Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, geçen hafta 2023 yılı bütçe büyüklüğünün 4 trilyon 469 milyar lira olarak öngörülürken, bütçe gelirlerinin ise 3 trilyon 810 milyar lira olarak belirlendi. Bu sayılara nazaran bütçe açığının gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 3.5 olacak. Münasebetiyle bütçe açığını kapamak için seçim harcamalarının ve yüksek enflasyonun bedelini 2023 yılında vatandaşlar yeniden ağır vergilerle ödeyecek.
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz enflasyonun kapalı ve en adaletsiz vergi olduğuna dikkat çekerek, “Yaşanan enflasyonist ortamda kurdaki oynaklıklar devam ederken TCMB’nin faiz indirimine devam etmesi muhakkak alanlarda kredi genişlemesini sağlarken tüketimde artış yaşanırsa, tekrar tüketim vergilerinde ve taşıt, konut üzere mülkiyet vergilerinin gelirlerinde artışı beraberinde getirecek” dedi. Yılmaz’la 2023 yılına damgasını vuracak seçim ve bütçeye tesirlerini konuştuk.
‘Ek bütçeye karşın mali disiplin sağlanamıyor’
-Sizce 2023 bütçesini 2022 bütçesinden ayıran en kıymetli özellik nedir? 2023 bütçesinde seçimin yansımalarını hangi kalemlerde görmek mümkün?
Öncelikle 2022 yılı şimdi bitmedi. 2022 boyunca yaşadığımız yüksek enflasyon nedeniyle vergi matrahlarının nominal olarak artışı vergi gelirlerini rekor seviyelere çıkardı. Lakin yeniden de eylülde bütçe 78,6 milyar TL açık verdi. Orta Vadeli Program’a nazaran yıl sonu bütçe açığının 461,2 milyar TL olarak hedeflenmiş olması, önümüzdeki 3 ay boyunca bütçe masraflarında beklenenin üzerinde artış gerçekleşeceğini ortaya koyuyor. 2022 yılı bitene kadar bütçenin vereceği açık ve münasebetiyle kamu talebindeki artış 2022 son çeyrekte büyüme üzerinde olumlu tesir yaratırken, enflasyonist baskıyı artıracak. Münasebetiyle enflasyonda aralık ayındaki baz tesiri beklendiği üzere güçlü gelmeyecek. Ayrıyeten devletin iç ve dış borç faizlerine ayrılan hisse da beklenenin üzerinde 329 milyar TL’ye ulaşacağından bütçede faiz dışı fazla elde edilemeyeceği anlaşılıyor. Ek bütçeye karşın mali disiplin sağlanamıyor. 2023 yılı bütçesini 2022 bütçesinden ayıran en değerli özellik, 2023 bütçesinin yıl ortasında yapılacak seçimle şekillendirebilmesidir. 2021’de bütçe masraflarının gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranı yüzde 22,1 seviyesindeyken 2023’te yüzde 24 hedeflenmektedir. Bu hem devletin iktisat içindeki hissesinin büyüyeceği hem de kamu bölümünün harcamacı yapısıyla enflasyonu tetikleyeceği manasına geliyor. 2023 bütçesini seçim öncesi ve seçim sonrası periyot olarak ikiye ayırabiliriz. Her seçim devrinde olduğu üzere yıl uzunluğu yapılacak bütçe harcamaları, seçim nedeniyle erkene geçilecektir. Münasebetiyle bütçe ödeneğinin değerli bir kısmı yılın birinci yarısında kullanılacaktır. Seçim öncesi popülist nitelikli harcamalar da dikkat cazip olacaktır. 2023 bütçesinde bilhassa sıhhat, eğitim ve ulaştırma hizmetlerinde güzelleşmeler, tarım kesimi ile gerçek bölüme verilen dayanaklar, hane halkına transferlerin ön planda olması planlanıyor. Ayrıyeten eş vakitli olarak vergi teşvikleri ve vazgeçilen vergi gelirleri ile birebir vakitte seçmen de olan vergi mükelleflerine yönelik kolaylıklar var.
-Bütçeden vatandaşların hissesine ne düşecek? Daha çok hizmet mi yoksa daha çok vergi mi?
