2022 yılının başında Geophysical Research Letters mecmuasında açıklanan bir araştırma 6 kıtadan 99 kıyı kenti kapsıyor. Avrupa Uzay Ajansı’nca 2015-2020 yılları ortasında çekilmiş uydu imajlarını inceleyen ABD Rhode Island Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, kıyı kentlerin her yıl birkaç santim sular altında kaldığını gözlemledi. Buna nazaran Çin’in Tianjin kenti her yıl 5 santimetre ile en yüksek kayba uğrayan kent. Tianjin’i, Pakistan’ın Karachi, Filipinler’in Manila kenti takip ediyor.
Sadece global ısınma değil. Çarpık yapılaşma ve büyük kentlerdeki alt yapı eksikliği de su taşkınları ve sellerle gelen kayıplara yol açıyor. O denli ki Endonezya başşehir Cakarta’yı taşımaya hazırlanıyor. Başşehri taşıma kararına siyasi yahut askeri nedenler değil, artan nüfus, iklim ve tabiat kaideleri sebep oluyor.
Kuzey Kutbu’ndaki sıcaklıklar 4 kat daha süratli artıyor
Diğer taraftan Kuzey Buz Denizi’ndeki buz katmanı rekor ölçülerde eriyor. Kuzey Kutbu’ndaki sıcaklıklar 4 kat daha süratli artıyor. Buzullar araştırmalara nazaran son 18 yılda hacminin 3’te 1’ini kaybetti. Tüm buzulların erimesi halinde mevcut okyanus düzeylerinin 65 metre kadar yükseleceği öngörülüyor. Dünya’ nın yüzde 44’ü kıyılarda yaşıyor. Hasebiyle birçok ülke ve kent sular altında kalabilir. Pekala Türkiye nasıl etkilenecek? İklim Bilimci Prof. Dr. Barbaros Gönençgil’e sorduk.
Gönençgil, buzul periyodunda kıyı çizgisinin bugünkünden 130 metre geride olduğunu anlatıyor:
“Biraz geriye gidersek, bugünü direkt tahminen ilgilendirmese bile, son buzul devrinde yaklaşık 20 bin 22 bin yıl evvel tamamlanan bir periyottur bu, deniz düzeyleri bugünküne nazaran 130 metre gerideydi. Kıyı çizgisi 130 metre daha gerideydi. Ege’de bugünkü birçok ada, ada değil Anadolu’ya bağlı bir modüldü. Doğal bu vakit içersinde, buzulların erimesi ve su hacminin artmasıyla birlikte de, günümüzde bu noktaya geldi. Şimdiki olarak bakarsak da dünyanın farklı bölgelerinde bunların gözlemlenmesi kelam konusu. Bilhassa kutuplardaki buzulların erimesindeki süreçler ağır nüfusu olan kıyı kentlerinin sular altında kalmasına ya da yükselen deniz düzeyinden etkilenmesine sebep olur.”
Gönençgil, “Endonezya, Bangladeş, Hindistan, Güney Amerika, Çin, Güney Asya ve Doğu Avrupa’daki birçok ülke risk altında” diyor.
“Bir iki santimetrelik yükselim tahminen çok dikkati çekmiyor fakat hassas verilerler ve uydularla yapılan ölçümler gösteriyor ki, ilerleyen yıllarda bilhassa ada ülkelerinde, Pasifik’te, önemli sorunlar ortaya çıkabilir. Türkiye’de Antalya, İstanbul’da 10 santimlik, 5 santimlik yükselim gözle görülür bir değişiklik getirmeyebilir fakat bu cins adalarda çok büyük bir değişim manasına geliyor. Zira birçok deniz düzeyinden çok az yüksekte yerleşimler.”
Hollanda risk altındaki ülkelerden
Denizden, kıyılardan toprak kazanarak yaşamaya adapte olan ülkeler var. Bunlardan biri, Hollanda… Hollanda çok fazla toprağı olmayan lakin denizden setlerle bu formda toprak kazanmış bir ülke. Deniz düzeyine yakın, ortalama yükseltisi düşük, kanalları bol bu ülkede 300 metrelik yükselti dağ kabul ediliyor.
Ülkede denize kurulan setlerle kazanılan alanlarda çoğunlukla tarım yapılıyor. Çünkü bu tip alanları yerleşime açmak riskli olarak kabul ediliyor. Gönençgil Hollanda’nın deniz düzeyinin yükselmesi riskine karşı setleri güçlendirerek ve yükselterek tedbir alma yolunu seçtiğini anlatıyor:
“Şu evrede yapılabilecek tek şey, yalnızca uğraş manasında, setler oluşturmak olabilir. Fakat o da tabi nereye kadar, nasıl yatırım âlâ bakmak lazım. Yerleşimleri kıyılardan çekmek pek kelam konusu değil maalesef, zira giderek daha da fazla kıyı yerleşimleri, kıyı alanlarına yerleşmeye başladık. Onların geri çekilmeyeceğini düşünürsek, daha çok setlerle tedbirini almak birinci akla gelecek tahlil lakin şu etapta süreksiz bir tahlil.”
Türkiye nasıl etkilenir?
“Kıyılarda olduğu üzere, yüksek kesitlerde, ki bu Türkiye’yi de ilgilendiriyor, buzulların erimesiyle birlikte birçok bahis da gündeme geliyor. Kara yahut buz suyuyla beslenen akarsuların rejimi değişiyor. Toprakların ve canlıların ömür döngülerinde bir badire oluşturabiliyor. Dağlar dünyanın su kulesidir. Buzulun çabucak altında daimi kar düzeyleri değişebiliyor. Bu değişiklik su tutma kapasitesiyle alakalı sorunlar doğurabilir.”
Bir diğer boyut da turizm alanları. Yüksek dağlarda yapılan kayak faaliyetleri, birtakım ülkelerin gelir kalemlerinden. Türkiye de kayak turizmi potansiyeli açısından riskli bölgelerde bulunuyor.
“Kıyı bölgelerimiz ekstrem atmosferik şartların tesiri altında. Karadeniz’deki fırtına ve çok yağışlarla bunu yaşıyoruz. Su baskınlarında bu bahsin da konuşulması gerekiyor. Atmosfer daha fazla nem tutulmasıyla birlikte, daha fazla yağışa yol açıyor. Bu yağışlar kıyı bölgelerinde akarsuların ağızlarında bloklanmaya yol açarak, taşkınlara da yol açabiliyor.”
Bu insanoğlunun istikrar kurma çabası. Lakin mevcut süreç devam ettikçe de riskler devam ediyor. Global ısınma ve iklim değişikliğiyle ilgili insani yanlışları durdurmak en değerli tahlil olarak görünüyor.