ağır kontrol kuralları getirildi. İliç’te yaşanan olay Avrupa’da yaşansa o maden şirketini süresiz kapatılırdı.”
AVRUPA PARLEMENTOSU’NDAN “SİYANÜR” KARARI
Avrupa Parlamentosu’nun bir yaptırım gücü olmadığı için alınan karar tavsiye niteliğindeydi. Bu karara birden fazla Avrupa ülkesi uydu.
Avrupa Parlamentosu’nun “siyanür” kararının münasebetleri şu formda:
– Siyanür, canlı çeşitliliği, tatlı su varlığı ve insan sıhhatini tehdit eden yüksek derecede toksik bir kimyasaldır.
– Altın madenciliğinde kullanılan siyanür, Su Çerçeve Yönergesi kapsamında en önemli kirletici kimyasallardan biri olarak belirtilmekte ve halk sıhhati ve etraf üzerinde geri dönülmez felaketlere sebebiyet vermektedir.
– Maden atıklarında canlı sıhhati için belirlenen inançlı limit pahaların çok üstünde siyanür bulunur ve maden atıklarını yönetmek zordur.
– Siyanürlü maden işletmeleri 8-16 yıl üzere kısa müddetlerde kısıtlı istihdam yaratırken, muhtemel bir kaza, sorumlu işletmeler tarafından karşılanmayacak kadar büyük, hudut ötesi yıkımlara neden olur.
– Geçtiğimiz 25 yıl boyunca dünya genelinde 30’dan fazla atık maden barajı kazası yaşanmıştır. Yani gelişen teknoloji atık barajı kazalarının önüne geçemiyor.
– İklim değişikliği kaza riskini arttırmaktadır.
Avrupa Parlamentosu kararında, altın madenciliğinde ağır olarak kullanılan ve çok tehlikeli ve zehirli bir kimyasal olan siyanürün, ana kirletici olarak nitelenmesine ve böylelikle insan sıhhati, etraf ve münasebetiyle biyoçeşitlilik üzerinde felaket boyutunda geri dönülmez bir tesirinin olabileceğine dikkat çekilen İbrahim Gündüz kelamlarını şöyle noktaladı:
“Kararda, siyanürlü kazaların hudut ötesi tesirleri, bilhassa büyük akarsu havzaları ve yeraltı kaynaklarının kirlenmesi konusunda önemli çevresel tehdide vurgu yapılarak, işletmeci şirketlerin gelecekteki bir kaza yahut arıza durumunda doğacak maliyetleri kapsayacak uzun vadeli sigortalarının olmadığı belirtildi. Avrupa Parlamentosu’nun bu kararından yalnızca bir ay sonra, 10 Haziran 2010 tarihinde, “yağma ve talan yasası” diye tanımlanabilecek bugünkü “madencilik yasası” TBMM’de kabul edildi.”
Ersin Eroğlu