2023 bütçesinin gelir ve sarfiyat kestirimleri yapılırken; iktisadın yüzde 5 büyüyeceği, yıl sonu TÜFE’nin yüzde 24,9 olacağı, ihracatın 265 milyar dolar, ithalatın 345 milyar dolar olacağı varsayılmış ve bütçe uygulaması sırasında ortaya çıkacak acil ve öncelikli hizmetlerin yürütülmesi gayesiyle kâfi seviyede yedek ödenek konulması öngörülmüştür. Öncelikle bütçenin yapıtaşları olan tüm makroekonomik göstergelerin gerçeği yansıtması gerekiyor ki bütçe gayelerine ulaşılabilsin. Aksi halde bütçe tutarlılığını kaybeder. 2022 yılında olduğu üzere yeniden bir ek bütçe muhtaçlığı doğar. Bütçenin en değerli sarfiyat kalemi cari transferlerdir. 2023 bütçesinde cari transferler bütçenin yüzde 39,5’ine yükseliyor. İsminden da belirli olduğu üzere bu transferler kamu kurumları/bankalarının görevlendirme sarfiyatları, SGK’ya hazine yardımı, ziraî destekleme ve hane halkına yapılan transferlerde artış olacak. Bütçe masraflarının finansmanında vergiler en kıymetli gelir kaynağıdır. Bütçe sarfiyatları arttıkça vergi gelirlerinde artış sağlanamazsa bütçe açığı büyüyecek. 2023’te bütçe gelirlerinin ulusal gelir içindeki hissesi yüzde 20,4 üzere yüksek bir oran olacak. Vergi gelirlerinin ulusal gelir içindeki hissesinin bu yıl yüzde 17,2 olması bekleniyor. Bu oran 2021’de yüzde 16,1’di. 2023’te vergi gelirlerini artıracak temel faktör enflasyon artışı olacak.
‘Dolaylı vergilerdeki adaletsizlik 2023’te de sürecek’
-Önceki yıllarda dolaylı vergilerin oranının giderek arttığına şahit olduk. Vatandaşlar 2023 yılında da tıpkı durumla karşı karşıya kalacaklar mı?
Vergi sistemimizin en kritik yanı, vergi hasılatı içinde dolaylı vergilerin yükte olmasıdır. Dolaylı vergilerin vergi hasılatı içindeki hissesi yüzde 65’lere çıkarken dolaysız vergilerin hissesi yüzde 35’in de altına gerilemektedir. Maalesef bu görünüm 2023 yılında da devam edecektir. Meğer gelişmiş ülkelerde tam karşıtı bir dağılım vardır, vergi sistemini besleyen temel öge bizdeki üzere tüketim değil, üretimdir. Dolaylı vergileri ödeyenler gelirlerinden bağımsız olarak vergi yüküne katlanmakta, bilhassa düşük gelir grubundakiler dolaylı vergilerin yükü altında kalmaktadır. Dolaylı vergilerin vergi sistemine hakim olmasıyla verginin mali emeline ulaşılmakta ancak vergide adaletten uzaklaşılmakta ve gelir dağılımı bozulmaktadır.
‘Enflasyon kapalı ve en adaletsiz vergi’
-Vergi gelirleri içinde en yüksek hissesi hangisi alacak? Hangi gelir kümeleri kazanacak, hangileri kaybedecek?
Yaşanan enflasyonist ortamda kurdaki oynaklıklar devam ederken Merkez Bankası’nın faiz indirimine devam etmesi muhakkak alanlarda kredi genişlemesini sağlarken tüketimde artış yaşanırsa, yeniden tüketim vergilerinde ve taşıt, konut üzere mülkiyet vergilerinin gelirlerinde artışı beraberinde getirecektir. Başta dahilde ve ithalde alınan KDV ile ÖTV tahsilatında beklenen artış vergi sistemine damgasına vuracaktır. Bilhassa yüksek kur ithalat imkanını zorlaştırsa da dış ticaret vergilerinin matrahını ve verginin yükünü artıracaktır. Fakat en kıymetlisi enflasyonun da bir zımnî ve en adaletsiz vergi olmasıdır.
-Sizce bütçe istikrarının sağlanması için hangi adımların atılması gerekiyor? Kamu kurumlarındaki israfın önlenmesi istikrarın sağlanması için kâfi mi?
2023 bütçesinde ulusal gelirin yüzde 3.5’i kadar bütçe açığı ortaya çıkacak. Hasebiyle bütçe istikrarı sağlanmayacak. Borçlanma gereksiniminin azaltılıp faiz masraflarının düşürülmesi ve faiz dışı fazla elde edilmesi koşul. Vergi geliri amaçları, mükellefin vergiden kaçınmadığı, kaçırmadığı ya da muafiyet, istisna, indirim oranlarından belirli kesitlerin faydalandırılmadığı varsayımı altında yapıldığından vergiye tam ahengin sağlanabilmesinde ekonomik kuralların uygunlaşması ve iktisada itimadın oluşması gerekiyor. Vergileri artırmaya ya da yeni borçlanmaya gitmeye gerek kalmayacak bir tahlil de, kamuda israfı önlemektir.